ÜNİTE 5
ÖZEL GEREKSİNİMLİ BEBEKLER VE BAKIMLARI
Aile bir toplumu oluĢturan en küçük birimdir. Ailenin vazgeçilmez bir
parçasıda bir kaç yıl içinde aileye katılan bir bebektir. Her anne
babaadayı bebeklerinin olmasını büyük bir hevesle bekler hayaller
kurarlar. Bu hayaller bazen hamilelik sırasında bazende doğum
sonrasında yıkılabilir. Özelgereksinimli bir bebeğe sahip olduğunu
öğrenmek baĢlangıçta ailenin ne yapacağını nereye baĢvuracağını
bilmediği bir sürece girmesi demektir.
ÖZEL GEREKSİNİMLİ BİR BEBEĞE UYUM SAĞLAMA
Aile bireyleriözelgereksinimli bir bebeğe sahip olduklarını öğrendiklerinde
bebeklerinin geleceği ve kendilerinin bebekleriyle birlikte yol alacakları,
geelcekleriyle ilgili kurmuĢ oldukları tüm hayalleri yıkılır. Bunun gerçek
olmadığını düĢünürler. Böyle bir durumun neden kendilerini bulmuĢ
olabileceğini sorgularlar. Özel gereksinimli bebek sahibi olduktan sonra
yapmaları gereken ; bebeklerine nasıl alıĢacaklarını, onunla nasıl
ilgilenmesi gerektiğini, diğer bebeklerden farklı olarak kendi bebekleri
için yapmaları gerekeneleri keĢfetmektir. Ancak ailelerin bu aĢamaya
gelmeleri çok kolay olmamaktadır. Bazen anne ve baba ikisi birden aynı
evrelerden aynı zamanda geçemeyebilmektedir. Biri kabul
aĢamasındayken diğeri hala Ģok ya da inkar evrelerinde kalmıĢ olabilir.
Özelgereksinimli bir bebeğe sahip olmak sadece anne ve babayı değil
varsa ksrdeĢleri ve büyük anne ve büyük babalarıda son derece yakından
ilgilendirm ciddi bir Ģekilde etkilemektedir. KardeĢler daha
kendileerinden küçük bir kardeĢlerinin olacağına alıĢmamıĢken
kardeĢlerinin özel gereksinimli olmasına nasıl alıĢabilirler?Bu onlara nasıl
anlatılmalıdır?Tıpkı bir kardeĢi olacağına hazırladıkları gibi özel
gereksinimli bir kardeĢleri olacağı anne ve baba tarafından uygun bi dille
anlatılması gerekir. Özel gereksinimli bir bebeğin aileye katılması aile
bireylerinin tamamını etkilemektedir. Her bir bireyin kabul aĢamasına
gelmesi için farklı evrelerden geçmesi ve geçtiği evrelerde diğerlerinden
farklı sürelerde kalması söz konusu olabilmektedir.
ÖZEL GEREKSİNİMLİ BEBEĞİN VE ÇOCUĞUN 0-6 YAŞLAR
ARASINDAKİ GELİŞİMİ
Özel gereksinimli olsun yada olmasın tüm çocukların geliĢimlerini
etkileyen çeĢitli faktörler bulunmaktadır. Genler, sağlık durumu, aile
yaĢantısı, eğitsel olanaklar ve içinde bulunan sosyal toplumun kültürel
özellikleri çocukların geliĢimini etkileyen önemli faktörler arasında
sıralanabilmektedir.
1
çocuklardaki geliĢimi anlamak ve açıklayabilmek için geliĢim genellikle 5
alana ayrılarak ele alınmakta bunlar;
A)SOSYAL-DUYGUSAL GELĠġĠM. BaĢkalarıyla geçinmeyi baĢkalarını
anlamayı arkadaĢlıklar kurmayı ve arkadaĢlıkları sürdürmeyi sosyal olarak
kabul görebilecek Ģekilde davranmayı ve duygularını kontrol etmeyi
içeren geliĢim alanıdır.
B)ĠLETĠġĠM:Bir çocuğun sözsüz iletiĢimde dahil olmak üzere
karĢısındakine mesaj iletebilmesini kapsar. Buna iĢaret ederek, jest ve
mimiklerini kullanarak, yüz ifadelerini kullanarak ve daha sonralarıda
konuĢmayı öğrenerek ve kullanarak mesajları iletmek de dahil edilmelidir
C)MOTOR GELĠġĠM:Çocuğun hareket becerilerini edinebilmesini sağlayan
geliĢim alanıdır.
D)BĠLĠġSEL GELĠġĠM:BilgiyiiĢleme, düĢünme, hatırlama ve neden-sonuç
iliĢkisi kurma ile ilgili zihinsel becerileri geliĢtirme ile ilgili geliĢim alanıdır.
E)ÖZBAKIM BECERĠLERĠ ĠLE ĠLGĠLĠ GELĠġĠM. Beslenme, giyinme,
temizleme, tuvalet becerileri gibi alanlarda çocuğun bağımsızlık
kazanmasıyla ilgili geliĢtirdiği becerileri kapsayan bir alandır.
YENĠDOĞAN BEBEKLER
Yenidoğan bebekler pek çok refleksle birlikte doğar emme yutma gibi
refleksler bebeklerin yaĢama uyum sağlamasını kolaylaĢtıran
reflekslerdir. bebeğin yanağına dokunulduğunda dokunulan tarafa baĢını
çevirmesi de bebeklerde bir refleks olarak bulunur. böylece bebek
beslennme zamanı geldiğinde annesinin memesini kendi yanağına değen
tarafına dönerek bulabilmektedir. bazı reflekslerin varlığı yada yokluğu
bebeğin geliĢimini izleyen doktorlarla bebekle ilgili ipuçuverebilmektedir.
örneğin altı ayını geçmiĢ bir bebeğin geliĢimini izleyen doktorlara bebekle
ilgili ipuçları verebilmektedir. örneğin altı ayını geçmiĢ bir bebeğin
ayağının altı parmakla çizildiğinde yada gıdıklandığında hala tüm ayak
parmakları içeri kıvırıyorsa nörologlara göre bebekle ve sinir sistemiyle
ilgili bir problem olabilir.
GÖRME DUYMA VE HİSSETMEYLE İLGİLİ YENİDOĞAN
BEBEKLERDE GÖRÜLEN DURUMLAR
-yeni doğan bir bebek 20 cm uzaklıktaki nesneye iki gözüyle odaklanabilir
-konuĢma sesi tonundaki sesleri duyar ve nesnelerin yönünü sesin geldiği
yöne göre belirleyebilir
2
-tanıdık ten kokularını ayırt edebilir(anne kokusu gibi)dört tür tadıda (acı,
tatlı, ekĢi, tuzlu) tadabilir
0-24 AY BEBEKLERDEKİ GELİŞİM
1)FİZİKSEL GELİŞİM. Bu dönemdeki bebeklerdeki geliĢimin baĢtan
ayağa ve içten dıĢa doğru olduğu söylenebilir. bebeğin baĢını tutması
öğrendikten sonra oturabilmesi yada oturabildikten sonra
emekliyebilmesi. kemiklere bakıldığında sadece büyüme ve güçlenme
değil sayılarındada değiĢiklik görülmektedir. örneğin;yetiĢkin bir bireyin
el bileğinde dokuz farklı kemik varken bir yaĢındaki bebekte henüz üç
farklı kemik vardır diğer kemikler zaman içinde oluĢur ve geliĢir.
kafatsındaki kemik geliĢimide 12-18 ay arasında kendini
tamamlamaktadır. doğumdan 12-18 ay arasına kadar beynin
büyümesine olanak ve yer sağlayacak Ģekilde olan kafatasıkemikleri daha
sonra tek bir parça haline dönüĢür. kaslarda ise aynı durum söz konusu
değildir. bir bebek doğduğunda yetiĢkinliğinde sahip olacağı bütün
kaslara sahiptir.
2)MOTOR GELİŞİM:Motor geliĢimde yer alan beceriler 3'e ayrılır
1)hareketle ilgili beceriler(yürüme, koĢma, zıplama, kayma)
2)hareketsiz beceriler(ittirmek, çekmek, eğilmek)
3)manipulatif beceriler (yakalamak, tekmeatmak, fırlatmak, kavramak,
tutmak)
yaĢamın ilk 18 ayında bebeklerin gerçekleĢtirdikleri pek çok motor beceri
bulunmaktadır. her ne kadar geliĢim alanları ayrı ayrıda ele alınsa
aslında genel olarak geliĢimi bir bütün olarak düĢünmek gerekmektedir.
