MALİYET MUHASEBESİNİN AMAÇLARI
1-) Mamul maliyetini saptamak

2-) Maliyet kontrolüne yardımcı olmak

3-) Planlamaya yardımcı olmak

4-) Özel yönetim kararlarına yardımcı olmak




MALİYET MUHASEBESİ İLE FİNANSAL MUHASEBE ARASINDAKİ FARKLAR

* Gelir Tablosu: İşletmenin belirli bir döneme ait faaliyetleri sonuçlarını brüt satışlardan başlayarak dönem net karı veya zararına kadar gösteren finansal tablodur.
* Bilanço : İşletmenin belirli bir andaki varlıklar ile bu varlıkların sağlandığı kaynakları gösteren finansal tablodur.
* Maliyet : Bir iktisadi kıymeti(varlığı) elde etmek için yapılan harcamalar ya da katlanılan fedakârlıkların toplamıdır.
* Harcama : Herhangi bir amaçla işletme tarafından ödenen nakdin, transfer edilen varlığın, katlanılan borcun veya sunulan hizmetlerin para cinsinden tutarıdır.
Varlık : İşletmenin sahip olduğu mal stokları, mamul stokları, demirbaşlar gibi ekonomik değerlerdir. Bir işletmenin varlık kullanım şekilleri 3 grupta toplanır.
1-)Hasılat elde etmek amacıyla varlık tüketimi (Gider)
2-) Üretim yapmak amacıyla varlık tüketimi (Maliyet Gideri)
3-) Amaçsız varlık tüketimi (Zarar)




MALİYET, GİDER VE HASILAT İLİŞKİSİ
1-) Bir üretim işletmesinde mamul üretmek için katlanılan fedakârlıklar mamul maliyetini oluşturur.
2-) Üretilen mamuller satıldığında, maliyetler gidere dönüşür.
3-) Satış nedeniyle hasılat elde edilir.
4-) Varlıkların amaçsız olarak tüketilmesi zarardır.

Bir giderim dönem gideri mi yoksa üretim gideri mi olduğunun belirlenmesi için;
1-) Giderin üretimle ilgili olup olmadığına,
2-) Gelecek dönemlerde giderlerin kendisinden yararlanılıp yararlanılmayacağına bakılmalıdır.
Üretim ile ilgili her türlü gider, Üretim Maliyetidir.
Üretim ile ilgili olmayan ya da üretimden sonra katlanılan her türlü gider dönem gideridir.

MALİYET MUHASEBESİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER
1-) İşletmenin büyüklüğü

2-) İşletmenin örgüt yapısı

3-) Mamullerin Cinsi

4-) Yöneticilerin ihtiyaç duyduğu bilgilerin niteliği

MALİYET SİSTEMLERİ

1-) Kullanılan Maliyetlerin Fiili Olup Olmamasına Göre Ayrım

a-) Fiili maliyet sistemi : Gerçekleşmiş tutarlara dayanır. Uygulamadaki en yaygın sistemdir.

b-) İleriye Dönük maliyet sistemi : Tahmini tutarlara dayanır. Planlama ve kontrol aracı olarak kullanılır

- Standart maliyet sistemi : Bilimsel esaslara dayanılarak yapılan maliyet sistemidir.

- Tahmini maliyet sistemi : Geçmiş dönemlere dayanılarak yapılan maliyet sistemidir.

2-) Maliyetlerin Tümünün Temel Alınıp Alınmamasına Göre Ayrım

a-) Sabit Maliyet: Üretim maliyetlerinden etkilenmeyen yani üretim hacmi ile artıp azalmayan maliyettir. (Örneğin kira gideri)

b-) Kısmi Maliyet: Üretim hacmiyle birlikte azalıp artan maliyettir. (Örneğin kullanılan hammadde, elektrik giderleri)

►Tam Maliyet Sistemi : Direkt İlk Madde Malz. + Direkt İşçilik + Genel İmalat Maliyeti (SABİT+DEĞİŞKEN)

►Kısmi Maliyet Sistemi: 2’ye ayrılır;

