1.ÜNİTE
İnsan Hakları: herkesin her yerde ve her zaman dokunulamaz bir takım haklarıdır. İnsan haklarının ve kamu özgürlüklerinin korunma sebebi insanın devlet iktidarına karşı korunmasıdır.
İnsan Hakları ve Temel Özellikleri:
İnsan hakları; insanların sıra insan olduğu için yani(cinsiyet-dil-din-ırk bakılmaksızın)herkesin sahip olduğu haklardır. Bundan dolayı insan hakları evrenseldir ve hiçbir yerdeki hukuk kuralları bu haklara yer vermese de, kişilerin bu haklara sahip olduğu gerçeğini ortadan kaldırmaz. Pozitif hukuk kuralları kabul etsin etmesin belli bir tarihsel süreçte sahip olunan hak ve özgürlükler insan haklarıdır. Bir hukuk döneminde insan hak ve özgürlükleri yasaklanmış olsa da bu hakların insan hakları olduğu gerçeğini değiştiremez. İnsan hakları diğer bütün haklardan ve hukuk kurallarından da üstün ve öncelikli özeliğe sahiptir. İnsan hakları insanın değerini, insan onurunu korumayı amaç edinen haklardır. İnsanlar akıl, vicdan, muhakeme özelliğiyle diğer canlılardan ayrılır. Ve uygun koşullar sağlandığında büyük eserler meydana getirir, doğanın düzenini keşfeder. İşte insan hakları bu uygun koşulları insana hazırlar ve insanın bu potansiyelinin benzersizliğini korumaya çalışır. İnsana özgü bu olanakların engellenmesine adaletsizlik denir. İnsan hakları haksızlık ve baskıya uğranan insanın elinden çıkma eseridir. İnsan hakları adaletsiz ve haksız durumları aşmaya dönük talep ve mücadelelerdir. İnsan haklarının diğer bir özelliği devlete karşı ileri sürülen haklar olmasıdır. İnsan hakları doğan yükümlülük ve ödev devlete aittir. Yani insan haklarının dayandığı talebe muhatap devlet, sonuçta insan haklarını ihlal eden de devlettir. İnsan hakları, önce mutlak monarşilerin gücünü sınırlamayı amaçlıyordu. Tarih sahnesinde yerini almıştır. Kamu gücünü kullanmayan insanların birbirlerine yönelik maddi ve manevi zararlar “insan hakları ihlali “olamaz. Bu trafik kazasında can ve mal kaybı olabilir. Bunun insan hakkı ihlali olması sebepleri olabilir. Bu sebepler; trafik polisi kusurları, levhaların eksikliği vs. işte bu sebepler devlete bağıntılı sebeplerdir. Bir cinayet vakasının devlet eliyle yapılmış insan hakkı ihlali olabilir mi nasıl? Devlet insanların adil ücret, barınma, sağlık, eğitim… hakların da güvenceye alındı zorunda korumak zorunda aksi halde insan haklarını ihlal etmiş olur. Bu haklarda engellenince insan haklarının ihlali saptanmış olur.

İnsan Hakları ile İlişkili Temel Kavramlar
1-)Özgürlük ve Hak: Özgürlük; herhangi bir kısıtlamaya, zorlanmaya bağlı olmaksızın düşünüp davranma, herhangi bir şarta bağlı olmama serbesti, her türlü dış etkiden bağımsız olma, kendi irade ve düşüncesine göre karar vermesidir. Özgürlük insanın iktidar olduğu erke, başkalarının sahip olmamasıdır. Hukuk öncesi düzenlenmeyen serbestliklere de özgürlük denir. Özgürlük kavramı soyut iken hak somuttur. Hak; bir kişiye hukuk tarafından verilen irade kudretidir. Hukuk tarafından güvenceye alınan menfaatlerdir. Kişiye irade kuvveti tanımak yoluyla korunan menfaatlerdir. Hak irade gücü ve hukuksal güçtür. Hak sahibine yetkiyi tanıyan ve bu yetki sayesinde talepte bulunmasını sağlayan hukuk gücüdür. Bundan dolayı haklar bir hukuki yükümlülüktü… Haklar özgürlükleri sağlayan yetkileridir. Hukuk döneminde yer alan özgürlük hakkı olarak ifade edelir. Hakların konusu özgürlükleri ve diğer başka hususları da kapsayan geniş bir alana sahiptir.