örneğin;kaĢıkla yemek yeme becerisini geliĢtirebilmek için el ve el
bileğindeki kemikler ve kasların tam olarak geliĢmiĢ olması lazım, 0-24 ay
arsında bebebeklerin büyük kasla ilgili inanılmaz değiĢiklikler
gözlenmektedir. hiçbirĢey yapmadan yatan bir bebeğin önce baĢını
tutmayı baĢaran sonra oturabilen emekleyen ve yürüyen bir çocuk haline
gelmektedir. bir yaĢ civarına gelen çocuklar giderek merdiven çıkma
inme topa tekme atma ile ilgili çalıĢmalaadabaĢlarlaR.
3)DİL GELİŞİMİ:Alıcı dil becerilerinde seslere irkilerek tepkide bulunma
ile baĢlayan geliĢim sesin geldiği yöne bakmaya yetiĢkinin yüz ifadesine
tepki olarak yüz ifadesini değiĢtirmeye adı söylenen aile bireylerine
dönerek bakıĢlarıyla onları bulmaya istendiğinde istenenkiĢiye bir nesne
vermeye pencereden dıĢarıya bakıp bulup gördüğü nesneleri göstermeye
doğru ilerlemektedir. iletiĢim alanındaki ikinci grup olan beceriler ĠFADE
EDĠCĠ DĠL BECERĠLERĠDER. Bu alandaki geliĢme sadece ağlama sesleri
3
çıkaran bir bebekten yalnız baĢınayken agucuklar yapmaya dört farklı ses
ile kendini ifade etmeyeyetiĢkinlerin kullandıklarına benzer ses
tonlamalarını kullanmaya öksürme göz kırpma gibi yüz haraketlerini taklit
etmeye sohbet sırasında karĢılıklı iletiĢim kurmaya ve tanıdık Ģarkıların
söylenmesine katılmaya çabalamaya doğru bir süreç izler. 2 yaĢına
doğru 25 kadar sözcüğü söyler.
TOPLUMSAL BECERİLER VE ÖZ BAKIM BECERİLERİNİN GELİŞİMİ
Toplumsal beceriler ve öz bakım becerilerinin geliĢimin de ise kucağa
alındığında ağlamayı kesmekle baĢlayan süreç yetiĢkine yakın bir yerde
15-20 dk kendi kendine oynamaya, kaĢıkla ağzına yiyecek götürmeye
çalıĢma, çorabını Ģapkasını çıkarmaya çalıĢmaya, kendisine ters verilen
kitabın düzünü çevirmeye ve uzun sürelerle iĢlevsel oyun oynamaya
doğru bir süreç gözlenir. 2 yaĢına yaklaĢan bebeklerde bardaktan su
dökmeden su içilebilir. kendisine ait ouncakları söz ve iĢaretle
savunabilir.
2-6 YAŞ ARASI ÇOCUKLARDAKİ GELİŞİM
1)FİZİKSEL GELİŞİM. 2-6 yaĢ arasındaki çocuklarda yaĢamın ilk iki
yılına göre daha yavaĢ değiĢiklikler görülmektedir. 2-6 yaĢ arasındaki
fiziksel olarak daha iyi
bir koordinasyona sahip olan çocuklar bu becerilerin çevrelerini keĢfetmek
daha bağımsız olmak ve toplumda aktif rol olabilmek için kullanırlar
2-6 YAŞ ARASI FİZİKSEL VE MOTOR GELİŞİM
3 YAġ
-tek ayak üstünde durur
4 YAŞ 5 YAŞ
-iki ayağıyla zıplar -üç tekerlekli bisikletle becerilerini
sergiler -zıplar
-üç tekerlekli bisiklet sürer -ayaklarını tek tek basarak merdiven
çıkar -kare Ģeklini kopya ederek çizer
-oyuncak kamyonu tek ayakla iter -makasla düz çizgi çizilmiĢ
kağıdı çizgiden keser -harfleri ve rakamları kopya ederk çizer
4
-daire Ģeklini taklit ederk çizer -harfleri kabaca
çizer -topu karĢısındakine atar
-düz bi çizgi çizer -kendisi
giyinir -büyük düğmeleri ilikler
-sürahiden bardağa su
boĢaltır -karĢıdan atılan topu
yan taraflarından elleriyle yakalr
-karĢıdan atılan topu kollarıyla yakalr
6 YAŞ
-tek ayağının üstünde sekerek ilerler
-ince bir çizginin üstünde yürür
-kaydırakta kayar
-top oyunlarında oldukça iyidir
-iğneye iplik geçirirler
-iğneyle dikme iĢlemini yapar
2)BİLİŞSEL GELİŞİMiaget'nin iĢlem öncesi dönem olarak
adlandırıldığı dönemdir. çocuklarda 2- 6 ayaĢ arası döneme denk gelir.
bu dönemde mantıksal düĢünme henüz
geliĢmemiĢtir. diğer bir deyiĢle bu dönemdeki çocuklar görsel algılarının
etkisindedirler. ve nesnelerin görüntüsünün etkisiyle düĢünürler. bu yaĢ
döneminde çocuklarda
korunum ilkesi henüz kavranmamıĢtır. oyunla ilgili becerilerde 2-6 yaĢ
arası çocuklar sembolik oyunları çok iyi anlarlar. örneğin;oyuncak telefon
kullanarak gerçek
birtlf görüĢmesi yapıyor gibi yaparlar.
3)DİL GELİŞİMİ:Çocuklar 30 aya geldiğinde her gün yeni sözcükler
ekleyerek sözcük sayısını hızla artırdığı görülmektedir. üç yaĢa
geldiğinde çocuğun toplam sözcük
5
sayısı 1000'e ulaĢmıĢtır. 4 yaĢındaki bir çocuğun dili iyi geliĢmiĢtir.
normalgeliĢimgösteren çocukların geliĢimleri nekadar iyi bilinirse özel
gereksinimi okadar
kolay belirlenebilecek. bazen çocuğun takvim yaĢı ve geliĢim yaĢı aynı
olmuyabilir. takim yaĢı 5 görülürken geliĢim yaĢı 3, 5 olabilmektedir.
dolayısıyla özel gereksinimli çocuk söz konusu olduğunda erken eğitimin
önemi dahada ön plana çıkmaktadır.
ÖZEL GEREKSİNİMLİ BEBEKLERİN GÜNLÜK BAKIMI
Özel gereksinimli bebeklere sağlanması gereken günlük bakım normal
geliĢim gösteren bebeklere sağlanandan farklı olmamalıdır. sadece
gereksinim türüne bağlı olarak ortaya çıkan farklılıklar göz önünde
bulundurularak sağlanması gereken bakım hizmetlerinin göz ardı edilmesi
gerekmektedir.
ÖZEL GEREKSİNİMLİ BEBEKLERİN GÜNLÜK BAKIMI
1)rutin oluĢturma 6)kulaklar
2)bebeği kucağa alma 7)burun
3)hijyen sağlama 8)gözler
4)banyo yapma ve cilt bakımı 9)diĢler
5)bez değiĢtirme 10)beslenme
11)uyku düzeni ve beslenme
1)RUTİN OLUŞTURMA:Bir bebeğin bakımında en önemli basamak rutin
oluĢturmaktadır. günlük rutinin olması bebeğin gün içinde ne olacağıyla
ilgili beklentilerinin olmasını sağlayacaktır.
2)BEBEĞİ KUCAĞA ALMA:Özelgereksinimli bir bebeğin kucakta doğru
bir Ģekilde tutulması ileriki aylarda yürümesini koĢmasını tırmanmasını
olumlu bir Ģekilde etkileyecektir. Özel gereksinimli bebeklerde omurilik
ve boyunlan ilgili sorunlar görülebilmektedir. bu özelliklere sahip
bebeklerin anne babaları çocuk doltorlarının yanı sıra fizyo terapistlerinde
görüĢlerini alarak gerekli durumlarda bebeklerin fizyoterapi desteği
almalarını sağlamalıdırlar. geliĢimsel gerilik gösteren ve zayıf kasları olan
çocukların baĢını dik tutabilmesi için boyunlarını güçlendirmelerini
sağlamak amacıyla kucakta taĢırken gevĢek olarak kundağa sarılması
önerilmekte.