- Direkt Maliyet Sistemi :Direkt İlk Madde Malz. + Direkt İşçilik

- Değişken Maliyet Sistemi : Direkt İlk Madde Malz. + Direkt İşçilik + Genel İmalat Maliyeti ( DEĞİŞKEN )

3-) Üretim Eylemlerinin Niteliğine Göre Ayrım

a-) Sipariş maliyet sistemi: Üretilen her birimin maliyetinin ayrı ayrı hesaplandığı maliyet sistemidir. Genellikle ileri teknoloji gerektiren, maliyetli (makine, gemi vb.) mamüllerin üretiminde tercih edilir.

b-) Safha maliyet sistemi: Birbirlerini izleyen üretim safhalarında sürekli ve aynı mamülü üreten işletmelerin kullandığı maliyet sistemidir.



TEK DÜZEN MALİYET MUHASEBESİ SİSTEMİ

7/A SEÇENEĞİ : Maliyetler Fonksiyon esasına göre izlenir.

1-) Gider Hesapları : Dönem içinde yapılan ve tahakkuk ettirilen giderlerin borçlandırılarak izlendiği hesaplardır.

740 Hizmet Üretim Maliyeti => Hizmet Üreten İşletmeler Kullanır.

2-) Gider Yansıtma Hesapları : Bu hesaplar alacaklı çalışan ve ilgili gider hesaplarıyla karşılaştırılarak kapatılan hesaplardır.

2-1-) Gider Fark Hesapları : Ortaya çıkan farkın olumlu veya olumsuz olmasına göre bu hesaplar borç ya da alacak kalanı verebilir.

Gider Çeşitleri Gider Yerleri

Dönem içinde katlanılan giderler ilgili hesapta borçlu olarak çalışır

Mamul üreten işletmelerde önceden hesaplanan maliyetlerin yansıtma hesaplarında tahmini veya standart değer üzerinden alacaklandırılır, 151 Yarı Mamul Üretim Hesabı borçlandırılır.

Hizmet Üreten İşletmelerde yansıtma hesabı alacaklandırılır, Satılan Hizmet Maliyeti Hesabı borçlandırılır.

Tamamlanan Mamuller 151 Yarı Mamul Üretim Hesabından çıkarılarak 152 Mamuller Hesabına devredilir.

Üretilen Mamuller satılmışsa ilgili tutar 152 Mamuller Hesabından çıkartılarak 620 Satılan Mamullerin Maliyeti hesabının borcuna devredilir.

7/A gidere dönüşen tutarlar gelir tablosu hesaplarından çıkarılarak 690 Dönem Net Karı ve Zararı hesabının borcuma devredilir.

7/B SEÇENEĞİ : Küçük çaplı üretim ve hizmet işletmeleri ile ticaret işletmeleri tarafından kullanılır. Çeşit Esasına göre izlenir.

Gider Çeşitleri

Dönem içinde gerçekleşen giderler, ilgili hesapların borcunda izlenir.

Gider Dağıtım Tablosu ile fonksiyonlarına ve gider yerlerine göre ayrılan giderler 798. Gider Çeşitleri Yansıtma Hesabı ile 799 Üretim Maliyeti Hesabı ile ilgili gelir tablosu hesaplarına devredilir.

İşletmede mamul üretiliyorsa 799 Üretim Maliyeti Hesabına toplanan giderler; Mamuller Tamamlanmamışsa ; 151Yarı Mamul Üretim Hesabının borcuna Mamuller Tamamlanmışsa : 152 Mamuller Hesabının borcuna devredilir.

İşletmede hizmet üretiliyorsa 799 Üretim Maliyeti hesabına toplanan giderler 622 Satılan Hizmet Maliyeti hesabının borcuna devredilir.

Üretimi tamamlanan mamuller satılmışsa 152 Mamul Stok Hesabında toplanan tutarlar 620 Satılan Mamullerin Maliyeti Hesabının borcuna devredilir.

Gelir Tablosu Hesaplarında toplanan giderler 690 Dönem Net Karı ve Zararı Hesabının borcuna devredilir.