2-)Eşitlik Kavramı/Eşitlik-Özgürlük İlişkisi: özgürlük ve eşitlik insan haklarının 2 kurucu kavramıdır. Eşitlik kavramı neyin eşitliğinin ele alındığında bağlı olarak değişik anlamlara sahiptir.
Temel Eşitlik: bütün insanların hayatlarının eşit ahlaki değere sahip olmasıdır.
Biçimsel(Formel)Eşitlik: toplumdaki bütün bireylerin haklar bakımından ayrı statüye sahip olmasıdır.
Hukuki Eşitlik: kanun önünde herkesin eşit olmasıdır.
Siyasi Eşitlik: herkesin oyunun eşit olmasıdır.
Maddi Eşitlik: Maddi imkanlara sahip olma yönünden eşit olmak.
Fırsat Eşitliği: 2 anlamı vardır.
1-bireylerin aynı noktada işe başlaması aynı koşul ve şartlarda başlaması
2-bireylerin tercih yaparken negatif bir ayrımcılığa maruz kalmamasıdır.
Hukuksal Eşitlik
18.yy’ın temel olgusudur. Virginia haklar bildirisi ve Fransız bildirisinde yer almıştır. (kanun önünde eşitlik demek)
Siyasal Eşitlik
“tek kişi tek oy” temeline dayanır. Hukuksal eşitliği tavanlar. Herkes oy hakkına sahiptir.19.yy’ın ilk yarısında çıkmıştır.
Sosyal ve Ekonomik Eşitlik
19.yy ortalarına denk gelmiştir. İnsanların maddi imkan ve araçlara sahip olmasına esas alır. Kapitalizm karşıtıdır. Sosyal eşitsizlikleri bir anlamada azaltma amacındadır. İnsan hakları türlerinin her biri bu 3 eşitlik türlerine denk gelmektedir.

Özgürlük-Eşitlik İlişkisi
Bu iki kavram iç içe ama ayrı kavramlardır. Büyük halk kitlesi için eşitlik özgürlüğe göre daha somut, daha kolay kavranan, sürükleyicidir. Özgürlük ise daha çok aydınlar zümresinin özlem duyduğu bir idealdir. Özgürlük ve eşitlik kavramları kişi özgürlükleri siyasal haklar ve sosyal haklar şeklinde somutlaşmış ve birbirini tamamlar.

Kamu Özgürlükleri: hukuk ve devlet tarafından güvenceye alınan özgürlüklerdir. İnsan haklarının devlet tarafından hukuka girmiş olan bölümüne K.Ö. denir. Kamu özgürlükleri insan haklarının bütün türlerini kapsamak noktasında elverişli değildir. Devletin yapmaması ya da karışmaması alanıyla ilgilidir. Devletin gerçekleştirdiği alanlarda bu terimin kapsamı dışındadır. Yaşam hakkı, kişi güvenliği özgürlüğü düşünce özgürlüğü örgütlenme özgürlüğü alanlarında devlet karışamaz ve kaçınma hareketinde bulunur. Örneğin; çalışma özgürlüğüne devlet karışamaz yani zorla birini çalıştıramaz. İnsan çalışıp çalışmama konusunda özgürdür. Devlet kaçınacak burdu. Ama çalışma hakkı konusunda devlet işin içine girmeli, bu hakkı kişiye vermeli. Yani özgürlük dedim devlet çekinir hak dedim işe katılır.

Temel Haklar: devlet tarafından ve pozitif hukuka giren haklardır. Bununla birlikte temel haklar anayasada tanınmış ve güvenceye alınmıştır. İnsan hakları anayasa kuralı haline geldiğinde anayasa altı (KHK, kararname, tüzük, yönetmenlik)gibi düzenleyici işlemler bakımından ölçüt olur. Yargısal faaliyette de bu anayasal güvencedeki insan hakları yorum ölçütü olarak dikkate alınır. Bunun için yasama organı ve idare türevsel normları anayasa normlarına uygun çıkarmalı. Bir aykırılık durumunda yargısal denetim sonucu türevsel normlar iptal edilir.