6
3)HİJYEN SAĞLAMA:özelgereksinimli bebeklerde hijyen sağlamak en az
normal geliĢim gösteren bebeklerki kadar önemlidir.
4)BANYO YAPMA VE CİLT BAKIMI:çoğunlukla bebeklerin hergün
yıkanılması önerilirken önemli olan bebeğin ağzının yüzünün ellerinin ve
altının temiz olmasıdır.
5)BEZ DEĞİŞTİRME:bazı özel gereksinimli bebeklerin altında bez
yokken yaptırılıcak hareketler bebeğin özel gereksinimini en aza
indirmeye yardımcı olacağından özellikle önerilebilmektedir.
6)KULAKLAR:özelgereksinimli bebeklerin kulakları önemlidir. genellikle
düĢük düzeyde olan bağıĢıklık sistemi nedeniyle enfeksiyonlarla açık
bölgelerden biri olan kulaklar diğer bebeklerde olduğu gibi temiz
tutulması gereken vücut bölümlerindendir.
7)BURUN:bazı özel gereksinimli bebeklerin özelliklerinden biri basık ve
küçük burnu olmalarıdır. bu durumda bebeklerin üst solunum yolu dar
olmaktadır. buda solunum yolunda diğer bebeklerden daha sık birikintiler
nedeniyle tıkanıklık olmasına neden olmaktadır.
8)GÖZLER:özelgereksinimli bebeklerin bazılarında katarakt yaygın bir
sorun olarak görülmektedir. bu durumda bebekler sıklıkla gözlerini
ovuĢtururlar. bu durumda çocuğun tedavi görmesi sıklıkla ameliyat
edilmesi gerekmektedir.
9)DİŞLER:tüm çocuklarda olduğu gibi özel gereksinimli çocuklarda da
diĢ temizliği çok önemlidir ve çok erken yaĢta bu alıĢkanlık öğretilmelidir.
10)BESLENME:Yemek zamanı bebeğin doğumdan itibaren anne babanın
çocuklarıyla zaman geçirdikleri en önemli etkinliklerden biridir. kalp
hastalığı olan bir bebekiçin doktora danıĢılması gerekenlerin baĢında
bebeğin ne sıklıkta ve ne miktarda beslenmesi gerektiği gelmelidir
BEBEK BESLENME SIRASINDA ZORLANIYORSA AŞAĞIDAKİ
BELİRTİLER GÖSTEREBİLR
-uzun süreli esnemele, ağzının etrafının dudaklarının yada dilinin renginin
beyazlaması, tenininmorarması, iĢtahsızlık, nefes almada zorlanma yada
hırıltılı nefes alma, beslenirkenterleme, kilo almada sorun
11)UYKU DÜZENİ VE BESLENME:kalp sorunu olan bebeklerde
vücutlarına giden oksijen ile ilgili sorunlar olduğundan dolayı uyku
düzenlerinde de sorunlar olabilmektedir. kas dokusundaki yumuĢaklık
nedeniyle yeterince beslenemeyen bebeklerde de uyku düzeni zordur.
çocuğu otistik spektrum bozukluğu olan aileler sıklıkla çocuklarında uyku
7
problemi olduğunu belirtmektedir. otistik spektrum bozukluğu olan
çocukların % 50'sine yakınından uyku problemi olarak görülen bir sorun
olarak ifade edilmektedir.
ÖZEL GEREKSİNİMLİ BEBEKLER VE ÇOCUKLARDA ERKEN
EĞİTİM
ülkemizde 0-72 ay çocukların eğitimlerini kapsayan eğitim erken çocukluk
eğitimi 36-72 ay çocukların eğitimini kapsayan eğitim ise okul öncesi
eğitim olarak adlandırılmaktadır.
GENEL OLARAK BAKILDIĞINDA ERKEN ÇOCUKLUK EĞİTİMİ
-çocuğun doğumu itibariyle 6 yaĢına kadar olan zaman dilimi içinde
-çocuğun tüm geliĢim alanlarını desteklemeye yönelik
-mevcut potansiyelini ortaya çıkarmasını geliĢtirmesini amaçlayan
-geliĢimsel özelliklerine ve bireysel farklılıklarına uygun
-çocuğun bulunduğu toplumun kültürel değerleri tanımasını
benimsemesini ve topluma uyumunu gözeten
-tüm bunlar için uygun ve uyarıcı bir çevre olanağı sunan
-bir okul öncesi eğitim kurumunda aile yada alternatif programlarda
verilen sistemli ve planlı bir eğitim süreci olarak tanımlanabilir
**erken çocukluk eğitiminin yada okul öncesi eğitimin tanımlarını
gördükten sonra erken özel eğitim hizmetlerinin amaçlarına baktığımızda
çocuklar aileler ve erken eğitim hizmetini sağlayablar açısından
amaçları gruplandırmak mümkün görünmektedir. bu amaçları Ģu Ģekilde
sıralamıĢtır;
1)ÇOCUKLAR İÇİN AMAÇLAR: a)geliĢimsel becerilerin en iyi Ģekilde
kazanılmasını sağlamak
b)belirli durumlarda ve ortamlarda içinde yaĢayacakları topluma
uyumlarını en üst düzeyde çıkarmak
8
c)kiĢisel bakımlarını yapabilme düzeylerini ve sosyal yaĢamlarının
kalitesini artırmaktadır
2)AİLELER İÇİN AMAÇLAR:a)çocuklarıyla ilgili uygun kararlar
alabilmek
b)çocuklarıyla hem aile hemde çocuk için doyurucu ve yararlı Ģekilde
etkileĢimde bulunabilmektedir
c)çocukların geliĢimine katkıda bulunabilme
dtoplumla bütünleĢmek
3)HİZMET SAĞLAYANLAR İÇİN AMAÇLAR:a)özel gereksinimli
çocukların ve ailelerinin toplum tarafından kabülünü artırmak
b)erken özel eğitim programlarını uygulamak ve geliĢtirmek
c)özel gereksinimliçocukları ailelerini ve sunulan hizmetleri desteklemek
ve savunmak
OKUL ÖNCESİ EĞİTİM TÜRLERİ
1) EVE DAYALI 2)KURUMA DAYALI 3)EVE VE KURUMA DAYALI
EVE DAYALI UYGULAMALAR:eve dayalı uygulamaların temelini aile
oluĢturmaktadır.
EVE DAYALI UYGULAMALARIN EN ÖNEMLĠ YARARLARI
-BireyselleĢtirilmiĢ program hazırlanmasına el verilmesi
-doğal ortamlarda uygulama yapılmasına olanak tanıması
-çocuğu en iyi tanıyan ve çocukla en fazla zaman geçiren kiĢiler
tarafından uygulama yapılması
-çocuğun birincil bakıcısı ile çocuk arasında kurulacak olacak iletiĢimin
olumlu olarak artmasına olanak sağlamasıdır.
**özel gereksinimli bebekler ve çocuklarda eve dayalı uygulamalar**
9
1)küçük adımlar erken eğitim programı 2)portage eğitim
proramı 3)anne çocuk eğitim vakfı(açev)
KÜÇÜK ADIMLAR ERKEN EĞİTİM PROGRAMI:0-4 yaĢ arası geliĢimsel
yetersizliği olan çocuklar ve aileleri için geliĢtirilmiĢ ev merkezli
biprogramdır. uzman olarak uygulayabilmek için sertifika almak
gerekmektedir.
istanbul, ankara, eskiĢehir gibi bazı illerde aile rehberleri aracılığı ile
uygulanmaktadır. aile rehberleri üniversitelerin özel eğitim öğretmenliği,
psikoloji, psikolojik danıĢmanlık ve rehberlik okul öncesi öğretmenliği gibi
ilgili bölümlerinden öğrencilerin gönüllü olmasıyla yetiĢtirilme kursu
verildikten sonra aile rehberleri ailenin evlerine haftada bir iki gün iki
saatliğine 4-8 ay boyunca gitmektedirler.
PORTAGE EĞİTİM POGRAMIortage eve dayalı bir eğitim programıdır.
