TARİHİ COĞRAFYA DERS NOTLARI



*E.Memiş:Coğrafi faktörlerin tarih ilmine etkilerini inceleyen bilim dalıdır diyen ilk çağ tarihcisi

*Eratosthenes: Coğrafya disiplininin isim babası

*Kartografik ölçek: Doğal ve beşeri unsurların harita düzlemine aktarılması sırasında kullanılan küçültme oranı

*Metodolojik ölçek:Coğrafi araştırma konusunun niteliğine amacına göre çalışmak istenen alanın sınırlanması

*Mekansalölçek:Belirli bir mekan alanın boyutlarını ve algılanmasını ifade eder

*Coğrafya disiplini/Çağdaş Coğrafya: Konum-Mekan-Yer-Bölge-Harita-Değişim-Dağılış

*Coğrafyanın disiplin haline gelmesi Eski Yunan Döneminde

*Tarih disiplininin yer aldığı tanım: Yıl/zaman-Yer/mekan-geçmişe ait belgeler-Araştırma

*Konum analizi: 1-Koordinat Sistemi 2-Konumsal Özellikler

*Coğrafyacı: Çeşitli olayların dağılışını incelerken asıl amacı olan yerlerin mekan birimlerinin özelliklerini ortaya çıkarır

*Coğrafi açıdan çevre: Canlıların içinde yeraldığı organik inorganik unsurlardan oluşan süreç ve etkileşimin gerçekleştiği ortam

*Coğrafi açıdan mekan: İnsanın bütün faaliyetlerinin gerçekleştiği tüm deneyimlerin yaşandığı yer

*Tarihi Olgu:Tarihi olayların uzun zaman içinde kanunlara dönüşmesi yeni bir hal alıp insana tesir etmesine denir

*MarcBloch: Tarih zaman içinde insanların imidir.

*Ernest Bernheim: Tarih insanların zaman ve mekan çerçevesinde meydana getirdikleri ewrimleri topluluk sıfatıyla fiiller

*F. Jackson Turner :Geçmişten bize ulaşan günümüzde ortaya çıkan tenkitçi yorumcu anlayışla incelenen kanıtlardır

*Harita özellikleri:Mekanı temsil eder-Dağılış ilkesini uygular-Yoğun bilgi içerir-Gerçeklik hakkında bilimsel soyutlamadır

*Bölge: Klasik olarak bölge sahip olduğu karakteristik özellikleri bakımından çevresinden farklılık gösteren alanaların gruplanması

*Miletli Anaksimander: İlk harita yapımcısı ve matematiki coğrafyanın kurucusu

*Matematiki Coğrafya: Miletli Thales-Miletli Hekatios-Platon-Eratosthenes

*Dünya haritası çizen kişi Miletli Hekataios

*Eratosthenes: Dünyanın yuvarlak olduğunu savunan kişi. Coğrafya sözcüğünü başlık olarak kullanan ilk kişi

*Heredothos: Bölgesel coğrafta fikrini ortaya attı

*Hipokratus: Pek çok yerde insanaların fiziksel ve ahlaki karakterleri kendi ülkesinin doğasını izler-Tasvir etme

*Tyruslu Marino: Yeryüzünü kareli bir koordinat ağıyla döşedi, ördü. Yaptığı harita kayboldu.

*PtolemaiosMarino’nun haritasını geliştirdi

*Amasyalı Strabon dönemin bilinen dünyasını gezerek tasvirci yaklaşımlar gördüklerini kaydetti

*Ptolemaios-Batlamyus:GeographikeHypbegesis Coğrafya Kalvuzunda Dünyayı tasvir etmiş harita yapmıştır

*9.yyda Irakta tasvirci coğrafya okulu Belh’te Bölgesel coğrafya okulu kuruldu

*Ortaçağda coğrafi eserlere Mesalikvel Memalik-KitabülBÜldan-SuverülekaliKitabüNüzbetil müştak fi ihtirakil Afak denildi

*Müslümanlar matematik coğrafyanın başlangıç bilgilerini Yunanlılardan aldılar

*BuruniSferikTrigonemetri ile 11yyda Gazne ile Bağdat arasının 60 yerin boylam ve eylem dereceleri buldu

*Buruni matematik coğrafyanın bilinen ilk temel kitabını yazdı

*Buruni dünyanın çevresini 41.297 km hesapladı

*Halife Memun 70 ilim adamını dünya haritası yapmak ve dünya coğrafyası yazmakla görevlendirdi

*Harvey:Avrupadaki Aydınlanma Çağının yaşanmasını İslam dünyasına bağlamıştır

*Coğrafya terimi Fatih Sultan Mehmet ile dilimize girmiştir

*Fatih Trabzonlu G. Amirutzes ve oğlu MehmettenBatlamyus’UnGeographikeHyphegesis eserini Arapçaya çevirtti

*Osmanlı klasik coğrafya eserleri 2 ye ayrılır Medreseli İslam doğu coğrafya ekolü ve Batılı coğrafya ekolü

*Rönesans ile Avrupa coğrafi bilginin merkezi haline gelmiştir

*Coğrafi keşifleri dolaylı doğrudan şekillendiren etkenler: Haçlı seferleri-Moğol İmp kurulması Marko Polo RubrukCarpin keşifleri-Pusula matbaa denizciliğin ilerlemesi gözlem astonomi harita geliştirilmesi-Müslüman alimler ve Yunanlı bilginler-Reform ve Rönesans ile bilim sanata bakışın değişmesi-Madenleri kazandırdığı zenginlik

*Modern fiziki coğrafyanın kurucusu : AlexandervonHumbolt-Kosmos coğrafya kitabının müellifi

*Modern beşeri coğrafyanın kurucusu: Carl Ritter-19 ciltlikDieErdkunde kitabının müellifi

*Coğrafya Avrupada klasik dönem Kant-Humbolt-Peschel-Ratzel ile bilimsel kimliğini kazandı

*Çevreci determinizm: İnsan faaliyetlerinin tamamen ortam fizik çevre tarafından kontrol edildiğini söyleyen görüş

*Possibilizm/Olasıcılık:Çevresel özelliklerin insan üzerinde etkisi olduğunu fakat bellirleyici olamayacağını görüş

*Paleocoğrafya: Jeolojik zamanlardaki fiziki araştırmalardır-Eski Coğrafya denir/Araştırdığı dönem Holosene uzanır

*Dağılış: Zamanda Yatayda Dikeyde Mekanda uygulanır

*Çağdaş Coğrafya:Mekanlar ve doğal ortam ile çevresel oluşumlar ve insanlar arasındaki etkileşimi inceleyen bilim

*Çağdaş coğrafyamekanın coğrafyasını araştırır sorunlara çözüm arar-Tarihi coğrafya aynı amaçla mekanın geçmişine bakar

* EmmanuelMartonneye göre coğrafya prensibi 3 e ayrılır Temsil-Koordinasyon-İlliyet

*Coğrafyayı diğer bilimlerden ayıran husus ortam insan arasındaki karşılıklı etkileşimi incelemesi

*Coğrafya disiplinin temel ilkeleri nedensellik-karşılaştırma-dağılış

*Coğrafyanın 3 inceleme alanı:Fiziki-Beşeri-Bölgesel

*Fiziki coğrafya:Tabiatta kendiliğinden bulunan insan ve ürünleri dışındaki unsurlar

*Beşeri Coğrafya: İnsan ve ürünlerini kendibe araştırma konusu olarak seçmiştir

*Fiziki Coğrafya:Kayaçlar-Jeomorfoloji-Toprak-Klimatoloji-Hidrografya-Biocoğrafya-Doğal afetler

*Coğrafya Bilminin Sistematik Tasnifi: Fiziki Beşeri Bölgesel

*Beşeri Coğrafya:Yerleşme-Nufus-Kültürel-Siyasi-İdari-Ekonomik-

*Bölgesel Coğrafya: Dünya-Kıta_Bölgeler-Ülkeler-Yöreler

*Coğrafi Teknikler:Matematik-Uzaktan Algılama-Matematik-Coğrafi Bilgi Sistemleri

*Fiziki Coğrafya: Doğada var olan insan tarafından değiştirilmemiş ama insan yaşamını doğrudan etkileyen varlıkları inceler

*Fiziki Coğrafya:Araştırma incelemelerini Arazide-Labaratuvarda-Büroda yapar/Diğer bilimsel araştırmalar için metod üretir

*Fiziki Coğrafya: Hidrosfer-Atmosfer-Biyosfer-Litosfer

*Fiziki Coğrafyanın alt kolları: Fizyografi-Jeomorfoloji-hidrografya-biyocoğrafya-Klimatoloji

*Beşeri coğrafya Kişilerle ilgilenmez ama insanın yapıtları ve kültürleriyle ilgilenir

*Beşeri Coğrafya 2 yaklaşım metodu:Kişisel kültürel özelliklerin bölgesel yayılım çalışması-Bölge kültür kompleksin belirlenmesi

*Tarihi Coğrafyanın ilk örneği: Heredotos’un 5.yyda Nil deltasının nasıl oluştuğu ile ilgili açıklamaları

*Tarihi coğrafya eserleri: Ömeri: MesalikülEbsarHemadani: Camiut Tevarih-Buruni: Kitabı Tahkik malilHind-BelazuriFutuhul Buldan-EbulFida:TarihiEbulFida-İbni Haldun: Mukaddime

*Almanyanın tarihi coğrafyasını yazan kişi: Alman PhilippusCluverius

*Cluverius Disiplinin Avrupa coğrafya öğrenimini geliştirdi. Tarihi coğrafyanın ilk kurucusudur.