Kişi Hak ve Özgürlükleri: daha sınırlı bir kapsama sahiptir ve sosyal haklar çevre, barış gelişme hakları gibi yeni hak türlerini dışarıda bırakır. Yaşam hakları, kişi güvenliği özgürlüğü, düşünce özgürlüğü gibi 1.kuşak insan hakları (klasik haklar )kişi hak ve öz gürlüklerine örnektir.

Medeni Haklar: Anglo sakson dünyada civil right- civil liberties sözcüklerinin karşılıklarıdır. Vatandaşlık yurttaşlık hakları demektir.

Uluslararası hukuk kurallarında kastedilen medeni haklar aslında kişi hak ve özgürlükleri terimidir.
NOT: kamu özgürlükleri ve temel haklar terimleri kapsamı en geniş olanlardır. İnsan hakları ise bu iki isimden de geniştir.

Pozitif Hukuk
Devletin yetkili organlarınca çıkarılan kanun- kıt – tüzük- yönetmenlik gibi hukuk kuralları ve mahkemelerce kabul edilen, uygulanan örf ve adet unsurlarını geçerliliği bütün ülkede devlet tarafından sağlanan hukuka denir. Yani pozitif hukuk “mevcut(olan) hukuk “ demektir.

Doğal (Tabi) Hukuk
Pozitif hukuka karşıttır. Bağlayıcılığını devletten almayan pozitif hukuku aşan adalet esaslarıdır. Bağlayıcılığı kabul edilen hukuk ilkeleridir. Tabi (doğal hukuk) olması gereken hukuktur. Doğal hukuk ideal fikirler örgütüdür. Tabi hukuk devletin üstünde yer alır. Onun hukuk olma vasfı devlet tarafından tanınmaz. Kaynağı devlet dışı devleti aşan güçtür. Bu güç her dönem ve tarihte farklı isimlendirilmiştir. Tanrı, doğa, akıl gibi… İnsanın doğal vazgeçilmez ihlal edilmez haklarının olması ve siyasi iktidarın bu haklara saygılı olması tabi hukukun bir ilkesidir. Burjuva devriminin ürünü olarak ortaya çıkan insan hakları beyannameleri doğal hukukun pozitifleştirilmesi anlamına gelmektedir. Doğal haklar (insan hakları) doğal hukukun bir parçasıdır. Bu haklarda pozitif hukukun üstündedir. Bu haklar zaman ve mekandan bağımsız evrenseldir. Doğal (insan) hakları daima ileriye hedefe ulaşmayı amaçlar. Doğal hukuk insan haklarını doğuştan gelen hak olarak gördüğü için eleştiriliyor. Çünkü bu haklar tarihsel, toplumsal mücadelenin ürünüdür. Yine de insan haklarının somut olarak hayata geçmesi pozitif hukuka girmesine bağlıdır.

Meşruiyet Krizi
İnsan haklarına uygun hukuksal düzenleme ve uygulama talepleri kamuoyuna mal olmuş toplumsal taleplere dönüşür, siyasal sistem bu taleplere kayıtsız olursa meşruiyet krizi ortaya çıkar. Siyasal iktidar meşruiyet (insanların rızası) olmadan ayakta kalamaz.

İnsan Hakları ve Kamu Özürlüklerinin Tarihsel Gelişmi

1-İNGİLTERE
Magna Carta’nın Kapsamı
Modern insan hakları uygulaması bakımından ilktir. 1215 tarihlidir. Runymede’de imzalanmıştır. Feodal beyler ve kral yurtsuz John arasında imzalandı.
12. Ve 14. Maddeleri: Ruhban sınıfları (baş psikopos, psikopos, manastır baş rahipleri) ile kont ve büyük baronlardan oluşan Genel Meclisin izni olmadan Kral vergi toplamayacaktır.
20. Madde: Suç ve cezalar arasında orantı olacak.
38. Madde: Doğru-güvenilir deliller olmadıkça kimse dava edilemez.
39. madde: Yasalara uygun karar verilmedikçe, kimse tutuklanamaz, hapse atılamaz, sürgüne gönderilemez…
41. madde: Ticaret özgürlüğü güvenceye alınmış.
63. madde: İngiliz Kilisesi özgür olacak.
61. madde: Baronlar kendi aralarında 25 kişilik kurul oluşturup 2 tarafında koşullara uymasını sağlayacak.