AMAÇLARI:
A)aile içinde ve evin etrafındaki çevrede günlük yaĢama tam katılımı
sağlamak
b)kaliteli yaĢam sunmak
c)çocukların geliĢimsel açıdan gereksinimlerini belirlemek ve eğitim
programlarıyla desteklemek
d)ev merkezli eğitim programlarının uygulanmasını sağlamak
e)anne babaların olarak rollerini güçlendirmek
f)anne babalara çocuk geliĢimi ve eğitimi ile ilgili bilgiler sunmak
g)uygun ev ortamının düzenlenmesi için anne babaları bilgilendirmek
h)anne babaların çocuklarının bireysel özelliklerine uygun beklentilerde
olmalarını sağlamak
PORTAGE PROGRAMINI UYGULAYANLAR:evziyaretçileri, öğretmenler,
konuĢmaterapistleri, iĢ uğraĢı terapistleri, anaokuluöğretmenleri, sağlık
alanında ev ziyaretleri yapanlar, hemĢireler, sosyal hizmet uzmanları,
anne
babalar ve bu deneyime sahip olan gönüllüler.
10
ANNE ÇOCUK EĞĠTĠM VAKFI(AÇEV). açev programı anne çocuk eğitimi
vakfı tarafından 1993 yılından bu yana uygulanmakta olan birkaç
programdan oluĢmaktadır. AÇEV'in programlarından olan anne çocuk
eğitimi programı
türkiyedeki 5-6 yaĢ arası okul öncesi eğitimi sorununa çözüm olarak
geliĢtirilmiĢ bilimsel temelli eve dayalı bir eğitim programıdır. anne çocuk
eğitim programı kursu 25 hafta sürmekte ve haftalık üçer saatlik
toplantılar halinde gerçekleĢmektedir.
butoplantılarda"gruptartıĢması"Ģeklinde 23 değiĢik konu ele alıır.
bunlar;okul öncesi yaĢların önemi ve annenin rolu , büyüme ve geliĢim
özellikleri, zihinselgeliĢim, sağlıklı
beslenme, sağlık ve bakım, kazalardankorunma, tuvaletalıĢkanlığı,
cinseleğitim, oyununönemi, anne çocuk iliĢkileri, olumsuz disiplin Ģekilleri,
çocuğun davranıĢlarını kabul etme, çocuğudinleme, annenin kendini
duyurması
KURUMA DAYALI UYGULAMALR:Aile ve çocuğun kuruma gelmesiyle erken
eğitim hizmetlerinin kurumda sunulması anlamına gelmektedir. kuruma
dayalı eğitim modellerinin büyük bir bölümü milli eğitim bakanlığı ile
sosyal hizmetler
ve çocuk esirgeme kurumuna bağlı olarak çalıĢmalarını sürdürmektedir.
milli eğitim bakanlığına bağlı kurumlar devlete bağlı ve özel kurumlar
olarak iki baĢlık altında gruplanmaktadır.
1)MĠLLĠ EĞĠTĠM BAKANLIĞINA BAĞLI OLAN DEVLETE BAĞLI KURUMLAR
A)bağımsız anaokulları(3-6 yaĢ) b)ilköğretim bünyesindeki ana
sınıfları(5-6 yaĢ) c)kız meslek liseleri bünyesindeki uygulama okulları(0-
6 yaĢ)
2)SOSYAL HĠZMETLER VE ÇOCUK ESĠRGEME KURUMUNA BAĞLI
KURUMLAR
A)çocuk yuvaları(0-12 YAġ) B)kreĢ ve gündüz bakım evleri(0-6 yaĢ)
KURUMA DAYALI UYLGULAAMLAR:
-özel gereksinimli bebek ve çocuklarda sosyal etkileĢim ve yetiĢkin ve
akran modeli sağlaması
-daha yoğun hizmet allma olanağı vermesi
-ev ziyaretlerinide içerebilmesi
11
-uzmanın çocuğu daha iyi tanıyabilmesi
-daha fazla çocuk ve ailesine hizmet ulaĢması,
EVE DAYALI UYGULAMALARrogramın özelliğine bağlı olarak özel eğitim
hizmetlerinin zaman zaman evde zaman zamanda kurumda sunulmasıdır.
ÖZEL GEREKSĠNĠMLĠ BEBEKLERE, ÇOCUKLARA VE AĠLELERĠNE
SAĞLANAN SOSYAL HĠZMETLER
kiĢi ve ailelerin kendi bünye ve çevre Ģartlarından doğan yada kontrolleri
dıĢında oluĢan maddi manevi ve sosyal yoksunlıkların giderilmesine ve
ihtiyaçlarının karĢılanmasına sosyal sorunların önlenmesi ve
çözümlenmesine
yardımcı olunması ve hayat standartlarının iyleĢtirilmesi ve
yükseltilmesini amaçlayan sistemli ve programlı hizmetler bütünü olarak
tanımlanmaktadır. özelgereksinimli bebekler çocuklar ve ailelerine
sağlanan sosyal hizmet
lere bakıldığında hizmet sağlayan kiĢiler olarak sosyal hizmet
uzmanlarıınıgörmekteyiz. sosyal hizmet uzmanlarının üzerinde durmaları
gereken bir konuda aileye katılan özel gereksinimli bireyin tüm aile
bireylerini etkilemesi
nedeniyle aile içi iliĢkileri düzenleme ve aile bireylerinin değiĢen koĢullara
uyum sağlamasına iliĢkin çalıĢmalara yer vermek olmalıdır.
12
ÜNİTE-6
OKUL ÇAĞINDAKĠ ÖZEL GEREKSĠNĠMLĠ ÇOCUKLAR VE BAKIMLARI
GeliĢim psikologları geliĢim aĢamalarını doğum öncesi dönem,
bebeklikdönemi, ilk çocukluk dönem, ikinci çocukluk dönemi-okul
çağıikinci çocukluk dönemi, ergenlikdönemi, genç yetiĢkinlik dönemi, orta
yetiĢkinlik dönemi, ileri yetiĢkinlik dönemi olarak sıralanmaktadır. okul
çağı çocuklarını kapsayan 6-12 yaĢ dönemi, çocukların ailenin yanında
çıkıp dünyaya açıldığı toplumsal çevre ile kaynaĢtığı çağdır. bebeklik ve
okul öncesi dönemlerde olduğu gibi bu dönemdede çocuklukta çeĢitli
değiĢiklikler geliĢmeler meydana gelir. geç çocukluk döneminde çocuk
bireyselleĢmenin adımlarını atarak bir birey olarak toplumda yer almaya
baĢlar. izleyen bölümde okul çağı dönemdeki çocukların geliĢim
özelliklerine ve bir sosyal hizmet uzmanı olarak yetersizliği olan okul çağı
çocuklarının gereksinimleri ve bu gereksinimlerin nasıl karĢılanabileceği
konularında ayrıntılı açıklamalara yer verilmiĢtir.
OKUL ÇAĞI ÇOCUKLARININ GELİŞİM ÖZELLİKLERİ
Ġlköğretimin birinci kademesine karĢılık gelen 6-12 yaĢları arasındaki
fiziksel geliĢim görece yavaĢ bir seyir izler. Boy uzaması dikkat çekici bir
hızda değildir. bu yaĢ grbundaki çocukların ağırlıklarındaki değiĢim
baĢlangıçta yavaĢ iken ilköğretim dördüncü beĢinci sınıflarında kızlar
lehine değiĢiklikler ortaya çıkar. çocuklar ergenlik dönemine yaklaĢtıkça
hem kemik ve kaslarındaki geliĢim hemde öğrenme yaĢantılarının
etkisiyle giderek ayrıntıyı ve özeni gerektiren etkinliklerde çalıĢmaktan
hoĢlanırlar. motor yeteneklerde okul öncesi döneme oranla her iki cinste
de geliĢme gözlenir. ilkokul çocukları rahatlıkla koĢar tırmanır. paten
kayma ve iki tekerlekli bisiklete binme gibi gibi beceriler bu dönemde
kolaylıkla kazanılır. özellikle ilkokulun ilk üç yılında yürüme ve koĢma gibi
kaba motor kontrolünü gerektiren becerilerin gerçekleĢtirilmesinde hiç bir
sorun olmamasına karĢılık, erkekçocukların ince motor kasların
koordinasyonunda sorunları vardır. biliĢsel geliĢime baktığımızda 6-12
yaĢları arasında benmerkezci konuĢma ve düĢünce önemli ölçüde azalır.
bireyleringeliĢimdüzeylerindekiilerlemeleriyaĢ, biliĢsel olgunlaĢma ve
deneyim gibi etkenlerin etkileĢimleri ile söz konusu olmaktadır. piagetin
13
BĠLĠġSEL GELĠġĠM MODELĠNE göre SOMUT ĠġLEMLER DÖNEMĠNE karĢılık
gelenokul çağı dönem çocuğun iĢlemlerimuhakemeediĢimantıklı hale gelir.
nesnelerin fiziksel yapılarında ve mekan konumlarındaki değiĢimlerden
dolayı miktar, hacim, sayıvb özelliklerinde değiĢim meydana
gelmeyeceğini anlarlar. çocuklar bu dönemde sıralama, renk, uzunluk,
yapıldığı madde gibi farklı özelliklerine bağlı olarak sınıflandırabilirler.