ÜNİTE – 1 FORMÜLLER

KULLANILABİLİR DİREKT İLK MADDE MALZEME

DÖNEMBAŞI DİREKT İLK MADDE VE MALZEME STOĞU +DÖNEMİÇİ DİREKT İLK MADDE VE MALZEME ALIMI

ÜRETİMDE KULLANILAN DİREKT İLK MADDE VE MALZEME

KULLANILABİLİR DİREKT İLK MADDE MALZEME – DÖNEMSONU DİREKT İLK MADDE VE MALZEME STOĞU

TOPLAM ÜRETİM MALİYETİ

ÜRETİMDE KULLANILAN DİREKT İLK MADDE VE MALZEME + ÜRETİMDE KULLANILAN DİREKT İŞÇİLİK + ÜRETİMDE KULLANILAN GENEL ÜRETİM MALİYETLERİ

KULLANILABİLİR ENDİREKT MALZEME

DÖNEMBAŞI ENDİREKT MALZEME + ENDİREKT MALZEME ALIŞLARI

KULLANILAN ENDİREKT MALZEME

KULLANILABİLİR ENDİREKT MALZEME – DÖNEMSONU ENDİREKT MALZEME

ENDİREKT İŞÇİLİK MALİYETİ

KULLANILABİLİR ENDİREKT MALZEME + KULLANILAN ENDİREKT MALZEME

DÖNEMİN ÜRETİM MALİYETLERİ

TOPLAM ÜRETİM MALİYETİ + DÖNEMBAŞI YARI MAMUL STOĞU

ÜRETİLEN MAMULLERİN MALİYETİ

DÖNEMİN ÜRETİM MALİYETLERİ – DÖNEMSONU YARI MAMUL STOĞU

SATILABİLİR MAMULLERİN MALİYETİ

ÜRETİLEN MAMULLERİN MALİYETİ + DÖNEMBAŞI MAL STOĞU

SATILAN MAMULLERİN MALİYETİ

SATILABİLİR MAMULLERİN MALİYETİ – DÖNEMSONU MAMUL STOĞU



Ünite - 2

İLK MADDE VE MALZEME MALİYETLERİNİN SINIRLANDIRILMASI

Üretim süresince kullanılan her türlü malzeme ilk madde ve malzemedir. İlk madde ve malzeme, mamule yüklenebilme olanağına göre direkt ve endirekt olarak ikiye ayrılır.

1-) Direkt Malzeme : Üretilen mamulün içine giren ana maddesini oluşturan ve ekonomik açıdan önemli olan malzemedir. Örneğin… Mobilya için sunta, gömlek için kumaş

2-) Endirekt Malzeme : Üretimde kullanılan ancak direkt ilk madde ve malzemelerin dışında kalan malzemelerdir.

a-) Yardımcı malzeme: Üretilen mamulün içine giren ancak ana maddesini oluşturmayan, ekonomik açıdan hesaplanması çok önemli olmayan malzemedir. Örneğin… Mobilya için çivi, gömlek için düğme

b-) İşletme malzemesi: Üretim süreciyle ilgili olan ancak kesinlikle üretilen mamulün içine girmeyen malzemedir. Örneğin… maskeler, bakım onarım malzemeleri, işçi önlükleri



İLK MADDE MALZEME HAREKETLERİNDE KULLANILAN BELGELER

İlk madde malzeme giderleri temel olarak tedarik, depolama ve üretime sevktir. Kullanılan belgeler ise ilk madde malzeme satın alma fişi, stok kartı, ilk mad. malzeme istek fişidir. Bu üç belgeyi atölye şefleri yada ustabaşıları hazırlar.

STOK DEĞERLEME YÖNTEMLERİ

1- ORTALAMA MALİYET YÖNTEMİ

a-) Tartılı Ortalama: Alış maliyetleri alış miktarına bölünerek birim maliyet bulunur. Buna göre malzeme değerlendirilir.

b-) Hareketli Ortalama: Her malzeme alışından sonra yeniden birim maliyet hesaplanır.

Faydaları: Uygulaması kolaydır. Çok yüksek ve çok düşük mallar arasında bir denge sağlar.

Sakıncaları: Fiyatlar arasında aşırı farklar olduğunda maliyet hesaplamaları çok sağlıklı olmaz.

2- İLK GİREN İLK ÇIKAR (FIFO) YÖNTEMİ : İlk alınan malzemenin üretime ilk gönderileceği varsayımına dayanır.