*Tarihi coğrafyanın isim babası EdwardsWells-Eski Ahit Yeni Ahit

*Karl Spruner eseri HistorichGeographischerHand Atlas

*George Adam Smith eseri TheHistoricalGeography Of Holy Land

*Tarihi coğrafyaya katkı sağlayan isimler:LouiAugusteHimly-AugusteHonoreLongnon

*Tarihi Coğrafyanın ilk üniversite dersi H.H BarrowABD’nin tarih coğrafyası

*Mackinder :BritainandtheBiritishSeas Tarihi Coğrafya ile Politik coğrafya arasındaki ilişkiyi gösteren örnek

*Tarihi coğrafya ile politik coğrafya örnekleri:W.R.KermackDardanelles- TheHistoricalGeographyAsia- W.M.Ramsay

*Türkiyede basılan ilk tarihi coğrafya eseri TheHistoricalGeography of AsiaMinor 1890

*Tarihi Coğrafya adıyla hazırlanan ilk eser TheHistoricalGeography of AsiaMinor

*Modern Tarihi Coğrafya dönemi 1920-1950 yılları arasındaki çalışmalar

*Tarihi Coğrafyanın 1. evresi: Jeomorfoloji ve tarihi coğrafyaya dayalı yapılan çalışmalar 1930-1960

*Tarihi Coğrafyanın 2. Evresi:Kuantitativdenilen ampirik çalışmaların ağır bastığı dönem 1910-1970

*Tarihi Coğrafyanın 3. evresi: Tarihi meteryalizim ile idealizmin hümanist perspektifini yansıtan çalışmalar 1970-2015

*Modern Coğrafyanın başlamasını sağlayan kişiler:H.C. Draby-E.W.Gilbert-Eva R.G. Taylor-JNL Baker-E.G Bowen

*TheHistoricalGeograpyh of a ChangingContinent17 Tarihi coğrafyacının eseri. Editör: Mitchell ve Grovers

*Modern Tarihin klasikleri arasında PeriodandPlaceResearchMethodsH.Geography

*Tarihi coğrafya araştırmalarında dönüm noktası: HC Darby’ninDomesdayBook tabanlı çalışması

*Coğrafyacıların ilk bilimsel toplantısı 1871 Anversteki 1. Coğrafya Kongresi

*IGU Uluslar Arası Coğrafya Birliği 1922 kuruldu ilk kongresi 1925 11.Coğrafya Kongresi

*Türkçede tarihi coğrafyadan ilk bahseden kitap Ahmet Rifat – 7 ciltlik Lügatı Tarihiye ve Coğrafiye

*Coğrafyayı Tarihi Mülki RumCelal Nuri İleri:Türkiyede adı ile yazılan tarihi coğrafya alanında ilk kitap

*Cumhuriyet döneminin ilk ve önemli Türk coğrafyacısı Besim Darkot

*Tarihi coğrafya adı ile araştırma yapan ilk türk bilim adamı Zeki Velidi Togan

*Geçmişten kalan belgelere arşivlere dayanarak tarihi coğrafya çalışan ilk Türk coğrafyacı Mesut Elibüyük

*Cumhuriyet döneminde tarihi coğrafya ismi ilk defa Zeki Velidi Togan’da yer aldı

*Tarihi Coğrafyanın ülkemize girmesini sağlayanlar Şemsettin Sami-Ahmet Rifat-Abdurrahman Şeref-Z.Velidi Togan

*Coğrafya dergileri 1970 den sonra yayın hayatına başladı

*Tarihi coğrafyanın kuruluş tarihi 1700 Klasik Dönemi 1820

*Herodothos ve İbni Haldun (Mukaddime) kendi zamanlarının ilk tarihi coğrafyacılarıdır

*İnterdisipliner:Bilimsel sistematikte kaynak yöntem metot açısından birden fazla bilim dalından yararlanan sistem

*Tarihi Coğrafyaya yardımcı sosyal disiplinler: Tarih Arkeoloji Antropoloji

*Tarihçiler geçmiş zaman üzerine yoğunlaşırken coğrafyacılar mekan üzerine yoğunlaşır.

*Tarihi coğrafya etkili olduğu yer ABD ve Fransa yayına başlayan Annal yani Dergi Yıllıklarıdır

*Bloch ve FebvreAnnales de HistorieEconomiquie et Sociale dergisini kurdu 1929

*Doğal tarih anlayışının temsilcisi Sauer tarihi coğrafyada zamanı coğrafyanın 4. Boyutu olarak görür

*İlk arşiv 1789’da Fransada Milli Arşiv kuruldu.

*Taşra arşivleri teşkilatlanması 1796 Resmi (kurum kuruluş ait) ve Özel Arşiv (diğerleri) diye ikiye ayrıldı

*Kültürel coğrafya: Kültür grupları bunların işleyişi dil din ekonomi eğitim gelenekler gibi kültürlerin değişimini inceler

*Tarihi Coğrafya: Geçmişin coğrafyasının yeniden kurulması

*Tarihi coğrafyanın İnterdisipinerolma sebebi Çalışma konusu kaynak ve metodolojiaçıdındankopmlex yaklaşımlar sergilemesi

*Tarihi coğrafyacıda olması gerkeken özellik İyi bir fiziki ve bio coğrafyacı olması

*Günümüz tarihi coğrafyasında kullanımı hızla büyüyen teknik Coğrafi Bilgi Sistemi

*Bir olayın tarih olabilmesi için olayın sağlıklı bir şekilde değerlendirilebilmesi için gerekli zamanın geçmesi

*W.Ramsay’ın eserinin çeviri ülkemiz tarihi coğrafyasında büyük etkisi olmuştur.





ÜNİTE 5-8 FİNAL İÇİN DERS NOTLARI



*Höyükler evlerin kerpiçten yapılması ve kültür katlarının zamanla üst üste yığılması sonucunda topraktan büyük tepelerin oluşmasıyla meydana gelmişlerdir

*Mezopotomyadatellİran Türkiye’de tepe denilen yerleşme birimlerine Türk halkı höyük/üyük der

*Höyükler genellikle ırmak ya da dere kenarına ve çevresi tarıma elverişli alanlarda bulunur. Kerpiç evlerin yıkıntıları düzleştirilerek yeni iskanın eskinin üzerine kurulmasıyla oluşur

*Tümülüsler höyük gibi yapay tepecikler olup kral kraliçe prens prensesler için yapılmış yığma tepe şekilli anıt mezarlardır

* ilk aletler en eski evler tapınaklar çanak-çömlek kalıntıları taş boncuklar pişmiş toprak heykelcikler ocaklar ocaklardaki yanmış kömürler ve küller tohumlar bitki artıkları hayvan kemikleri gibi maddi kültür varlıkları arkeolojik veriler arasında yer

*Arkeolojide bu tür maddi kültür kaynaklarına kalıntı kazı sonucu ortaya çıkartılanlara da buluntu denir

*Tarihi dönem: yazının icadıyla başlayıp, günümüze doğru uzanan yaklaşık 5.500 yıllık zaman dilimi

*Arazideki kaynaklar: Yerleşmeler ve yapılar/Yer ve yerleşme adları

* Dilbiliminin özel isimleri inceleyen onların kökenleri ve anlamlarıyla uğraşan bilim dalınaonomastik/adbilim

*Onomastik biliminin yer adlarını inceleyen dalınatoponimi/nehir göl gibi su adlarıyla uğraşan dalına hidronimi

*Şahıs adlarıyla uğraşan dalına da antroponimi denir

*Toponiminin doğal olarak tabiatta bulunan dağlar tepeler ovalar vadiler yamaçlar sırtlar mevkiiler geçitler gibi morfolojik unsurlarlara yer adları denir

*Toponimi içinde şehir kasaba köy mezraa yayla kışla kom ağıl gibi isimlere yerleşme adları denir

* Dönemin padişahlarının isimleri verilen yerlere göç yadigarı yerleşme merkezleridir

*Yazılı kaynaklar arşiv malzemesi kütüphane malzemesi ve müzelik malzeme olmak üzere üçe ayrılır

*Hiyeroglif: Kutsal yazı anlamına gelir. Resim ve şekillerden oluşur. Alfabeyi oluşturan harflerin kökeni sayılır

*Tarihin bilinen ilk yazılı belgeleri Sümerler tarafından M.Ö. 3500’lerde çivi yazısı ile yazılmıştır.