Genel Meclis
Esas işlevi keyfi vergilendirmeyi önlemek (12-14. maddeler) İngiliz parlementosunun temelidir. 1332 yılında İngiliz parlementosu 2 meclisli şekilde olmuştur. (Avam kamarası ve Lordlar kamarası). Magna Carta ile Osmanlıda ki Sened-i İttifak aynıdır.

İngiltere’de 17. Yüzyıl Düzenlemeleri


1628 tarihli Haklar Dilekçesi
Bu belge Magna Carta’ yı tekrar hatırlatmak adına çıkarıldı. 2 önemli maddesi vardır. Genel meclis izni olmadan vergi toplanamaz, kimse keyfi şekilde yakalanıp hapse atılamaz.

1679 tarihli Hobeas Corpus Yasaı
Bedenine sahipsin anlamına gelir Hobeas Corpus. Göz altında tutulan mahkumdan sorumlu görevlinin, bu kişiyi mahkemeye çıkarması yönünden verilen emirnamedir. Hobeas Corpus denildi mi gözaltına alınan kişinin yargıç önüne çıkarılması anlaşılır. Amaç keyfi gözaltına almayı engellmektir.

1689 tarihli Haklar Bildirisi Yasası
Parlementonun monarşi karşısındaki üstünlüğünden ve kişi hak özgürlüklerini kapsar. Bill of Rights demektir.


2-ABD
Kolonilerin Doğuşu
İngiltere’den ABD’ye göç 17. Yy’ın başında olmuş. ABD’de 1732 yılına doğru 13 koloni kurulmuş. Bu koloniler İngiltere’ye bağlı içinde özerk (kendi başına) hareket ederdi. İleri ki yıllarda bu koloniler İngilizlere rakip olunca ABD-İngiltere savaşları olmuş. ABD savaşı kazanmış (13 yıllık savaş)

Kongrenin Kuruluşu
Koloniler ingilizden kopuş sürecinde Kongre kurup ilk toplantısını eylül 1774 de Filadelfiya’da yaptı. Bu kongre ilk bildirisini yayınladı. Bildiri Kuzey Amerikada ki İngiliz kolonileri sakinlerinin haklarına temas etmiştir. Bildiriye göre koloni halkı yaşama özgür olma, mülkiyet haklarına sahiptir. Rızaları olmaksızın hiçbir egemen güce devredilemezler. Bu bildiri kolonileri İngiltere (Britanya) Parlementosuna karşı savunmuş. Koloni yasama meclisinin onayı olmadan barış zamanında ordu bulundurmayacak maddesi de İngilterenin ABD kolonilerindeki askeri önlemelerine engel olmuştur. Bu bildiri yalnızca koloni sakinlerinin birtakım haklarını savunmuştur.

Virginia Haklar Bildirisi
Bütün insanlar doğuştan eşit ve hürdür. Bunlar yaşam, özgürlük, mülkiyet, mutluluk ve güvenlik haklarıdır. Bütün güç halktadır ve halktan gelir. Yetkili vekiller halka karşı sorumlu (madde 2) Yönetim halk yararına kurulur, halkın güvenliğini savunmasını, mutluluğunu sağlar. Bu niteliğe uymayan yönetimi halk reforma tabi tutar, değiştirir, kaldırır. (madde3) Yasama, yürütme ve yargıdan ayrıdır. (mad5) Meclise seçilenlerin seçimi serbestti. (m6) Suç isnadıyla karşı karşıya kalan herkes sorgulanmak, yüzlemek, lehine olan delilleri sunmak bağımsız jüri tarafından yargılanma hakkına sahiptir. (m8) keyfi arama ve yakalama hukuk dışıdır. (m10) Basın sınırlanamaz. (m12) Barış zamanında daimi ordu bulundurulmayacak. (m13)


Avam: halk
Soylu: asil

Bu bildiri bütün insanlığa ulaşmış ve herkesi kapsayan seviyededir. Bildiri John Locke anlayışından etkilenmiş (yaşama, özgürlük, mülkiyet, ) Güçler ayrılığı anlayışında (Locke ve Montesquieu etkisi vardır.) Yönetim gücünü halktan alır anlayışı (J. J. Rouseau etkisi vardır.)
Bağımsızlık Bildirisi
1776 yılında bu bildiri Virginia bildirisinin ilk 3 maddesini yenilemiştir.