FIFO’nun yararları : Malzemenin kullanım sırası mantıklı ve sistematiktir. Sağlıklı bir stok kontrolü sağlar. Alınan ve kullanılan malzeme arasında tam bir eşitlik vardır.

FIFO’nun sakıncaları: Hammadde fiyatlarının yükselmesi durumunda maliyetleri eski fiyata göre saptayacağından gerçek olmayan karlar elde edilmiş olur. Bunun sonucunda aşırı vergi ödemeleri ve kar dağıtımı olacağından işletmenin mali yapısı zayıflar.

3- SON GİREN İLK ÇIKAR (LIFO) YÖNTEMİ : Son alınan malzemenin ilk olarak üretime gönderildiği varsayımına dayanır.

LIFO’nun yararları: Hammadde fiyatlarının yükseldiği dönemde imalat maliyeti de yükseleceğinden gerçek olmayan karlar önlenmiş olacak, bunun sonucunda da aşırı vergi ödemeleri ve kar dağıtımının önüne geçilmiş olacaktır. Hammadde fiyatları düştüğünde, maliyet de düşeceğinden kar artar, girişimci yatırıma özendirilmiş olur.

LIFO’nun zararları: Fiyatların sürekli yükseldiği bir dönemde hammadde maliyeti piyasa maliyetinin altına düşeceğinden eksik değerlenmiş olacaktır.

►Son giren ilk çıkar (LIFO) yöntemi, üretim yapan işletmelerin genelde tercih ettiği bir yöntemdir. VUK’na göre bu yöntem tercih edilirse, bu yöntemden 5 yıl vazgeçilemez.



4- SABİT FİYATLARLA DEĞERLEME YÖNTEMİ : Hammadde fiyatlarının belli bir süre sabit fiyatlarla değerleneceği varsayımına dayanır. Dönem sonunda sabit fiyat ile gerçek fiyat karşılaştırılır ve aradaki farklar standart fiyat ve tahmini fiyat olarak saptanır, buna göre de kapatılır. Sabit fiyatlarla değerleme yöntemi; hesaplama kolaylığı sağladığı gibi, maliyet kontrolüne de olanak vermektedir.

5- PİYASA FİYATLARI İLE DEĞERLEME YÖNTEMİ : Stokların maliyeti belirlenirken piyasadaki fiyatla belirlenir.

Yararları: Piyasa fiyatı ile değerleme yapıldığından maliyetler daha gerçekçidir.

Sakıncaları: Piyasadaki cari fiyatların belirlenmesi oldukça güçtür.

6- PİYASA FİYATI veya ALIŞMALİYETİNDEN DÜŞÜK OLANLA DEĞERLEME YÖNTEMİ : Stokların maliyeti değerlendirilirken alış maliyeti yada piyasa fiyatlarından hangisi daha düşük ise ona göre değerlendirilir.

Yararları: Gelecekte doğacak zararların karşılanması, gerçek olmayan kar dağıtımının önlenmesidir.

Sakıncaları: Piyasada değeri, maliyet değerinden düşük olduğunda düzeltici yevmiye kayıtları yapılır. Fakat piyasa fiyatları yüksek olduğunda stok değer artışı dikkate alınmaz.

OPTİMAL (EKONOMİK) SİPARİŞ MİKTARI : Stok bulundurma maliyeti ile sipariş verme maliyeti toplamının en az olduğu noktadır.





En Az Stok Miktarı : Bir Malzemenin yeniden sipariş verilmesi gereken noktayı gösterir.

En Az Stok Miktarı = Malzemenin Günlük Kullanım Miktarı x (Tedarik Süresi + Emniyet Süresi)

Bir Malzemenin Maksimum Miktarı = Optimal Sipariş Miktarı + Emniyet Stok Miktarı





Ünite - 3

Direkt İşçilik: Bir sanayi işletmesinin temel üretim konusunu oluşturan mamul ve hizmeti üretmek için bizzat çalışan ve üretime direkt yüklenebilen işçilik “direkt işçilik”tir. Örneğin, torna tezgahını kullanan kişi, kaynak departmanında çalışan kişi.