*Çivi yazısınıAkkad, Assur, Babil, Pers Hitit Urartu kullandı. Fenikeliler’in alfabe yazısına öncülük etmiştir

*Alfabe yazısınıAramilerFrigler Lidyalılar kullanılmıştır

*Eskiçağ’da Mısır’da kullanılan hiyeroglif yazısınıLuviler Hititler Genç Hititler kullandı

*Urartular Hurri dilinin lehçesini konuşurdu

* Likyalılar Helenler Frigler Lidyalılar Fenike kökenli alfabeyi kullandı

* Arşiv malzemeleri: Yazılı arşiv malzemeleri çizili arşiv malzemeleri görüntülü ve sesli arşiv malzemeleri

* Yazılı arşiv malzemeleri: Ferman, be rat emir hüküm ahidname ve muahedenameler gibi hükümdarın imza mühür veya tuğra ya da damgasını taşıyan belgelerle bunların resmi kopyaları divan ve meclislerin müzakere ve kararları kanunname nizamname,adaletname gibi zamanının hukuki ve adli kararlarını içeren dosya ve siciller; özel sözleşmelerin tescil edildiği noter belgeleri ve mektuplar; vakfiyeler ve vakıflarla ilgili kayıtlar, mühimme, ahkam, tahrir, avarız, cizye, temettuat, nüfus vb. sosyal, ekonomik, askeri ve idari bir takım gerekçelerle kayıt altına alınan defterler akla gelmektedir

*Sözlü kaynaklar: Şiirler Türküler hikayeler menkıbeler Efsaneler destanlar anket mülakatlar

*Domesdaybook:Kral 1.William ülke kaynak ve topraklarını kayıt altına almak için 1086 da hazırladığı arazi envanteri

*Tahrir Defterleri: Siyakat hattı ile yazılmıştır. İstatistiki veri sunar

*Osmanlının sosyal, demografik ve ekonomik tarihine ait benzersiz ayrıntılı bilgiler sunan kaynaklardır

* Tahrir defterlerinin her bakımdan ayrıntınlı olanına mufassal denir

*Vilayet sancak kaza nahiye köy mezraa isimi ve toplam gelir miktarlarını, timar sahibinin adını içeren olanına icmal

*iki tahrir arasındaki değişikliklerin kaydedildiği defterlere ise derdest ve ruznamçe denir

*Tahrir defterlerin büyük kısmı XV. yy -XVI. Yy sonlarına kadar olan döneme aittir. Tahrir Çağı denilir

*Bu defterler Osmanlı tarihinin idari, askeri, iktisadi, sosyal ve kültürel durumunu gösterir

*Mufassal Tahrir Defterleri: Arazi tahririnin ayrıntılı dökümünü içeren defterler

*Vergi verenlerin isimleri hukuki durumları mükellefiyetleri arazilerin dökümüyle, ödedikleri vergileri kapsar

*Miri arazinin esas kaydıdır. Tapu hükmünde kabul edilmiş tapu tahrir defterleri denilmiştir

* Timar sisteminin işleyişi gelir kaynakları mukataaları hakkındaki bilgilere de bu defterlerden ulaşılabilir

* Bu defterler, sancak esasına göre tutulur. Çoğu defterin başında, o sancağın kanunnamesi yer alır

*Sancaktaki idari ve askeri yapı, vergiler ve oraya has uygulamaları bu kanunnameden öğrenilebilir

*Bu tahrirler sayesinde bir bölgenin yada ülkenin nüfus ve yerleşme kompozisyonları hakkında bilgi edinilebilir

*İcmal Defterleri: Mufassal tahrir defterlerinden önce hazırlanan gelirleri kimin tasarruf ettiğini gösteren defter

*Evkaf Defterleri: Osmanlı ya da öncesinde kurulmuş vakıfların isimleri gelir kalemleri harcamaları gösterir

*Avarız Defterleri: XVI. Yy olağanüstü durumlarda alınan nakdi, ayni ya da hizmet şeklinde toplanan vergilerdi

*Bu vergiler vergi muafiyetine sahip olanlar dışında Müslüman gayrimüslim bütün reayadan alınırdı.

* Bu vergilerin tahsili için mahalle ve köylerin avarız hanelerinin kaydedildiği defterlere de avarız defterleri denilmiştir

*Kanunname: Padişahın emir ve fermanları ile uygulamaya konulmuş kanun ve nizamların toplandığı mecmualar

* Kanunnameler: Statik ve normatif karakterli belgeler, kurallar listesidir

*Şer‘iye Sicilleri: Mahkeme kayıtları da denilen bu defterler, mahkemeye intikal eden olayların kaydıdır

*Temettuat Defterleri: Tüccar ve esnafın senelik kazançları üzerinden alınan vergiye verilen addır.

* Temettuat Defterleri: kişilik bilgileri, vergiler, taşınır ve taşınmaz servetler, gelirler yer almaktadır.

*Çizili Arşiv Malzemesi: Plan ve haritaların da aralarında bulunduğu çizili malzemeler.

* Çizili Arşiv Malzemesi: Eski haritalar, modern haritalar, planlar ve krokiler başlıkları altında ele alınabilir

*Eski Haritalar: Osmanlı Arşivi’nde en erken tarihlisi 1739 yılına ait olmak üzere toplam 720 harita bulunmaktadır

*Şehir harita tasvirleri de tarihi coğrafya çalışmaları için önemli örnek Matrakçı Nasuh

*Modern Haritalar: Ülkemizde modern haritalar 1911 de 1/200.000 ölçekli topografya haritaları ile başlar

* Coğrafya atlasları: FS Duran Büyük Coğrafya Atlası 1930/FR Unat Tarih Atlası 1951/H. Dağtekin Genel Tarih Atlası 1980/G. Barraclough Z. Okar tarafından çevrilen Times Dünya Tarihi Atlası 1980

*Şehirlerin kuruluşu ve gelişimi yapılan değişiklikler hakkında çizili kaynak plan ve krokilerdir

*İslam sanatında minyatüre tasvir minyatür sanatçısına musavvir nakkaş denilir

*Gravür: Ağaç metal veya taş bir yüzeye değişik renkli boyalar sürüldükten sonra üstteki katları yer yer kazıyarak alttaki renklerden yararlanma tekniği, kazıma resim anlamına gelir

* 1533 Habsburg elçisi PieterCockevanAalstistanbul panoraması çizdi

*Osmanlıyı ziyaret eden ilk fotoğraf çeken seyyah: F. G Fesquet /J. Robertson/F. Beato/J. P. G Prangey

*Kütüphane kaynak: Şecere- takvim- yıllık- vekayiname-biyografi- otobiyografi-hatıralar-seyahatname-süreli yayınlar

*Vekayinameler: Tarihi olayları kronolojik sırayla kaydeden ve yazanın gözlemlerini de içeren eserler

*Vekayiname türü eserlerin ilki Kayseri Piskoposu Eusebios/325 yılına kadar olayları anlatan eseri:KRONİK

*Osmanlı biyografik eserler :Taşköprülüzade Arapça Nevadirü’l- Ahbar/Eş-Feka-iku’n-Nu’maniyye/Mustafa Ali’nin Menakıb-ı Hünerveran

* XX. Yy biyografi eseri Mehmed Süreyya Bey Sicill-i Osmani/ibnüleminMahmud Kemal Son Sadrazamlar

* Seyahatnamelerin en meşhurları: Heredothos, Strabon ve Pliny

* Anadolu Türkler’den bahseden seyyahlar: ibnFadlan-Marco Polo-PlanoCarpini-Rubruk- ibn Battuta ispanyolClavijo

*16yy seyyahları: Tavernier- Saint-Martin-Texier- Thevenot-Tournefort- Lady Mary Montagu- Beaufort-Hamilton- Moltke-Cuinet- Kiepert –Hammer

*Evliya Çelebi’den daha önce ilk Türk seyyah HaceHatibMahmud

* HaceHatibMahmud: İlk Osmanlı seyahatnamesi olan Seyahatü’l-Kübra/ Müfredatü’l- Etibba isimli eser

* Salnameler: geçmiş yıllardaki önemli olayları özetleyen eserler

* Osmanlı salnameleri: 1)Devlet, vilayet, resmi kurum ve kuruluş salnameleri 2)özel konulu veya kişi ve kuruluşlara ait salnameler 3)resmi veya özel kurum ve kuruluşlara ait nevsaller

*İlk devlet salnamesi 1847 Hayrullah Efendi, Ahmet Vefik Paşa ve Ahmed Cevdet Paşa hazırladı

* Osmanlı ilk vilayet salnamesi: 1866 Bosna Vilayet Salnamesi, sonuncusu 1921-22 Bolu Livası/Sancağı

* Salnameler: Tarihi, coğrafi idari yapı, kurumlar, biyografiler ekonomi, ordu ve donanma, eğitim, kültür bilgileri

*1828 Vak‘a-i Mısriyye/k resmi gazete Takvim-i Vekayi 1831-Resmi olmayan ilk Türkçe gazete Ceride-i Havadis 1840

*Sözlü Kaynaklar: Tarihi şiirler türküler-Hikayeler-Efsaneler Destanlar-Menkıbeler-Anket mülakatlar

*Efsaneler : Gerçek ve hayali varlıklara olağanüstü özellikler atfedilen efsaneler. milli ve milletler arası 2ye ayrılır

*Efsaneler: Tarihi yer, kişi ve olaylar, olağanüstü varlıklar, hayvanlar, dini konular doğal çevre ve olaylarla ilgili

*Destanlar :Kahramanların olağanüstü eylemlerini coşkulu, törensel bir üslupla anlatan manzum edebiyat eserler

* Türk edebiyatında ilk menakıbname, Karahanlı hükümdarı Satuk Buğra Han için yazılan Tezkire-i Satuk Buğra Han

* Dağılış açısından tahrir defterlerinin önemi istatistiki veri vermesinden kaynaklanır

* Osmanlı tahrir defterleri müdahaleyi azaltmak için siyakat hattı ile yazılmıştır

* Temettuat defterleri gazeteler dergiler salnameler Tanzimat’tan sonra ortaya çıkan kaynaklardır

* Toponomi yerleşme adlarını inceler

* Verdiği bilgiler açısından şeriye sicillerinin önemi örnekleme veri vermesinden kaynaklanır

* Tahrir defterleri genellikle 15-16 yüzyıllar hakkında bilgi verirler

* Prehistorik kaynaklar: Defterler belgeler yerleşme adları efsaneler

* Tarihlendirme teknikleri1)radyometrik teknikler 2) yıllık katman kayıt teknikleri 3) dolaylı tarihlendirme

* Radyometrik yöntemler 1) Karbon-14 ve Potasyum/Argon gibi yöntemlerdir 2) Lüminesans, elektron spinrezonans

* W.F Libby: Paleontolojik devri kalıntıların yaşını çıkaran Karbon-14’ü bulan kişi 1960 Nobel

*N.Robertson’a göre tarihlendirme metodu 3 e ayrılır Historical-Paleoekolojik-Jeolojik teknikler

*Geçmiş mekanı inşa etme yöntemi: 1(Tefra Kronolojisi 2)Paleomanyetizma 3)Paleocoğrafya

* Pekin Adamı ilk insan iskeletlerin en az 500 bin yıllık olduğu U-serisi tarihlemeyle elde edilmiştir

*Karbon-14’ün yarı ömrü 5736 en fazla 57000 yıllık örnekler tarihlendirilebilir

* Geçmiş ortam koşulları hakkında bilgi veren Oksijen izotopları, Paleopalinoloji, Dendrokronoloji, Varv kronolojisi

* Tarihlendirme tekniklerin Karbon-14/Termolüminesans/Aminoasit resamizasyonu/Fzyon izleri

* Bataklık alan polen fosilleşmesine uygun bir ortamdır

*Uranyum serisi tarihlendirme: II. Dünya Savaşı sonrası ilk derin okyanus tortularının tarihlemesinde kullanılmıştır

*Kozmojenik yaş tayini:Paleolitik ve Neolitik döneme ait insan yapımı aletlerin tarihlendirilmesinde kullanılır

*Lüminesans: Işıma ışıldama Atom veya molekül fazla enerjisinin tümünü veya bir kısmını ışık yayarak atması

*Denrokronolojik yöntem:Ağaç halkalarını inceler. Ağaçların yıllık halkalarına dayanarak yaş saptama bilimidir

*Küçük Buzul Çağı: 1550 ile 1850 yılları arasında devam eden görece serin iklim periyodudur.