YETERSİZLİĞİ OLANA ÇOCUKLAR
tüm çocuklar fiziksel özellikleri ve öğrenme yetenekleri yönünden
farklıdırlar. ancak çocuklar arasındaki bu farklılılar çoğu kez önemli
düzeyde değildir.
YETERSĠZLĠK:bir Ģeyi yapmada yeterli olmamayı, belli bir Ģekilde
davranmada sınırlı kapasiteyi tanımlamaktadır.
ENGEL TERĠMĠ:Çocuğun yetersizliği nedeniyle toplumun beklentilerine
yanıt verememesi sonucunda fiziksel ve sosyal çevresiyle etkileĢimde
sınırlılık yaĢaması durumu olarak tanımlanmaktadır.
yetersizliği olan bireylere yönelik yapılan sınıflandırmalar farklı bakıĢ
açıları ve değerlendirmeler yapılarak gerçekleĢtirilmektedir.
alanyazın incelendiğinde sınıflandırmalar;
a)yetersizlik adına göre
n)yaygınlık oranına göre
c)toplumsal yaĢama katılabilmesi için duyulan yardım düzeyine göre
YETERSĠZLĠK TÜRLERĠ
a)sık rastlanan yetersizlik türü
b)seyrek rastlanan yetersizlik türü
yetersizliği olan çocuklar günlük yaĢamını devamettirebilecek becerileri
doğal ortam içerisinde kendiliklerinden öğrenemezler. bu becerilerin
öğretimi için sistematik öğrenme ortamlarına, tekniklerine ve araçlarına
gereksinim vardır.
14
OKUL ÇAĞI DÖNEMDE ÖZEL EĞİTİM HİZMETLERİ
ÖZEL EĞĠTĠM:özel gereksinimi olan bireylerin bağımsız yaĢama
olasılığını en üst düzeye çıkarmayı hedefleyen, bireysel olarak planlanan
sistematik olarak uygulanan ve dikkatli biçimde değerlendirilen öğretim
hizmetlerinin bütünüdür.
son yıllarda özel eğitimde yetersizliği olan çocuklara gereksinim
duydukları hizmetin en az kısıtlayıcı ortamlarda sağlanması temel bir ilke
olarak benimsenmiĢtir.
EN AZ KISITLAYICI ORTAM:yetersizliği olan çocukların kendilerini en üst
düzeyde gerçekleĢtirebilecekleri yetersizliği olmayan yaĢıtlarının eğitim
ortamlarına en benzer ortamlarda uygun destek yada hizmetler
sağlanarak eğitilmeleri hakkını tanımlamaktadır.
**ülkemizde özel gereksinimli bireylere sunulan özel eğitim hizmetleri**
a)birlikte eğitim
b)ayrı eğitim
**yetersizliği olan çocuklara sağlanan özel eğitim hizmetleri**
1)NORMAL OKKULARDA ÖZEL EĞĠTĠM:bu uygulamada yetersizliği olan
çocuklar normal geliĢim gösteren yaĢıtlarıyla birlikte, kendi çevrelerindeki
okullarda eğitim görürler. Bu uygulama KAYNAġTIRMA olarak
adlandırılmaktadır.
2)AYRI OKULLARDA ÖZEL EĞĠTĠM UYGULAMASI:bu uygulamada
yetersizliği olan çocuklar, yetersizlik türlerine göre ayrı okullarda,
özelliklerine göre düzenlenmiĢ programların takip edildiği eğitimi alırlar.
iĢitme engelliler okulu, ortopedik engelliler okulu bu okullara örnek olarak
verilebilir ve bu okullar gündüzlü yada yatılı olabilir
3)OKUL DIġI KURUMLARDA ÖZEL EĞĠTĠM UYGULAMALARIkullar
dıĢında sürdürüülen eğitim çalıĢmlarıdır. bu kurumlarda değiĢik adlar
altındA değiĢik hizmetler verilir. Hastane sınıfları, iĢitme ve konuĢma
rehabilitasyon merkezleri, rehberlik ve araĢtırma merkezleri, özel iĢlik
yada korumalı iĢ yerleri gibi. . özel eğitim okul ve sınıflarında süreleri
içerikleri öğrencilerin özelliklerine göre hazırlanmıĢmıĢ özel eğitim
programlarıdauygulanabilir. özel eğitim programlarının en önemli özelliği
bireyselleĢtirilmiĢ eğitim
15
planı geliĢtirilerek eğitim programlarının uygulanmasıdır.
BİREYSELLEŞTİRİLMİŞ EĞİTİM PROGRAMI(BEP)
3-21 yaĢ arasındaki yetersizliği olan bireylere sunulacak hizmetlerin
planlanması için ayrıntılı olarak yazılmıĢ planıdır. BEP her çocuk için yazılı
olarak eğitim kurumu ve birimi tarafından geliĢtirilen ve yetersizliği olan
çocukların öğretmenlerinin, annebabalarının, çocuğun bakımından
sorumlu olan kiĢilerin katılımlarının sağlandığı çocuğun özel
gereksinimlerini karĢılamak için oluĢturulmuĢ özel eğitim programıdır.
BAKIM HİZMETLERİ ÖZEL EĞİTİM VE YASAL DAYANAKLARI
**bakıma muhtaç özürlünün özellikleri dikkate alınarak sunulan bakım
hizmetleri**
KİŞİSEL BAKIM HİZMETLERİ;
-Banyo yaptırılması
-tuvalet ihtiyacını gidermede yardım edilmesi ve gerektiğinde temizliğinin
yapılması
-tırnaklarının kesilmesi
-saçlarının taranması
-diĢlerinin temizlenmesi
-yemek ve içecek ihtiyacının giderilmesi
-el, yüz ve ayak temizliği
-istenmeyen tüylerin temizliği
-sakal traĢının yapılması
-elbiselerinin giydirilmesi ve çıkarılması
-burun ve kulak temizliğinin yapılması
-yatağının temizlenmesi ve düzeltilmesi
-odasının temizlenmesi
-çamaĢırlarının yıkanması gibi. . .
16
ÖZBAKIM BECERİLERİNİN KAPSAMI
bütün yetersizlik grupları için amaçlanması gereken nota öncellikle
çocukların baĢkalarına bağımlılığınıen aza indirerek kendi gereksinimlerini
kendisi giderebilen bağımsız bireyler haline getirebilmektir. özbakım
becerilerinin kazanılması bağımsızlığın ilk basamağıdır. bir buçuk iki
yaĢındaki bir çocuk tuvaletini haber vermeye baĢladığı andan itibaren
anneden bağımsızlaĢmaya baĢlar.
ATİPİK MOTOR GELİŞİM: ortopedikyetersizlikler, kaba ve ince motor
becerilerdeki yetersizlikler gibi pek çok nedenden dolayı özbakım
becerilerinin edinimini etkilenebilmektedir.
ÖZBAKIM BECERİLERİNİ KAZANMAYA ETKİ EDEN DAVRANIŞLAR
büyük kas becerilerindeki yetersizlikler ortopedik yetersizlikler görme
yetersizliği gibi pek çok neden özbakım becerilerinin edimini
engelleyebilir. özbakım becerileri motor becerilerin birer uzantısıdır.
gecikmiĢ ve sınırlı motor becerileri olan çocukların özbakım becerilerini
normal Ģekilde sergilemesi oldukça zordur. annebabalar, çocuğun
bakımından sorumluolanbireyler öğretmenlerin hep birlikte iĢbirliği ve
eĢgüdüm içinde çalıĢarak gerektiğinde fizik tedavi uzmanlarından ve fizyo
terapistlerden destek alarak bu çocukların özbakımbecerilerini edinmeleri
için çaba sarf etmeleri gereklidir. özbakım becerileri ile çocuğun sınırlı
olduğu dikkati yöneltme, motor taklit gibi beceriler eĢ zamanlı olarakda
çalıĢılabilir.