Endirekt İşçilik: Üretimde kullanılıp direkt işçilik dışında kalan, üretilen ürüne doğrudan yüklenemeyen işçiliktir. Örneğin, ustabaşı, tamir-bakım, temizlik, taşıma.

İŞÇİLİK MİKTARININ BELİRLENMESİNDE KULLANILAN BELGELER

İşyerinde geçirilen toplam zamanı gösteren belgeler: Otomatik saat kullanımı ve puantaj usulü. Ayrıca işçi saat kartları.

Ücret bordrolarının hazırlanmasında işçi saat kartlarından faydalanılır. (2003 ara sınav sorusu)

Toplu zamanın hangi işler üzerinde, ne kadarlık sürelerde geçirildiğini gösteren belgeler: İşçi çalışma kartı, işçi çalışma kartı özeti.

Her bir işçinin işyerinde hangi gider merkezlerinde, hangi işler üzerinde, ne süreyle çalıştığını “işçi çalışma kartı”ndan görürüz. Tüm işçilere ilişkin işçilik giderlerinin direkt ve endirekt ayrımının yapıldığı tablo “işçi çalışma kartı özeti”dir.

Bu kartlar özellikle sipariş maliyet sisteminde çok önemlidir. (2003 ara sınav sorusu)

İşçilerin çalıştıkları zamanı nerede ve nasıl geçirdiğini gösteren kartlar: İşçi kontrol kartı, iş emri, işçilik takip fişi, günlük işçilik raporu, zaman kontrol kartı, işçilik çalışma kartı.

ÜCRET SİSTEMLERİ

1-) Zaman Temeline Göre Ücretlendirme Sistemi : Ücret belirlerken belli bir zaman dilimi dikkate alınır.

FORMÜL : Hak Edilen Ücret = Çalışma Süresi x Saat Ücreti

Faydaları : Kolay ve uygulanabilirdir. Sabit gelir garantisi sağlar. Zaman baskısı yaratmadığından dikkat ve kalite gerektiren ürünlerin üretiminde kullanılır.

Sakıncaları : Ücretin üretimi özendirme gibi bir etkisi vardır. Daha fazla kontrole ihtiyaç vardır.

2-) Akord Temeline Göre Ücretlendirme Sistemi : Zamana göre değil, fiilen yapılan üretim miktarına bağlı olarak ücret hesaplanır.

Para Akordu : Asgari ücretler ve normal olarak bir saatte üretilebilecek ürün miktarı dikkate alınarak hesaplanan ortalama saat ücretine birim başına akort değeri denir.

FORMÜL : Hak Edilen Ücret = Birim Başına Akord Değeri x Üretim Miktarı

Zaman Akordu : Hak edilen ücret hesaplanırken bir birim için dakika olarak belirlenen akord zamanı, üretim miktarı ve akord faktörü ile çarpılarak bulunur.

Grup Akordu : işçileri normal saat ücretleri dağıtım anahtarı olarak dikkate alınır.



FORMÜL :

Akort Faktörü = Normal İşçi Ücreti + (Normal Saat Ücreti x Akord Zammı Oranı)
60 Dakika

FORMÜL :

Günlük Kazanç = Akort Zamanı x Üretim Miktarı x Akort Faktörü

Faydaları :Yapılan iş ile ödenen ücret arasında direkt bir ilişki vardır. Üretime teşvik eder, verimliliği arttırır. Kontrole fazla gerek yoktur.

Sakıncaları : İşçiler aşırı çalışacağından ürünlerin kalitesi düşer. İşçiler arasında kırı rekabetler olabilir. Hak edilen ücret az olduğunda işçi-işveren problemleri doğabilir.

3-) Prim Esasına Göre Ücretlendirme Sistemi : Zaman ve akord temeline göre ücretlendirme sistemlerinin sakıncalarını ortadan kaldırmak amacı ile oluşturulmuş bir sistemdir. İşçiye normal ücretin yanında fazla çalışması durumunda ek ücret de ödenir.