*Paleomanyetizma: Eski dönem spor ve polenler hakkındaki geniş bilgileri inceler

*Dolaylı tarihleme: Kaya yüzeyi yıpranması-Pedojenez-Amino asit resamizasyonu

*Varv katmanlar yada halkalardaki tekrarlanma anlamına gelir.

*İlk derin buz sondajları 1966’da Grönland’takiCamp Century’den elde edilmiş

*Dolaylı Tarih: 1)Kaya yüzeyi yıpranması 2)ObsidyenHidrasyon Tarihlendirmesi 3)Pedonez 4)Amino Asit Resamizasyo

*Geçmiş mekanı yeniden inşaa: 1)Paleopalinoloji 2)Oksijen İzotopları 3)Tefra Kronolojisi 4)Paleomanyetizma

*Tarihlendirme teknikleri: Karbon14-Termolüminesans-Aminoasit resamizasyon-Fizyon izleri



*Geçmiş ortam koşulları: Oksijen izotopları-Paleopalinoloji-Dendrokronoloji-Varv kronolojisi

*Polen fosilleşmesine uygun ortam:Ormanlık alan-Bozkır-Deniz yüzeyi-Kayalık alan

*Kıtaların hareketlerinin ölçümünde kullanılan teknik:Dendrokronoloji-Karbon14-Fizyon izleri-ESR

*Dendrokronoloji:Hem tarihlendirme için hemde geçmiş ortam koşulaları hakkında bilgi almak için kullanılan teknik



*Mekanla ilgilenenler:Parmenides, Atomcular, Platon, Heiddeger Aristoteles, Descartes, Kant, Newton Şozoşar



*Farabiye göre mekan: kuşatan cismin iç yüzeyi ile kuşatılan cismin dış yüzeyi

*Farabi evrenin ötesinde doluluk veya boşluğun olmadığını vurgular. Mekanı tamamlayan kavram kuşatıcı sınırdır

*Descartes:Maddenin mahiyeti uzam ya da yer kaplamaktır. Mekan ve cisim aynı şey olup boşluktan söz edilemez. * Monadolojimekan cevher sayılamaz. Mekan yalnızca bölünemeyen cevherlerin içinde yer aldığı ilişkiler

*Faucoult:19yy bir zaman ve tarih çağı olduğunu 22. İse mekanın öne geçtiği bir çağ olduğu ifade etmiştir



* Lefebvre, “Mekanın Üretimi” adlı eseriyle, mekana dair kuramsal bir temel oluşturmaya çalışmıştır.



*Coğrafya ve diğer disiplinlerin temel araştırma nesnesi Mekan

*Toplumsal varlığın iki temel unsuru Mekan Zaman

*Herodothos: Mekanı ölçme sanatını bilen insan aynı zamanda ona nasıl hakim olacağını da bilir

*Cürcani:Mekan ve hayyizterimlerini aynı şekilde tanımlayıp iki terimide eş anlamlı saymaktadır

*Leibnitz:Monodolojisiyle ünlü ,mekanı bölünemeyen cevherlerin içinde yer aldığı ilişki olarak tanımlayan felsefeci

*Tarihi coğrafya çalışmalarında doğal ortam insan ilişkisi çok iyi analiz edilmesi şarttı

*Mekanın yeniden inşası R.Gradman-Almanca olarak tarafından coğrafya literatürüne girmiştir

*Tarihi coğrafyada geçmişe gitmek mümkün olmadığından araştırma çinMekanın yeniden inşası gerekir

*Türkiye'nin ilk yerleşme birimi Dünyanın en eski haritası Çatalhöyük

*Türkiyede ki arkeolojik çalışmalar XIX.yy da başlar

*Örneklemeveri sunan kaynak Şeriye sicilleri





































































TARİHİ COĞRAFYA ÜNİTE 1



TEMEL KAVRAMLAR VE İLGİLİ ALANLAR

* HistoricalGeography Tarihi coğrafya

* Dünyada 18. yy başlarında ortaya çıkmıştır. Ülkemizde ise ilk defa 19. yy sonlarına doğrugirmiştir.

* Ahmed RıfatŞemseddinSami

Bu dönemde ülkemizde ilk defa batılı kaynaklardan

çeviri yoluyla eser hazırlayanlardır.Bu yolla tarihi coğrafyanın tanımı yapılmış ve önemivurgulanmıştır.

* Tarihi coğrafyanın doğru algılanması için gerekli olan ön koşullardan birtanesi, bilimselsistematikteki yerinin belirlenmesidir. ** böylece daha ilk adımda tarihi coğrafyanın neoldugu/ne olmadığı ve kimlerin tarihi coğrafyacı olup olmadığı tespit edilebilir..

* İlk çağ tarihçisi E. Memiş tarafından hazırlanan bir kitapta tarihi coğrafyanın tanımı , ''Coğrafi faktörlerin tarih ilmine etkilerini inceleyen bilim dalı.'' şeklinde yapmıştır.

NOT: Tarihi coğrafyadaki tarihi ibaresi geçmişe ait demektir. Yani araştırılan konunungeçmişte kaldığını göstermekte ve onun geçmişe ait olduğunu belirtmektedir.

TEMEL KAVRAMLAR:

* İnsandoğalortam etkileşimini uğraş alanının merkezine alan coğrafya sahip olduğu

Prensiplerdede diğer bilimlerden ayrılır.(nedensellikkıyaslama)

* Bilimin çıkıs noktasında öncelikle olması gereken ilke bilindiği üzere nedenselliktir. Ancakcoğrafyanın ayırıcı temel prensibi bunlar değil ''dağılıştır.'

* Dağılış konum ve bölge kavramı ile doğrudan ilişkili olup olay yada yerin dünyadanerelerde ve nasıl bir düzende yayılış gösterdiğinin belirlenmesidir. Dağılışı verebilmeköncelıklekonumların belirlenmesi gerekir.

* Konumu belirlenen olay yada yerlerin gruplandırılarak alansal yayılışlarının ortaya konmasıise genellikle bölgeler vasıtasıylemumkundur. Bu açılardan konum bölge ve dağılış iç içedir.

* Coğrafi çalışmalarda dağılış genellikle 3 şekilde verilir:

1Yatay(alansal)

2Dikey

3Zamanda

dağılıştır

* O halde coğrafya nedir dendiğinde diğer bilimlerden ayrıldığı noktayı da belirterek tanımınıyaparsak ''insan ve doğal ortamın karşılıklı etkileşimi araştıran ve bunu yaparken de özellikledağılış ilkesini uygulayan bir bilimdir.

* Souza tarafından kaleme alınan bir yazıda coğrafyanın birbirinden ayrılamayan ve birbiri ıleilişkili 3 unsurdan olustuğu belirtilmiştir.









Bunlar;

a)Konu: Coğrafi standartlar için önemli bir temel olup zaruri bilginin arıtılmasıdır.

b)Coğrafi beceriler: Coğrafi sorular sorma,coğrafi bilgi elde etme,coğrafi bilgiyi analiz etmeve coğrafi soruları cevaplamayı içerir.

c)Dünyaya bakış açısı (perspektif): Hem mekansalhemde çevre yönündedir.

* Coğrafyada herhangi bir dağılışı oluşturan eleman yada kalıplarının türlerinin saptanmasıve de ona bağlı olarak açıklanmasında '' ölçek '' en önemli unsurdur. Coğrafi çalışmalarda 3farklı ölçekten bahsedilir.

a)Kartografik ölçek: Doğal ve beşeri unsurların harita düzlemine aktarılması sırasındakullanılan küçültme oranıdır.

b)Metedolojik ölçek: Coğrafi arastrma konusunun niteliğine ve amacına göre çalışılmakistenen alanın sınırlanmasıyla ilgilidir.

c)Mekansal ölçek: Belirli bir mekan/alanın boyutlarını ve algılanmasını ifade eder.

**Mekansal ölçekle ilgili dikkat edilmesi gereken en önemli husus olayların calısıldıklarıölçegebaglı olarak farklı anlam içermeleridir.