ÖZBAKIM BECERİLERİNİN ÖĞRETİMİNİ PLANLAMA
Özbakım becerilerinin öğretimine baĢlamadan önce öğretiminin
planlanması gerekir. bunun için önce hangi özbakım becerisinin
öğretileceğine karar verilmesi gereklidir ve buna bağlı olarak o beceriye
iliĢkin BECERĠ ANALĠZĠ oluĢturmadır. beceri analizi yetersizliği olan
çocuğukların hem özbakım becerileri ile ilgili olarak performans
düzeylerinin belirlenmesinde hemde o beceriye iliĢkin öğretim sunarken
kullanılan önemli bir öğedir. bir beceriyi daha küçük alt basamaklara
ayırma demek olan beceri analizi iki yolla yapılabilir. birinciyol; becerilerin
bellekten analiz edilmesi ve basamakların sıralanmasıdır. ikinciyol;ele
alınan becerinin bizzat yapılması ve basamakların sıralanmasıdır. beceri
analizi ĠLERĠYE DOĞRU ZĠNCĠRLEME ve GERĠYE DOĞRU ZĠNCĠRLEME
yoluyla analiz edilebilir. ileriye doğru zincirleme yöntemi ile yaparken
becerinin basamakları yapılıĢ sırasına göre önce yapılan basamaktan
sonra yapılan basamağa doğru sıralanır.
17
geriye doğru zincirleme yoluyla beceri analizi yapılırken ise,
becerininbasaamkları yapılıĢ sırasına en son yapılandan en önce yapılan
basamağa doğru sıralanır.
beceri analizine dayalı değerlendirme yapılırken becerinin yapılıĢı
sırasında çocuğun bağımsız kendiliğinden gerçekleĢtirdiği basamaklar (+)
bağımsız gerçekleĢtiremediği basamaklar (-) olarak iĢaretlenerek çocuğun
gösterdiği performans ve öğretim sırasındaki ilerlemeler kaydedilir. çocuk
değerlendirildikten sonra öğretim sırasında sunulacak ipuçları belirlenir.
bu ipuçları fiziksel yardım, kısmi fiziksel yardım model olma,
sözelyönergeler, görsel ipuçları biçiminde olabilir.
TUVALET YAPMA BECERİSİNİN ÖĞRETİMİ
Tuvalet yapma becerilerinin kazanılmamması yada gecikmesi anne
babaların endiĢe etmesine yol açar. tuvalet becerisi evde anne baba
kazandırmalıdır. çocukta tuvalet öğretimini kolaylaĢtırıcı belirtilerin
olması(örn. mesanekontrolü, kuru kalabilme)ve tuvaleti geldiğinde
rahatsızlık hissetmesi öğretim sürecini kolaylaĢtıran en önemli
unsurlardır. ayrıca çocuğun tuvalete tek baĢına gidebilmesi temel
soyunma ve giyinme için gerekli tutma, açma gibi ince motor becerilerine
sahip olması, 3, 5 dk oturur pozisyonda kalabilmesi, basit yönergeleri
anllayabilmesi bu öğretim sürecinin planlanmasını kolaylaĢtıracaktır.
yetersizliği olan çocuklara tuvalet yapma becerisinin kazandırılmasında
yaĢı dikkat süresi sahip olduğu psikomotor beceriler ve tuvalet yapma
becerisindeki düzeyi göz önünde bulundururlar. çocuğa uygun ipucu
belirlenerek becerinin öğretimine geçilebilir.
GİYİNME BECERİLERİNİN ÖĞRETİMİ
Giyinme becerileri, yetersizliği olan çocukların bağımsız olarak iĢlevde
bulunabilmesi için gerekli özbakımbecerilerindendir. giyinme becerilerine
sahip olmak yetersizliği olan çocukların tolumsalkabülü açısından seçim
yapabilme becerisi ile yaĢam kalitesinin artması açısından son derecede
önemlidir. giyinme becerileri yetersizliği olan yada normal geliĢim
gösteren olsun tüm çocuklar için soyunma ile ilgili becerilerden daha
zordur. ve daha sonra kazanılır. bu nedenle giysileri çıkarmayı
beceremiyorsa öncelikle bu becerilerin öğretimi yapılır. yetersizliği olan
çocuğun evde bakımından sorumlu kiĢiler çocuğun evde ve diğer
ortamlarda hangi giyinme becerilerine gereksinimi olduğunu
belirlemelidir. öğretilmesi hedeflenen giyinme becerisinin analizi yapılarak
beceri ileri geri zincirleme yada tüm basamakların bir arada öğretimi
stratejilerinden biri seçilerek öğretilmelidir. çocuğun düzeyine
uygun ipuçları belirlenmeli kullanılmalı ve ipuçları azaltılarak çocuğun
beceride ustalaĢması sağlanmalıdır. özellikle bağımsız olarak giysiisini
18
giymesinin çocuk için pekiĢtirici olması sağlanmalıdır. öğrenilen giyinme
becerisinin baĢkaortammlarda ve baĢka kiĢilerin varlığında ve baĢka
giysilerle yapılması becerinin genellemesini sağlayacaktır.
YEMEK YEME BECERİLERİNİN ÖĞRETİM
yeterli ve dengeli beslenme alıĢkanlıklarının yerleĢtirilebilmesi için
yetersizliği olan çocukklara öncellikle yemek yeme becerilerinin
kazandırılması gerekmektedir. baĢlıca yemek yeme beceriler;parmakla
tutarak yemek yeme, kaĢık tutarak yemek yeme, çatal kullanarak yemek
yeme bardaktan sıvı içme ve bıçak kullanma becerilerini kapsamaktadır.
yemek yeme becerileri çocuğun normal olarak yemek yediği öğün
zamanlarında öğretilmelidir.
**yemek yeme becerilerinin kazanılmasını etkileyen etmenler**
-küçük kas becerilerinin geliĢimindeki yetersizlikler sinir sistemi ile ilgili
yetersizlikleri ağız boĢluğu ve kas yapısındaki bozukluklar ve diyet
yapılmasını gerektiren durumlar yemek yeme becerilerinin kazanılmasına
yada geç kazanılmasına yol açmaktadır.
-görme yadaiĢittmedeki yetersizlikler ve uygun olmayan öğrenme
çevreleri de yemek yeme becerilerini olumsuz etkileyebilir.
-ayrıca yemek yeme ile bazı davranıĢsal sorunlar da yemek yeme
becerilerinin kazanılmasını olumsuz olarak etkileyebilir.
yemek yeme sırasında çocuğun sandalyede oturuken baĢını sabit
durması, çenesinin mümkün olduğunca yere paralel olması sandalyede
otururken dengesini sağlayabilmesi kollarını masaya ve ağzını rahat
hareket ettirebilmesi gerekmektedir. Motor becerilerinde sorun olan
çocuklar için hem oturdukları masa ve sandalye hem de kullanacakları
diğer metaryellerde uyarlamalar yapılması gerekmektedir.
OKUL ÇAĞI DÖNEM ÇOCUKLARININ BAKIMLARINDAN SORUMLU
OLAN BİREYLERİN SORUMLULUKLARI
Yetersizliği olan bireylere yönelik bakım hizmetleri yasalarca
güvence altına alınmıĢtır. mevzuata baktığımızda Ģu ifadeler yer
almaktadır;"bakım hizmetleri sosyal bir haktır". anayasamızın 60.
maddesinde ""herkes sosyal güvenlik hakkına sahiptir. devlet bu
güvenliği sağlayacak gerekli tedbirleri alır ve teĢkilatı kurar". ve 61.
maddesinde ise" devlet sakatların korunmasını ve toplu hayaatına
intibaklarını sağlayacağı tedbirler alır"ifadesi yer almaktadır. ayrıca"bakım
hizmetleri sosyal güvenlik sistemleri içerisinde yer almalıdır. bakım
19
konusunda mevzuatta düzenlemeeler yapılmalıdır bakım sigortası
oluĢturulmalıdır. "ifadesi yer almaktadır.
**bağımsız yaĢam becerilerinin öğretimi sürecinde yapılacak
düzenlemelerde görev alanlar**
-özel eğitimciler,
-sosyal hizmet uzmanları
-sağlık eğitimcileri
-iĢ-uğraĢı terapistleri
-fizyoterapistler
-pskologlar
-çocuk geliĢimcileri
-hemĢireler
bakım hizmetleri her türlü rehabilitasyon hizmeti tıbbi, sosyal, eğitim,
mesleki ve toplum temelli rehabilitasyon hizmeti ile iliĢki, etkileĢim ve
iĢbirliği içinde olmalıdır. bakım hizmetleri EKĠP HĠZMETĠ olarak
planlanmalıdır. bu ekibin en önemli öğesi ailediir.