İŞÇİLİK GİDERLERİYLE İLGİLİ ÖZEL KONULAR

►Boşa geçen zaman, işletmenin önleyemeyeceği nedenlerle ortaya çıkıyorsa dönem zararı olarak kabul edilir. (Grev, yangın, sel, deprem vb. ) Fazla çalışma belli bir siparişin yetişmesi için, yani özel bir iş ivedi olduğu için yapılıyorsa direkt işçilik olarak kaydedilir. Fazla çalışma kapasite eksikliği nedeni ile yapılıyorsa endirekt işçilik olarak kabul edilir.

ÜNİTE - 4

GENEL ÜRETİM MALİYETLERİ

Genel Üretim Maliyetlerinin Özellikleri

)Bu maliyetler ile üretilen mamuller arasında direkt bir ilişki yoktur.

) Bu maliyetlerin bir kısmı zaman içinde düzensiz dağılım gösterir.

) Bu maliyetlerin bir kısmının kesin tutarları yıl sonunda belli olur

) Bu maliyetler birbirinden farklı bir çok maliyetin birleşmesinden oluşur.

) Yıllık tutarlarının ne kadar olduğu belirlenen bazı maliyetler, üretilen mamulün maliyetine eklenebilir.

Genel Üretim Maliyetlerinin Türleri

Endirekt malzeme (yardımcı, işletme malzemeleri)

Endirekt işçilik maliyetleri

Üretimde kullanılan duran varlıkların amortisman giderleri

Üretimde kullanılan sabit hizmetlerin sigorta, vergi, resim, harç ve kira giderleri

Enerji ve yakıt giderleri

Servis giderleri



Amortisman Giderleri : Üretim departmanında kullanılan makinelerin amortisman giderleri tahmini tutarlar üzerinden üretimin maliyetine yüklenir.



İşletmenin katlandığı finansman giderlerinin üretim ile ilgili olması durumunda bu tutar üretimin maliyetine eklenir.

Değişken Maliyetler : Üretim hacmi ile birlikte artıp azalan maliyettir. Örnek : Direkt ilk madde ve malzeme, Direkt işçilik, İşletme malzemesi gibi…

Sabit Maliyetler : Faaliyet hacmi ne kadar artarsa artsın, toplam olarak aynı kalan maliyetlerdir. Ancak üretilen birimlerin sayısı arttıkça birim başına maliyet azalır. Örnek : Kira, vergi.

a-) Yönetilemeyen Sabit Maliyetler : İşletme yönetiminin kısa dönemlerde vazgeçemediği maliyetlerdir. Kira, vergi, personel maaşı gibi.

b-) Yönetilebilen Sabit Maliyetler : Kısa dönemde vazgeçilebilen maliyetlerdir.

c-) Karma Maliyetler : Hem sabit hem de değişken özellikler gösteren maliyetlerdir. Bu maliyetlerin hiçbir zaman sıfır olması mümkün değildir. Örneğin bakım-onarım maliyetleri karma maliyettir.



KARMA MALİYETLERİN ANALİZİ VE MALİYET FONKSİYONU OLARAK İFADE EDİLMESİ

FORMÜL =>Toplam Genel Üretim Maliyeti = Toplam Sabit Genel Üretim Maliyeti + Toplam Değişken Genel Üretim Maliyeti

FORMÜL => Toplam Değişken Genel Üretim Maliyeti = Saat Başına Değişken Maliyet x Faaliyet Hacmi

FORMÜL => Toplam Genel Üretim Maliyeti = Toplam Sabit Üretim Maliyeti + (Saat Başına Değişken Maliyet x Faaliyet Hacmi)



Karma Maliyetlerin Sabit ve Değişken Kısımlarının Ayrılmasında Kullanılan Teknikler

Muhasebe tekniği

En yüksek ve en düşük noktalar tekniği

Dağılım grafiği tekniği

En küçük kareler tekniği: Objektiflik düzeyi en yüksek olan tekniktir.



En Yüksek ve En Düşük Noktalar Tekniği

FORMÜL =>

Değişken Maliyet Oranı = Maliyetlerdeki Değişme
Faaliyet Ölçülerindeki Değişme

FORMÜL => Toplam Değişken Maliyet = Değişken Maliyet Oranı x Faaliyet Ölçüsü

FORMÜL => Toplam Sabit Maliyet = Toplam Maliyet – Toplam Değişken Maliyet