* Coğrafya disiplini için temel nitelikte olan bazı kavramlar şunlardır:

1)KONUM:

Coğrafya çalışmalarında olay yada yerin nerede olduğunun belirlenmesi

önemlidir. Bu da konum analizi ile gerceklestirilir.2 boyutta yapılır.

a) Mutlak konumun belirlenmesi: dünya üzerinde herhangi bir yerin yada olayın koordinatsistemiyle belirlenmesidir.

b)Göreceli konum: Zaman,mesafe,yön,ilişkilermaliyet,coğrafi unsurlar( yollar denizlerönemli ülke yada kuruluşlarla ilişki ve yakınlık) gibi değişkenler bağlamında bir yerin başka bır yere göre durumu yada o yerin konumsal özelliklerinin belirlenmesidir.

2)ÇEVRE:

Coğrafi açıdan çevre insan ve diğer canlıların içinde yer aldığı ve yasam sartlarını

olusturan tüm organik ve inorganik unsurlardan oluşan süreç ve etkileşimlerin gerçekleştiği ortamdır. Bu anlamda doğainsanilişkisinin ortaya konulmasında çevre önemli bir kavramdır.

3)MEKAN:

İçinde yaşayanlar tarafından algılanan ve değerlendirilen düzlemdir, ufuktur.

İnsanın bütün faaliyetlerinin gerçekleştirildiği tüm deneyimlerinin yaşandığı yerdir.Mekansadece doğadan veya mesafeden oluşan bir olgu değildir.Sosyal dünyanın bütün boyutlarınıiçeren çeşitliliklerini barındırmaktadır.

4)YER: Mekanın bir parçası şeklinde tanımlanır. Yer, sınırları belirlenmişbir yerleşim birimiveya bir ülke gibi coğrafi bir unsur yada kolektif hafıza, degerler, anlamlar ve sosyal ilişkilerinkesiştiği düzenlenmiş bır alan olarak düşünülebilir.

5)BÖLGE: Genel olarak coğrafya çalışmalarının temelini olusturan kavram bölgedir.Sahipolduğu karakteristik özellikleri bakımından çevresinden farklılık gösteren alanlarıngruplanmasıyla oluşan alandır. Diğer bir tanımla; yeryüzünün doğal,beşeri veya ekonomiközelliklerinden birine göre sınırlandırılmış kısmına verilen ad.

6)DEĞİŞİM: Dünya üzerinde herşey dolayısıyla coğrafyanın çalıştığı her konu bazen tahminedildiği gibi bazende tamamen umulmadık şekilde değişen ( erezyon deprem ekonomik

gelişmevs)süreçlerin sonucu olarak ortaya çıkar. Değişimden bahsedebilmek için başlangıcıve sonu belirli olan kısa veya uzun bir zaman dilimi veya iki farklı andan kesit almaya ihtiyaçvardır.

7)HARİTA: Yeryüzünün tamamının yada bir bölümünün belli bir ölçeğe göre küçültülmüş veaz çok yalınlastırılmıs olarak kağıt üzerine aktarılmış iz düşümüdür.

İLGİLİ ALANLAR:

Tarih Disiplini :

* Sözlükte tarih ; toplumları , milletleri , kuruluşları etkileyen hareketlerden doğan olayları yerve zaman göstererek anlatan bu olaylar arasındaki ilişkileri daha önceki ve sonraki olaylarlabağlantılarını karşılıklı etkilenmeleri her milletin kurduğu medeniyetleri kendi iç sorunlarınıinceleyen bilim olarak tanımlanır.

* Ana britanica da tarih bilimi; geçmişin olaylarını kaynak malzemelerin eleştirel

Birincelemesine dayanarak kronolojik tutarlılık içinde irdeleyen ve genellikle bunlarınnedenleri konusunda açıklamalarda bulunan bilim dalı olarak açıklanmıştır.

* Bir zaman dilimi içinde meydana gelen olaylara tarihi olay ; bu olayların uzun zaman içindekanunlara dönüşmesi, yeni bir hal alması , ve insana tesir etmesine de tarihi olgudenir.

ÖRN: 1789 fransız ihtilali tarihi olaylaraihtilalin tesiriyle yeni siyasal sistemlerin oluşması ve dünyayı etkilemesi tarihi olgu

* Yani kısaca yaygın bir şekilde tarih; geçmişte yaşamış insan topluluklarının yapıp ettikleriniyer ve zaman göstererek belgere dayalı bir biçimde anlatan bilim dalı biçiminde tanımlanır.

* Rankeci gelenekle tarih yazıcılığının salt belgelere dayalı olması olması , kanıtlara

dayanması gerektiği görüşünde birleşilir.

* İnsanlığın başlangıcından yazının bulunduğu MÖ 3500 lü yıllara kadar belge dışındaki çeşitli maddi ve sözlü kaynakları bulma ve inceleme görevi ARKEOLOJİ ye ; 3500 tengünümüze kadar gecen süreç ise yazının belirlediği belgelerle geçmişi inşaa etme göreviTARİH e verilmiş oldu.

* Tarihi olayların oluşmasında coğrafi şartlar büyük rol oynar. Olaylara şekil verir ve hatta uygarlıkların gelişmesine imkan sağlar. Mesela Fırat ve Dicle nehirleri MEZOPOTAMYA , Nil nehri MISIR medeniyetlerinin doğusunu sağlamışlardır. Yani coğrafya bilimi olmadan tarih yazmak mumkun değildir.

* Coğrafya bilimide bir dizi alt disiplinler geliştirmiştir ve hepside tarihin yorumlanmasındayeni kapılar acmıstır. Beşeri coğrafya ve demografi bilgisi insanların dağılımını ele alırkeniktisadi coğrafya da üretim ve tüketim ilişkilerini ve sonuçlarını ortaya koymaktadır.

* Tarihi coğrafya iskan alanlarının belirlenmesi bir yerin nüfus yapısı ve o nüfusun sosyal veıktısadi yönlerini ele alması bakımından tarih bilimine en yakın duran disiplindir.

COĞRAFYA TARİHİ :

* Yazılan her şey tarihin konusuna girer. BARZUN ve GRAFF ın belirttiği gibi yapılan heraraştırma hazırlanan her metin aslında bilinçli veya biliçsizce hazırlanmış bir tarihtir.

* BARZUNGRAFFın ifadesiyle '' her konuşma , rapor , araştırma veya uygulama geçmişiile başlar ; daha önce olup bitenleri bilmeden bir konunun anlaşılabilmesi olanaksızdır.''

* Coğrafya tarihi ile tarihi coğrafya pek çok kez birbirine karıştırılmıştır. Ancak tarihi coğrafyaile coğrafya tarihi birbiriyle alakalı ama kesinlikle farklı konulardır.

* Coğrafya tarihi tarih/bilim tarihi içerisinde iken , tarihi coğrafya coğrafya biliminin içerisindeyer almaktadır.

* Coğrafya biliminin nerde , nasıl ve ne zaman doğduğunu ve doğuşundan bu zamana kadarnasıl bir gelişim sürecini izlediğini araştıran bilim dalına coğrafya tarihi denir.

* *** Yunanca geoyerve graphienyazmak

kelimelerinden meydana gelen , İslamliteratüründe ilk defa 12. yy Muhammed b.Ebu Bekir ezZuhrive 13.yy İbn Said elMağribigibi muellifler tarafından coğrafya şeklinde arapçalaştırılarak kullanılmıştır.

* Türkçeye muhtemelen ilk defa Fatih in Batlamyusun coğrafya adlı eserini aynı isimleçevirttirmesi le 15.yy girmiştir.

* Klasik çağda coğrafya genellikle coğrafi keşifler harita yapımı ve arazi gözlemleri ileilişkilendirilmiştir.

* *** Coğrafyada 15. yy daki coğrafi keşifler çağından itibaren 1800 lere kadar temelproblemler;

1)mutlak konumu ölçecek ve kaydedecek metrik bir sistemin geliştirilmesi

2)harita projeksiyonlarının evrimi

3)haritaların oluşturulması ve yenilenmesi

* Bu bağlamda coğrafyanın gelişimi büyük ölçüde kartografyanın gelişimi ile aynı anlamagelmekteydi.

* Yazının keşfinden bile önce özellikle yol bulmayla ilgili becerilerin geliştirilmesine dayananPrehistorik insanın araştırma ve keşifleriyle yaratılmış bir bilgi birikimi vardı ve bunlar yavaşyavaş klasik coğrafyada coğrafya öncesi kabul edilen bilgilere bir temeloluşturmuşlardı.

































İnsanların bu tarz gereksinimlerden kazandıkları deneysel bilgiyi ilk defasistemli bir yapıya kavuşturup coğrafyaya bilim karakteri kazandırmaları Eski Yunanlılardöneminde olmuştur.

* *** Miletli Anaksimender (MÖ.611547)

: İlk harita yapımcısı ve matematiki coğrafyanınkurucusu kabul edilmektedir.

* *** Bu dönemde başlıca temsilcileri Miletli Thales (MÖ.580 dolayları), bir dünya haritasıda çizen Miletli Hekataios(MÖ.275195), Platon(MÖ.427347)

, Eratosthenes (MÖ.275195)olan ; güneş , güneş sistemi , gezegenler , yıldızlar , dünyanın şekli , hareketleri ,boyutları ve dünya üzerindeki yerlerin konumunu belirleyerek haritacılığa zemin hazırlayanmatematiki coğrafya görüşleri sürüldü.

* Eratosthenesin dünyanın yuvarlaklığına inandığını,hatta şaşırtan bir kesinlikle dünyanınçevresini hesapladığını biliyoruz. Eratosthenes in aynı zamanda kitabında

''dünyanınyeryüzününtasviri anlamında coğrafya sözcüğünü başlık olarak kullanan ilk kişi' 'olduğunu yani coğrafyanın isim babasıdır.