***yetersizliği olan çocuğun anne babaların sorumluluklarını Ģu
Ģekilde sıralıyabiliriz***
1=yetersizliği olan çocuğun bakımını üstlenme
2)çocuklarının öğrenme ve davranıĢ sorunlarına karĢı destek alma
3)yetersizliği olan çocukları için psikolojik danıĢmanlık desteği alma
4)yetersizliği olmayan çocuklarıyla ilgilenme
5)çocuklarının eğitimiyle ilgili yasalar hakkında bilgi sahibi olma
6)çevresindeki kiĢileri bilgilendirme
bakım hizmeti kapsamında ailenin ihtiyaç duyduğu konularda aileye
yönelik bilgilendirici ve destekleyici eğitim verilmelidir. aileler yetersizliği
olan çocuklarının bağımsız yaĢamlarında kritik rol oynarlar. bazı aileler
resmi bir destek almadan
20
çocuklarının bakımını sağlarken bazıları uzman yarrdımına ihtiyaç duyar.
uzmanlar yetersizliği olan bireylerle ve aileleriyle çalıĢmaları
gerekmektedir. uzmanların yapabilecekleri sorumlulukları Ģu Ģekilde
sıralayabiliriz;
1)yetersizliği olan çocukların ailelerin duygusal ve sosyal destek sağlamak
2)bakım hizmetleri konusunda bakıcı aile fertlerine yönelik rehberlik,
danıĢmanlık ve eğitim hizmeti vermek
3)ailelere okula devam eden çocuklarının yetersizlikleri yerine baĢarıları
ve yeterlilikleri üzerinde odaklaĢarak onları güçlendirmek
4)gerektiğinde normal geliĢim gösteren yetiĢkin ve bireylerin
çocuklarındaki yetersizlik durumunu kabullenmeleri için çaba göstermek
5)yetersizliği olan okul çağı çocukların bakımı eğitimi rehabiltasyon
hizmetleri hakkında aile yada öğretmenlere bilgi vermek
6)yetersizliği olan çocukların yaĢamlarını kendi baĢına idare edecekleri
becerilerin neler olduğunu kendini yönetmek ve savunmak konusunda
gerekli bilgileri aktarmak
7)ailelere yetersizliği olan çocuklarının durumu ile ilgili ortaya çıkabilecek
sıkıntıları ile baĢ etmede kullanacak yöntemleri ve yardım alacakları
meslek grupları ile ilgili bilgi vermek
8)gerektiğinde aileye yada çocuğa cihaz para ilaç vbelle tutulabilir
desteklerin sağlanması için yönlendirmeler yapmak
9)çocukların ve ailelerin üzüntülerini ve sıkıntılarını uyumsuzluğa yol
açmayacak biçimde yaĢamaları için yardımcı olmak
21
7. ÜNİTE
YAŞLI ÖZEL BİREYLER VE BAKIMLARI
YetiĢkin ve yaĢlı kavramları 20yy. ortalama yaĢam beklentisi 50 iken bu
oran 21yy baĢlarında 75 yıla yükselmiĢtir.Günümüzde yetiĢkin tanımı 18-
65 yaĢ arası,yaĢlı tanımı ise 65 yaĢ ve üzeribireyleri kapsar.Zamanla
bulaĢıcı hastalıkların kontrölü,doğum sonrası ve bebek bakımında
geliĢme,hijyen ve beslenme katitesinde artıĢ,tıp alanında ilerlemelere
bağlı olarak tanı ve tedavi sürecinde baĢarı sağlık ve bakım hizmetlerinde
geliĢmeler bireylerin yaĢam süresini artırmıĢ.özel gereksinimli bireylerin
20yy.baĢlarında ortalama yaĢam süreleri 19 yıl iken 21yy.baĢlarında bu
süre 50-66 yaĢ aralığına yükselmiĢtir.Özellikle yetiĢkin dönemde ortaya
çıkan ve ileride tehdit unsuru oluĢturacak kalp,solunum,romatizmal ve
duyusal hastalıklara iliĢkinsağlık sisteminde erken müdahale ve sağlıklı
halin sürdürülmesi konusunda çalıĢmalara ağırlık verilmiĢtir.üzerinde
durulan önemli konu baĢarılı yaĢlanma modeli ile hastalık ve engele yol
açabilecek durumlara müdahale,biliĢsel ve fiziksel aktivitelerin
sürdürülmesi ve yaĢamın içinde aktif olarak bulunma olağan yaĢlanma
süresinin yol açacağı hastalık ve engel durumlarını asgari düzeye de
tutabilmektir.
ÖZEL GEREKSİNİMLİ BİREYLERİN GENEL SAĞLIK SORUNLARI
Zihinsel yetersizlik,down sendromu serabral palsi ,otistik spekturum
bozukluğu ,görme ve iĢitme yetersizliği tanısı yer alır.
HAFİF VE ORTA DÜZEYDE ZİHİNSEL YETERSİZLİĞİ OLAN
YETİŞKİN VE YAŞLI BİREYLERİN GENEL SAĞLIK SORUNLARI
Akut sağlık sorunları ,artan yaĢla birlikte kalp dolaĢım sorunları,,düĢük
fiziksel aktivite seviyesi ve beslenme alıĢkanlığa bağlı obezite,bazı kanser
türleri,görme ve iĢitme sorunları,düĢük aktivite düzeni ve ve bağırsak
hareketsizliği nedeniyle kabızlık,kas dokusu ve mesane kapasitesindeki
azalmaya bağlı olarak idrar tutamama,erkeklerde prostat sorunları,diĢ
problemleri,nörolojik sorunlar.
İLERİ DÜZEYDE ZİHİNSEL YETERSİZLİĞİ OLAN YETİŞKİN VE
YAŞLI BİREYLERİN GENEL SAĞLIK SORUNLARI
Kalp ve dolaĢım sistemi hastalıkalrı,kronik kabızlık,enfeksiyon
hastalıklar,doğuĢtan ve sonradan oluĢankas-iskelt sorunları ,yutma
çiğneme güçlüğü,bağımsız beslenememe,reflü,düĢük aktivite düzeyi
yetersiz beslenmeye bağlı osteoporoz,epilepsi,Ģizofreni,diĢ ve ağız
sorunları
22
DOWN SENDROMLU YETİŞKİN VE YAŞLI BİREYLERİN GENEL
SAĞLIK SORUNLARI
Hormonal yetersizlik,kalp sorunları,solunum hastalıkalrı,obezite,cilt
hast.kanser,iĢitme göz hast.,kas iskelet sorunları,alzheimer hast.
SERABRAL PALSİ YETİŞKİN VE YAŞLI BİREYLERİN GENEL SAĞLIK
SORUNLARI
Epilepsi,görme sorunları,mesane iĢlev kayıpları,üst ve alt sindirim
faaliyetlerinde yetersizlik,konuĢama zorluğu,beslenme ve diĢ
sorunları,anemi,akkciğer sorunlarıosteoporoz,kronik kas ve eklem
ağrıları,omurgada yapısal sorunlar
OTİZM SPEKTRUM BOZUKLUĞU OLAN YETİŞKİN VE YAŞLI
BİREYLER
BeĢ geliĢimsel yetersizliği kapsayan terminolojidir.otizm,asperger
sendromu,a tipik otizm,çocukluk dezentekratif bozukluk,rett
sendromu.yaĢamın ilk 3 yılında çıkar150 de bir görülür.
GENEL SAĞLIK SORUNLARI
Epilepsi,uyku bozukluğu,gastrointestinal,genital ve ürüner sorunlar,diĢ ve
ağız sorunları,kulak burun boğaz sorunları,kalp ve dolaĢım sistemi
bozuklukları,sıvı kaybı.
GÖRME YETERSİZLİĞİ OLAN YETİŞKİN VE YAŞLI BİREYLER
Kayıplar 60'lı yaĢlardan önce baĢlar.60-80 arası yaĢlarda yaygınlık
gösterir.yaĢlanma ile göz çevresindederi altı yağ deposunda kayıp,doku
elestiikiyetinde azalma,gözkas kuvvetinde düĢüĢ,kornea netliğinde
azalma,iris ve göz bebeğinde yetersizlik,lens yoğunluğunda artıĢ,merkezi
sinir sistemi bilgi iĢleme de yavaĢlama görülür.