3-Fransa
İhtilal öncesi Fransa’da toplumsal yapı üçlü bir görünümdeydi: din adamları-soylular-avam(halk)

Din adamları
Ruhban ve rahiplerdir. Rahipler önde gelen ayrıcalığa sahipti. Meclisleri vardı. 5 yılda bir toplanıp krala yapılacak yardım ve kendileri ile ilgili konuları ele alırlardı. Rahipler özel mahkemelerde yargılanırdı. Kilisenin serveti büyüktü. Aşar vergisine benzer vergi toplardı kilise. Bu büyük zenginlikten din adamlarının sınırlı bir kesimi yararlanırdı. Bu zenginliğin sahibi 5-6 bin soylu olan görevli rahiplerdi.

Soylular
Konumlarını feodal ayrıcalıklara borçlular. Devletin bütün yüksek memuriyetini ve ordunun üst kademesini tekelinde tutarlardı. Vergiden muaflardı. Köylülerin feodal mantıkla kendilerine aktardığı zenginlikle yaşardı. Bununla birlikte küçük bir soylu kısım liberal düşüncenin etkisindeydi.

Avam(Halk)
Burjuvalar, yoksul kent emekçileri ve köylülerdir. Hiçbir hukuksal ayrıcalıkları yok.

Fransa’da Kral feodal beyler, kilise, ruhban ve soylular şehirlerin seçtiği burjuvaların dahil olduğu etejenoroya danışırdı. Bu organ uzun vergi izinleri dolayısıyla devre dışı kaldı.
Kent Meclisleri
Kralın iktidarını dengelerdi. Kral tarafından satılır, babadan oğla geçerdi. Kralın fermanlarının yürümesi için tescil işlemleri yapardı.

Etejenoro Organı
Organ 17 Haziran 1789 yılında yapılan seçimle Ulusal Meclis adını aldı. 9 Temmuzda bu kez kendini Ulusal Kurucu Meclis olarak tanımlamıştır.

Fransız İhtilali
Kral Paris çevresine asker yığmış, reformdan yana olan yöneticileri alıp yerine katı aristokratları atamış. Bunun üzerine halk ayaklanmış Halk Bastille Kalesini ele geçirmiş. Kral 16. Luis yenilgiyi kabul etmiş. Bu devrim hareketi sonraları kırsal alana da sıçradı ve köylüler soyluların malikanelerini ele geçirmiştir.

Fransız İnsan ve Vatandaş Hakları Bildirisi
İnsanlar özgür ve eşit doğarlar. Toplumsal farklılıklar ortak yarara dayanır.
Her siyasal topluluk insanın yaşama-özgürlük-mülkiyet-güvenlik-baskıya karşı direnme haklarını korumalıdır.
Her egemenliği ilkesi ulustur.
Özgürlük başkalrına zarar vermeden her şeyi yapmaktır.
Yasa yalnızca topluma zararlı olanı yasaklar.
Yasa genel iradenin ifadesidir. Herkes idarenin gözünde eşit olmalıdır.
Hiç kimse haksız yere tutuklanıp ceza alamaz. Keyfi yakalamaya sebep olan cezalandırılmalı; ancak yasa ile çağrılan kişide kaçmamalı yoksa cezalı duruma düşer.
Yasa zorunlu olan cezalar koymalıdır.
Her kişi suçlu olduğu açıklanıncaya kadar masumdur.
Kamuya zarar vermedikçe insanlar düşüncelerini (dinsel de dahil) açıklamaktan dolayı rahatsız edilemez.
Her yurttaş özgürce konuşabilir, yazabilir, yayınlayabilir.(basım)
Kamu gücü zorunlu ve herkesin yararınadır.
Kamu gücünün donanım harcaması için ortak katkı şart. Bu katkı herkesin gücüne göre toplanmalıdır.
Kamusal katkının gerekliliği şarttır.
Toplum her kamu görevlisinden yaptığı iş için hesap sorabilir.
Hakların güvenceye alınmadığı toplum anayasaya sahip değildir.
Hiç kimse mülkiyetten mahrum bırakılamaz.

1789 ihtilal bildirisi hukuksal ayrıcalığa ancak 1791 Fransız Anayasası ile kavuşmuştur.