* Herodothoso dönemde yerleşilen ve bilinen dünyanın tasvirini yaparak; dünyada yaşayanhalkların adlarını sayıp, geleneklerini betimleyerek coğrafi görüşlerden biri olan bölgeselcoğrafya fikrini ortaya atmıştır.

* *** Böylece daha ilkçağda ve ilk coğrafya çalışmalarında birbirinden farklı 2 görüş ortayaçıktı. Biri umumi/matematikicoğrafya , diğeri bölgesel coğrafya şeklin beliren bu ikilik 18. Yyda avrupa da modern coğrafyanın temelleri atılıncaya kadar devam etti.

* Tyruslumarinosyeryüzünü kareli bir koordinat ağıyla döşemeye başarılı oldu.( yaklaşıkMÖ. 100 ) Yaptığı dünya haritası kaybolmakla beraber, iskenderiye de yaşamış olanPtolemaios bu haritayı biliyor ve yaptığı haritada onu daha fazla geliştirmiştir.

* *** Amasyalı Strabondönemin bilinen dünyasını gezerek '' tasvirci '' bir yaklaşımlagördüklerini kaydetmiştir.

* *** Matematiki coğrafya yanında bölgesel coğrafyadan da bahseden , dolayısıla her ikialanında temsilcisi olan Ptolemaios ( islam literatüründe Batlamyus) uzun süre temelcoğrafya eseri kabul edilen ''GeographikeHyphegesis/ Coğrafya Kılavuzu'' adlı kitabındaDünyanın tasviri yanında harita yapımı üzerinede yoğunlaşmıştır.

* Roma imp. Yıkılması ve Eski çağ kültürünün çökmesiyle beraber coğrafya ılmıhıristiyanalemındecok geriledi. Yani ortaçağda coğrafya Avrupa da uzun bir duraklama döneminegirdi.

* Coğrafyanın Avrupa dısında özellikle 766 da Abbasi saltanatının kurulmasıyla halifeliğinŞam dan Bağdat a aktarılmasından sonra İslam bilim adamlarıyla geliştiğini görüyoruz.

* Aynı dönemdeki İslam coğrafyacılarına bakıldığında hem eski yunan ve hemde çinhintveiran coğrafya eserlerinden faydalandıkları ve üzerine yaptıkları kendi katkılarıyla birlikteçağını aşan eserler hazırladıkları görülür.

* *** İslam coğrafyasının temellerinin atıldığı Abbasiler döneminde 9. yy ortalarında Irak ta''tasviri coğrafya '' okulu , 10. yy da ise BELH te ise Belhi tarafından kurulan '' bölgeselcoğrafya '' okulu ortaya çıktı.

* Ortaçağ İslam coğrafyacıları bu ilmi günümüz modern coğrafyacılar gibi iyi tanımlanmış vesınırları belli bir bilim dalı olarak tanımıyorlardı. Bundan dolayı coğrafyanın çeşitli dallarıylailgili hususlar , astroloji , kozmoğrafya , felsefe , matematii coğrafya , tasviri coğrafya gibiçeşitli konular içinde ve seyahatnamelerde dağınık şekilde bulunuyordu. Bu yüzden o dönemyazarları coğrafi eserlere '' elMesalikve'lMemalik,Kitabü'lBüldan,Suverü'lekalim,KitabüNüzheti'lmüştakfi'htiraki'lafak'' gibi benzer anlamlı fakat değişik isimler vermişlerdir.

* Müslümanlar matematiki coğrafyanın başlangıç bilgilerini herseyden evvel Yunanlılardanaldılar.Bu, yeryüzünü enlem ve boylamderecelerinegörekağıda veya herhangi bir vasata

nakletmek esasını hedefliyordu.Bu işte en zor olan boylam derecelerini ölçmekti.

* Yunanlılardan sadece ay tutulmalarına dayanan, çok hatalı sonuçlar veren bir metodlasadece bir boylam derecesi Müslümanlara kalmıştı.

* 19. yy başlarında sferik trigonometri ölçülerine dayanan bir metodlaBİRUNİ Gazne ilebağdat arasındaki 60 kadar yerin boylam ve enlem derecelrini iki yıl süren bir çaba ilebuldu.İki yer arasındaki enlem farkını rasat yoluyla ve mesafeleri arşın arşın ölçerek sferik birüçgeninkenarlarını elde ediyor böylece boylam farkını buluyordu.

********* Sferik: küremsi anlamında.. küreye benzeyen..

BİRUNİ(9731048):

İbnisina ile çağdaş olan ve onunla tartıştığı bahisler olduğu bilinenastronomi, matematik ve coğrafyaya orijinal katkılar yapan ünlü müellif. Dünyanın şekliveboyutları hakkında doğru fikirleri olan Biruni ''ufuk derinliği'' kavramından yola çıkarak dünyanın çevresini 41.297 ( bugün 40.000 kabul edilir) km olarak hesaplamıstır.

* Arapçaya aktarılan Batlamyuscografyasının çevrilmesinden sonra Halife Me'mun 70 kadarbilgini bir dünya haritası yapmak ve bir dünya coğrafyası yazmakla vazifelendirildi.Bu büyükkısmı ölçülen enlem ve boylam derecelerine dayanan ilk haritadır.( 1983 yılında İstanbul kütüphanelerinde tek nüshasına ulasılmıstır. )

* Müslümanların dünya haritasını genişletme ve olgunlaştırmaları işine iki ayrı başarılarınınüyük katkısı vardı.

a)Miladi 9. yy dan itibaren Hint okyanusunda geliştirdikleri bugün tanıdığımız mükemmelpusulab)Yine aynı okyanusta boylam derecelerini ve mesafeleri ölçmede geliştirdikleri metotlarıidi.

* Dikkatle ölçülen enlemboylamderecelerine göre harita yapma işi Avrupa da 18. Yybaşladı.

* *** Osmanlı coğrafya literatürü büyük oranda İslam medeniyetinden alınma olup ilkeserlerin büyük kısmı İslam coğrafya eserlerinin çevirisi ve şerhlerinin hazırlanması şeklindeortaya çıkmıştır.

* *** Coğrafya teriminin dilimize girişi Osmanlı döneminde bizzat Fatih dönemindegercekleşmiştir.

* Fatihin İstanbulufethınden sonra Bizans kütüphanelerinde bulunan bircok eseri çevirttiğibılınır.

* Fatih Trabzonlu G.Amirutzes ve oğlu mehmedden Batlamyus un GeographikeHyphegesisadlı eserini TercümeiCoğrafyayıBatlamyusadıyla arapçaya çevirttirip onun harıtalarındanda faydalanarak yeni bir dünya haritası çizmesini istemiştir.

* *** Bu eser ile osmanlılar ilk defa doğrudan klasik islam coğrafya eserleri dışına cıkmıs vebu sayede '' coğrafya'' adı ilk kez osmanlı bilim literatürüne girmiştir.

* Osmanlı coğrafyacıları çoğunlukla başlangıçtan 17.yy kadar büyük islam coğrafyacılarının,17. yy sonrada batılı coğrafyacıların eserlerini tercüme etmek ve onları genişletmek vasıtasıyla yeni eserler meydana getirmışlerdir..

* Türk coğrafya tarihinde Katip çelebiye kadar Klasik Türk Coğrafya sı ve sonraki dönemdeModernleşme Yolunda Türk Coğrafyası şeklinde ikiye ayrılmıstır.

* Osmanlı klasik coğrafya döneminde hazırlanan coğrafya eserlerine bakıldıgında 17. Yykadar '' biri medreseden yetişen alimlerin temsil ettiği İslam/doğu coğrafya ekolü, diğeridenizcilerin ve medrese çevresi dışında olan kişilerin temsil ettiği Batılı coğrafya ekolü olmaküzere iki farklı ekol ayırt edilmektedir.

* Coğrafya tarihinde ki kırılma Katip Çelebi ile başlamıştır.

* Osmanlı coğrafyasının özellikleri arasında, medreselerde coğrafya derslerinin

olmayışınında etkisiyle, Osmanlılarının telif ettikleri coğrafya eser sayısının diğer bilimleregöre daha az olduğu söylenmelidir. Ayrıca ikinci olarak ta bilimsel amaçlardan cokpratıkfaydaları için coğrafi eserlerin telifi yapılmıştır. Bu pratik faydaları şöyle sıralayabılırız:

a)Osmanlıların yapacakları fetihleri kolaylaştırmak

b)Fetihten sonra o toprakları iyi idare etmek

c)Yazdıkları eserler dolayısıyla sultandan vezirlerden veya ileri gelen devlet adamarındangelecek hediye, atama vb. Faydaları

d)islami düşüncede her seyin bir zekatınınoldugu, bilimin zekatının da kitap yazmakolduğunu düşünmeleri.

* Osmanlı coğrafya eserlerinin dünya coğrafya literatürüne özellikle ''metodik açıdan çokfazla katkı yapmadıkları söylenebilir.17. Yy kadar klasik islam coğrafya eserlerini dahasonrada batılı coğrafya eserlerinin çevirisini yapmış ama bunu yaparken kendi araştırma vegözlemlerini ya düşük seviyelerde katmışlar yada hiç katmamışlardır. Fakat budeğerlendirmeler osmanlıda yetişen hem Türk coğrafya tarihi hemde dünya coğrafya veharitacılık tarihinde önemli yer tutan isimlerin yok sayıldığı anlamına gelmez.

* Piri Reis , Ali Macar Reis , Katip Çelebi , İbrahim Müteferrika Türk coğrafya tarihi hemdedünya coğrafya ve haritacılık tarihinde önemli yer tutan isimlerdir.

* 16. yy batıda Rönesans ve Reform un etkisiyle diğer bütün bilimlerde olduğu gibi

coğrafyada da büyük gelişmeler ve dönüşümler yaşanmaya başlamıştır.