İŞİTME YETERSİZLİĞİ OLAN YETİŞKİN VE YAŞLI BİREYLER
Bazı bireylerde,40'lı yaĢlarda bazılarında ise 60-70 yaĢlar arası
baĢlar.yaĢlılıkta en sık görünen 3.kronik hast.en yaygın nedeni merkezi
sinir sistemi ve beynin iĢitme alanlarındaki hücresel kayıplar ve iç orta ve
dıĢ kulaktaki temel iĢitme kaybı,duyu nöral iĢtme kaybı,her ikisinin eĢlik
ettiği iĢitme kaybıdır.
ÖZEL GEREKSİNİMLİ BİREYLERDE BAKIM PLANLAMASI VE
GÜÇLÜKLER
23
Özel gerek.bireylerin sınırlılılarıgöz önüne alınarak bu bireyleri sağlık
bakım gereksinimlerinin kapsamlı olarak takip edilmesi gerekir.ancak bu
bireyelerin sınırlılıkları sağlık bakım personelinin özel gereksimli
bireylerintedavi ve bakımı konusunda deneyimli olmaması,sağlık
personelinin hasta yoğunluğu bakımından bu bireylerezaman
ayıramaması,sağlık sistemindeki bürotratik güçlükler,hastane veya bakım
merkezinde çevresel Ģartlar ve fiziki koĢulların uygun olmaması nedeniyle
bu bireylerinsağlık sistemine dahil edilmesi ve yararlanmasında
engelleyici olmaktadır.
BAKIM PLANLAMASI (AMAÇ)Bireyin mevcut sağlık durumunu
korumakOluĢacak sağlık sorunu ve hastalığa karĢı önlem almak ve bakım
sunmak.ĠyileĢme sürecine yardımcı olmakGünlük yaĢam aktivitelerinde
bağımsız olmasını destekleme.Gereksinimlerini karĢılamak ve iyi olma
halini sürdürebilmek.
TANIM PLANLAMASININ TEMEL BİLEŞENLERİ
Değerlendirme ,bakım gereksinimlerinin tanınlanması,bakım planı
hazırlama,bakım planı hazırlama,,bakım planını uygulama,gözden
geçirme
ÖZEL GERKEKSİNİMLİ BİRAYLERDE BAKIM HİZMET
TÜRLERİ,YÖNETİM VE EKİP ÜYELERİ KURUMSAL BAKIM
Hastane ve klinikler,hastalığa özel merkezler,rehabilitasyon
merkezleri,bakım ve rehabilitasyon merkezleri ve huzurevleri,merkezi
rehabilitasyon.
TOPLUM TEMELLİ BAKIM Evde,iĢyerinde,okulda,rekreasyon bakım,spor
klupleri.
SAĞLIK VE BAKIM HİZMETİNDE YÖNETİMBİYEYSEL
YAKLAŞIM:çoklu sorunun olduğu durumların yönetilmesi için uygun
model değildir.
KONSÜLTASYON YAKLAŞIM:Kendi uzmanlığınındıĢında farklı bir sağlık
uzmanından görüĢ alarak,sorunun anlaĢılması ve tedaviyi kolaylaĢtırmak.
ORTAK YAKLAŞIM:Ssağlık ve bakım gereksinimlerinin 2 kiĢi tarafından
paylaĢılması.
MULTİ DİSİPLİNER YAKLAŞIM:Aynı ortamda olmasada farklı sağlık
meslek uzmanının bulunduğu doktor tarafından koordine edilerek kararın
verilidği modelidir.
24
DİSİPLİNER ARASI YAKLAŞIMek çok sağlık be bakım uzmanı
birlikte uygulama ve bilgi paylaĢımı içeriisnde hizmet sunulan modeldir.
DİSİPLİNER ÜSTÜ YAKLAŞIM:Ekip üyeleri sabit ve
deneyimlidir.ekipteki bir üye bazen diğerinin sorumluluklarını alıp tüm
aktiviteleri üstlenir.
SAĞLIK VE BAKIM HİZMETİNDE EKİP ÜYELERİ özel gereksinimi olan
birey,diĢ hekimi,aile hekimi,fizik tedavi uzmanı,geriatri
uzmanı,hemĢire,iĢitme konuĢma terapisti,klinik psikolog,odyolog,sosyal
hizmet uzmanıaile üyesi bakıcı,dahiliye uzmanı diyetisyen, fizyoterapist,
göğüs hast.uzmanı,iĢ meĢguliyet terapisti,nöroloji uzmanı, ortopedist,
üroloji uzmanı.
KOORDİNATÖRÜN GÖREVLERİ Hastanın gideceği klinikleri
belirlemekklinikteki ilgili uzmanların hazır bulunmasını orgaznie
etmek.vizit öncesi hastaya iliĢkin özgeçmiĢ soygeçmiĢ dosyasından temin
etmek.hastanede kalıĢ süresince hasta,aile,bakıcı ve ekip üyelerine klinik
sürecine iliĢkin bilgi vermek.farklı kliniklere hastayı gönderme iĢlemini
kolaylaĢtırmak.hastanın kaldığı kurum yetkililerince iĢbirliği
yapmak.hastane ve kaldığı kuruma hastanın sağlık ve bakım masraflarına
iliĢkin bilgi vermek.hastanın sosyal güvenlik kurumu yetkililileri ile
görüĢme yapmak.hatanın yakınına telefon ve hatırlatıcı mektup
gönderme.sağlık ve bakım hizmetlerinin aksaması için kurum müdür ve
sorumlu hemĢire ile görüĢmek.
BİLGİ PAYLAŞIMI Hastaneye kabul öncesinde tedaviyi yürütecek
ekiplere bazı bilgiler verilmelidir.bunlar;yaĢam için gereksinim duyduğu
destek seviyesi.iletiĢim becerileriağrım olduğundabecerilerimyeme içme
alıĢkanlıklarımbağırsak ve mesane sorunlarıhareket düzeyiilaçlaruyku
düzenidavranıĢlarıeĢlik eden sorunlarsevdiği ve sevmediklerizihinsel
sağlık durumugüvenlik ve risk durumugünlük rutinleri
TEKNOLOJİ KULLANIMI Gözme yetisi azalan zihinsel engelli bir yetiĢkin
kendisine reçete edilen gözlüğü kullandığında yürüme sırasında denge
kaybı ve düĢme gibi ikincil sorunları engelleyecektir.mutfakta banyoda
tuvalette kullanılan teknoljik aletler bu bireylerin yaĢamını
kolaylaĢtıracaktır.
YETİŞKİN VE YAŞLI ÖZEL GEREKSİNİMLİ BİREYLERE YÖNELİK
SOSYAL HİZMETLER Hastaneye baĢvuru sırasında tedavi izninin
sağlanması konusunda gerekli yasal iĢlemleri takip etmeli ve
almalı.Bireyin sosyal güvencesi kapsamında ilgili kurum yetkilileri ile
görüĢmek.Bireyin hastanede kaldığı süre ce kurum bakım altında
isekurum yetkilileri ile evde kalıyorsa aile üyeleri ile iĢbirliği
yapmakHstane kaynaklarını birey için verimli kullanmakTaburcu
25
planlamsını organize etmek.Taburcu öncesi bireyin kaldığı kurumun
müdürü ve sosyal hizmet uzmanı ile görüĢmek.
HASTANEDEN TABURCU EDİLDİKTEN SONRA BİREYİN
REHABİLİTASYON SÜRECE İLİŞKİN SOSYAL HİZMET
UZMANI Ekipte yer alan uzman bakım personeli arasında iĢbirliğ
yapmak.Süreçte ekip üyeleri ve birey arasında iletiĢim
sağlamak.Proğramın koordinasyonunu sağlamakSüreçte gerekli sağlık
malzemeleri nin sarın alınmasını organize etmek Süreçte sosyal yaĢama
katılımındestekleyici etkinlikler planlamakDiğer alt uygulamalrı proğrama
dahil etmek.Ailesi ile yaĢayan bireye aile danıĢmanlığı ve eğitim
hizmetlerini yürütmekZihinsel hastalık veya psikotik bozukluğu olan
bireylere farklı Ģehir ve hastanelerde tedavi rehabilitasyon sürecini
palnlamak.Evde bakım alan bireyin rehabiltasyon sürecini organize etmek
ve hastane yada özel klinilteki ekip üyelerinin ev ziyaretlerini
planlamakKurum bakıma ihtiyacı olan bireyleri kurum bakımı altına
alınmasını organize etmek.