* Avrupa daki Rönesans ve Keşifler Çağı olarak bilinen kültürel yeniden uyanışla birlikteAvrupa coğrafi bilginin merkezi haline gelmiştir.

* Batı aleminde coğrafya ilminin tekrar canlanması keşifler ve Rönesansın da içinde olduğubazı bazı temel faktörlere bağlı olarak gelişmiştir ki bunları da doğrudan ve dolaylı olarakşekillendiren bazı etkenler kısaca şöyle sıralanır;

















***BENCE ÖNEMLİ***

1)Haçlı seferleri sayesinde Batının İslam alemi ile temasa gecmesi sayesinde Avrupa yailim , fikir , sanat , teknoloji ve diğer alanlarda bir çok yeniliğin gelmesi

2)13. yy sonlarında Moğol imp. kurulması ile Çin ve Japonya ya kadar olan avrasya

yollarının açılması ve uzak doğudan bazı yeniliklerin getirilmesi

3)Pusula matbaa , denizcilik , gemi yapımı gibi alanlardaki ilerlemeler ile gözlem , harita veastronomi aygıtlarının geliştirilmesi kaşifleri yüreklendirerek coğrafyanın gelişmesini sağladı.

4)Rönesans ve Reformun etkisiyle birçok eski Yunan eserleri ve bu arada coğrafya

eserlerinin tercüme edilmesi.

5)Coğrafi keşifler ile coğrafi ufuk çok hızlı bir şekilde genişlerken , bilimselfaliyyetler ileinsan hayatını ilgilendiren birçok husus Rönesans ve Reform vasıtasıyla bilim , sanat , vb.alanlara bakış açısında zihniyetin tamamen değişmesi.

6)Yeni keşfedilen topraklardan getirilen değerli madenlerin kazandırdığı zenginlik sonucuve yukarıdaki faktörlere bağlı olarak bilim , teknoloji , sanat ve diger benzer konulara bakışaçısının değişmesi ve bunlara daha fazla önem verilmeye başlanması.

* Harvey

'' Batı Yunan medeniyetinin bilgi birikimin miras alarak , başta İslam dünyası

olmak üzere Çin ve diğer dünyalardan aldığı bilgileri sentezleşmiş ve bir aydınlanma çağıyaşamıştır.''

* Aslında çok eski bir geçmişe sahip olan coğrafya , Avrupada '' Klasik dönem '' adı verilenyaklasık17501900yılları arasındaki 150 yıl içinde özellikle Kant , Humbolt , Ritter , Peschelve Ratzel in çalışmalarıyla bilimsel kimliğini kazanmıştır.













































***BENCE ÖNEMLİ***

Alexander vonHumboldt : (1769-1859)

Modern fiziki coğrafyanın kurucusu ve 5 ciltlikKOSMOS adlı tamamlanamayan ünlü coğrafya kitabının müellifidir. Tutkulu bir bitki bilimci vecoğrafyacı olarak Yeni Dünya karalarında oldukça uzun seyahatler yapmış ve coğrafyadaneden ve etki ilişkisine dikkat çekmiştir.

Carl Ritter : (17791859

) Modern beşeri coğrafyanın kurucusu ve 19 ciltlik DİE ERDKUNDE

adlı tamamlanamayan ünlü coğrafya kitabının müellifidir. Fazla seyahat etmediği haldecoğrafya yazmış ve Tarih ile ilgilenerek , tarih ve coğrafyayı biri olmadan diğerininyaşayamayacağı kız kardeşler olarak görmüştür.

* Avrupalıların deniz aşırı topraklara ilgi duyması ,sömürgeler edinmesi yada varolansömürgelerini genişletme ve değerlendirmelerinde coğrafyacıların büyük rol oynamasısonucunda '' sömürgeci coğrafya '' dönemi adı verilen bir devre yaşanmıştır.

* *** Avrupa da yaşanan Aydınlanma çağı sonucunda coğrafya gelişmelere bağlı olarakdallara ayrılarak çeşitlendi. Başka bir ifade ile coğrafyanın birçok çocuğu oldu. Bunlarınarasında astronomi,botanik,jeoloji,meteoroloji,arkeoloji ve antropoloji sayılabılır.

* Klasik coğrafya dönemini 1874 te Almanya ve onu takiben diğer avrupa ülkeleri ve ABDüniversitelerinde coğrafya bölümlerinin açılmasıyla ilişkilendirilebilecek ''Modern coğrafya''nın ortaya çıkışı takip eder.

* Bu dönemde Darwin'in (18091882)fikirleri etkisiyle genel bir insanyer

ilişkisi teorisiüretilmiş ve bu teori '' insanın yeryüzündeki yaşamı geniş ölçüde içinde yaşadığı fiziki çevretarafından ve zaman içinde biçimlendirileceği'' öne sürülmüştür.

* Darwin in görüşlerini Malthusunkilerle (17661903)

sentezleyerek'' Sosyal Darwinizm ''teorisini oluşturan H. Spencer'' Toplumların hayatta kalabilmek için birbiriyle mücadele

etmesi gerektiğini ve güçlü olanın varlığını sürdürebileceğini '' öne sürmüştür.

* Deterministik coğrafya algısı sonucu sömürülen ülkelerin geri kalmışlığı o ülkelerin doğal vebeşeri kaynakları ile açıklanmış böylece ülkeler arasında bir hiyerarşi kurulmuş ve bununsonucu olarak da bu ülkelerin sömürülmesi ve insanlarının köleleştirilmesi meşrulaştırılmıştır.

Coğrafya sömürgelerin edinilmesinde genişletilmesinde ve değerlendirilmesinde ön açan birbilim ve coğrafyacılarda '' emperyalizmin hizmetindeki kişiler '' olarak görülmüşlerdir.

ÇEVRECİ DETERMİNİZM: İnsan faliyyetlerinin tamamen ortam / fiziki çevre tarafındankontrol edildiğini ileri süren görüş.

POSSİBİLİZM/OLASICILIK : Çevresel özelliklerin insanlar üzerinde etkisi olduğunu fakatbelirleyici olamayacağını ileri süren görüş.

* Dünyanın birbiri ile ilişkili bölgeler mozaiğinden oluştuğu ve dünyayı anlamanın bu bölgelerianlamaktan geçtiği fikri coğrafyada özellikle 1930 lardan itibaren baskın görüş haline geldi.



PALEOCOĞRAFYA:



* Tarihi coğrafya gibi ülkemizde yeni ve pek araştırılmayan sahalardandır.

* *** Genel hatlarıyla , jeolojik zamanlardaki fiziki coğrafya araştırmaları şeklinde tanımlanır.

* *** Ana Britannica da '' yeryüzünün belirli bir bölgesinin , jeolojik geçmişin belirli birzamanındaki coğrafyasının belirlenmesini konu edinen bilim dalı ifadesi kullanılmıştır.

* A. Özçağlar Coğrafyaya giriş isimli kitabında ise paleocoğrayayı; insanın yeryüzüne ayakbasmadan önceki jeolojik devirlerde doğal ortamda meydana gelen faliyyetleri ve değişimleriinceleyen bilim dalı olarak tanımlamıstır. Ayrıca bu bilim dalının başlıca görevi olarak ;jeolojik devirler boyunca,1yerkabuğunda meydana gelen değişimleri2karave denizlerin yeryüzüne dağılımlarıyla şekillenmelerini

3iklimkoşullarını4bitkive hayvan topluluklarının özelliklerini ve coğrafi dağılışını

incelemektir, diye acıklamıştır.

* Paleocoğrafya haritaları yanlızca incelenen geçmişteki kara ve deniz dağılımını gösterecekkadar basit olabilir. Ama fosil , bitki ve hayvan topluluklarının yerleşimini ve dağılımını ;tortullaşma ortamlarını ; yükselme aşınma yada çökelme bölgelerini ; başlıca mevsimkuşaklarını gösteren karmaşık ve ayrıntılı haritalarda vardır..

* Paleocoğrafya sayesinde geçmişteki doğal ortamı belirterek günümüz ortamının nasıloluştuğu, ortam şartlarına göre canlıların nasıl bir evrim sürecine girdiği ortaya

çıkarılmaktadır.

* Coğrafyanın hareket noktası bugün dür. Coğrafyadaki ''paleo(eski)'' ön eki alan konulardabugünkü coğrafi özelliklerin oluşumunu başlangıca kadar geriye götürmektir.

* Paleocoğrafya kavramı 2 farklı yaklaşımla yorumlanabilir.

1)Jeolojide olduğu gibi çok eskilerden, bir yerdeki en eski jeolojik formasyonlardanbaşlayarak bugüne kadar meydana gelen gelişme ve değişmeleri daha çok fasies kavramınauygun olarak göz önüne almak.

2)Daha coğrafi bir yaklaşımla bugünü tanımlayıp, belirlenen özelliklerin ne zamandan berive nasıl geliştiğini , gerektiği kadar, genellikle yakın dönemler içinde geriye giderekdeğerlendirmek.

* Hem tanımı hemde incelediği konular açısından Fiziki coğrafya ile Jeoloji arasında biryerde olan paleocoğrafya bu özelliklerinden dolayı farklı kaynaklarda her iki bilim dalının daalt dalı sayılmaktadır.

* Paleocoğrafyanın araştırdığı dönem Holosen öncesi dönemdir. Yani insanların ortayaçıkmasından başlayarak Holosen döneme kadar paleocoğrafya; holosen dönemden çağdaşzamana kadar tarihi coğrafya olarak tasnif edilir.









TARİHİ COĞRAFYAÜNİTE 2



COĞRAFYA VE TARİHİ COĞRAFYA



•Yunanca yerin tasviri anlamına gelen coğrafya , kısaca '' doğal ortam ile insanlar arasındaki etkileşimi inceleyen bilim dalı '' şeklinde tarif edilmektedir.

•Günümüzde sistematik açıdan fiziki coğrafya , beşeri ve ekonomik coğrafya ile bölgesel coğrafya larak 3 ana dala ayrılan coğrafya , kronolojik açıdanda geçmiş, bugün ve geleceği araştıan dalları ilede yine 3 ana başlık altında ele alınmaktadır.

1. Günümüzü araştıran coğrafya-------> Çağdaş / Modern coğrafya

2. Geleceği araştıran coğrafya----------> Planlama coğrafyası / coğrafi planlama

3. Geçmişi araştıran coğrafya-----------> 1-) Paleocoğrafya 2-) Tarihi coğrafyası



•Tarihi coğrafya '' modern coğrafya ilke ve yöntemleriyle geçmişte bir mekanın araştırılması anlamına gelmekte '' ve geçmişe gitmek mümkün olmadığından, geçmişe ait belge ve bilgilerin kullanılması sayesinde geçmişi araştırmaktadır.

•Tarihi coğrafyanın Çağdaş coğrafyadan farkı sadece geçmişi araştırması dır.



COĞRAFYA:

•Doğal ortam ile insanlar arasındaki karşılıklı etkileşimi araştırarak sonuçlarını sentez olarak veren bilim dalıdır.

•Çağdaş coğrafya disiplini, yeryüzündeki mekanlar ile gerek doğal , gerekse insan ürünü çevresel oluşumlar arasındaki etkileşimleri , farklılık ve benzerlikleri inceler.

•Yer , birbirinden bağımsıztekil alanlardan değil , farklı özellikleri olan ama birbiriyle ilişkili bölgelerden oluşur.

•Çeşitli insan topluluklarının toplumsal,ekonomik,siyasal etkinlikleri ve iklimde ,yüzey şekillerinde , bitki örtüsünde farklılaşmaya yol açan temel fiziki ve biyolojik süreçler bu yapıya büyük bir çeşitlilik kazandırmıştır. Coğrafyanın amacıda bu karmaşık yapıyı örgütlü ve tutarlı bir bütünlük içinde ele almaktır.

•Türkiyede coğrafya biliminin toplumsal yaşamda istenilen yerde olmamasının altında yatan pek çok neden vardır. Bunlardan en önemlisi ülkedeki uygulanış şekli ile metot , saha ve kulandığı araç gereç ve teknoloji açısından coğrafya biliminin toplumsal problemlerin çözümünde yetersiz kalmasıdır.

•Ülkemizde coğrafya biliminin daha iyi bir seviyeye getirilmesi içinen iyi yollardan biri interdisipliner araştırmalar yapmaktır.İnterdisipliner çalışmalar yaparak veya onlara katılarak daha fazla kimseyi/alanı ilgilendiren ve onların işine yarayançalışmalar ile sonuca daha hızlı ulaşma çabasına girmelerizorunlu görünmektedir.

•Sözlük ve ansiklopedilerde coğrafya için yapılan tanımamalardan bazıları şunlardır : TDK nın Türkçe sözlüğündeki tanımlar;

1. Yeryüzünü fiziki,ekonomik,beşeri, siyasi yönlerden inceleyen bilim

2. Bir yeryüzü parçasını , bir bölgeyi , bir ülkeyi belirleyen , niteleyen fiziki,ekonomik, beşeri , siyasi gerçekliklerin tümü.

•Dünyanın en eski ( ilk baskısı 1768 yılında ) ve en önemli ansiklopedisi olan Britannicanın Türkçe baskısında ise : ''Yerin yüzeyini insana ve fiziksel yapıya ilişkin mekansal görünümlerle farklılaşmaları ve bunların gerçekleştiği ortamı inceleyip tanımlayan disiplin'' olarak ifade edilmiştir.



•Ünlü Fransız Emmanuel de Martonne , coğrafyayı şu şekilde tanımlamıştır: '' Coğrafya fiziki , biyolojik, sosyal hadiselerin sath-ı arzın nerelerinde vukua geldiğini , bu hadiselerin sebeblerini ve karşılıklı münasebetlerini araştıran bir ilimdir.'' B u şekilde tanımladığı coğrafyanın başlıca 3 prensibi olduğunu ifade etmiştir ki bunlar :

1-teşmil (dağılış)

2-koordinasyon ( kıyaslama)

3-illiyet ( nedensellik ).

•İbrahim Hakkı AKYOL ise coğrafyanın tanımını şu şekilde yapmıştır : '' Coğrafya aslında başka ilimlerin mevzuları olan veya olabilen eşya ve hadiseleri , başka ilimlere yabancı bulunan veya inceleme işi başka ilimler için ikinci derecede kalan hususi bir bakımdan yani eşya ve hadiselerin yeryüzüne yayılışları aralarındaki bağları ve karşılıklı tesirleri ve münasebetleri mekan bakımından araştırır ve inceler. ''

•Ali TANOĞLUise ; '' Yeryüzü olayları arasındaki münasebetleri bu olayların dağılışını ve bu dağılışın nedenlerini inceleyen bir bilim '' şeklinde tarif etmektedir.

•Görüldüğü üzere coğrafyanın tanımı şartların gelişmesine ve bilim gelişmesine bağlı olarak sürekli değişmektedir. Sonuç itibari ile , diğer birçok disiplin gibi coğrafyanın doğasında meydana gelen bütün bu değişikliklerin sonucu olarak , bu disiplinin bugün herkes tarafından yaygın olarak kabul edilmiş birtanımı yoktur demek yanlış olmayacaktır.

•Coğrafya nerede sorusu ile başlamaktadır. Bunun arkasındanda neden oradasorusu gelmektedir.

•Nerede sorusu olayların problemlerin ve şeylerin dağılısını belirlemektedir ve cevabı nispeten daha kolaydır.

•Neden oradasorusunun cevabını bulmak kolay değildir. Çünkü cevaplanması için geri plandakilerde dahil birçok bileşenin bilinmesi ve çözümlenmesi gerekmektedir.

•Coğrafyanın ideolojisi '' dünya hakkındaki bilgileri edinmek ve bunu toplum yararına uygulamaktır.

•Tüm bu yukarıda yapılan tanımlamalara bakıldığında coğrafyayı diğer bilimlerden farklı kılan asıl ayırıcı husus coğrafya için esas olan ortam ile insan arasındaki karşılıklı etkileşimdir.

•Dünyada doğal olarak bulunan canlı ve cansız varlıkların tamamı doğal ortamı; yeryüzünde bulunan ve insan faliyetleri sonucu üretilmiş herşeydebeşeri ortamımeydana getirmektedir. İnsanlar yaşamları boyunca sürekli olarak bu iki ortamla karşılıklı etkileşim içindedir. İşte bu karşılıklı etkileşimlerin tamamı coğrafyanın esas konusunu teşkil eder.

•İnsanın yaşadığı her ortam coğrafyadır ve dolayısıyla coğrafya insanın hayat alanıdır yani insandan farklı bir konuyu ele almaz. Her ikiside birbirini etkileyen iki varlıktır oluşumdur. İnsanın yaşadığı çevre ve insan farklı değildir. Coğrafya insanların hayatlarında yediklerinden giydiklerinden konuşmalrından oturdukları evlere kadar akla gelebilecek her alanda etkilidir. Hatta coğrafya o çevrede yaşayanların doğal dünyayı algılamasında bile güçlü bir etkendir. Avcılık ve toplayıcılıkla geçınen bir kavim için '' vahşilik '' kavramı hiçbirşey ifade etmezken şehirde yaşayan bir insan için korkunç şeyler çağrıştırabılır.

•Coğrafyanın temel ilkeleri arasında nedensellik kıyaslama ile dağılış yer almakta ve en önemli ilke olarak dağılış kabul edilmektedir.

•Coğrafya için yapılan farklı tanımlar içerisinde : '' doğa ve insana ait konum , dağılış , sistemler , süreçler dokular ve etkileşimleri açıklayan bilimdir.'' ifadesinden çıkarılacak iki önemli sonuç vardır. Bunlar ; 1-)Coğrafyanın insan doğa etkileşimini çeşitli ölçekteki yerler bağlamında ele aldığı ve bu ilişkinin gelecekte etkin şekilde yönetilmesi ve sürdürülmesi gerektiğidir. 2-)hem doğa hemde sosyal bilimleri konu edindiği için çalışma alanı ve yöntemlerinin oldukça geniş olduğudur.

•Bu durum aynı zamanda coğrafyayı geleneksel olarak diğer disiplinlerden ayırt edenönemli bir etmendir.













COĞRAFYANIN SINIFLANDIRILMASI



•Coğrafyanın asıl amacının mekansal farklılık ve benzerliklerinin başka sözcüklerle değişik ''coğrafi görünümlerin''( landscape ) analizi , insanın mekanı olan yeryüzünün tanınması ve dolayısıylada daha iyi yararlanmalarına katkıda bulunmak olduğu göz önüne alınırsa , konusal ayrılmaları analize yardımcı uzmanlık alanları olarak değerlendirmek gerekir.

•Bu konuda sadece Association of AmericanGeographers (AAG)nin belirlediği coğrafi alanlara bakılırsa ; 1-Kartoğrafya, CBS/GIS ve uzaktan algılama 2-Kültürek ve Beşeri coğrafya 3-Ekonomik coğrafya 4-Çevresel çalışmalar 5-Coğrafya eğitimi 6-Fiziki coğrafya ve Yer bilimleri 7-Bölgesel coğrafya 8-Şehir ve Bölgesel planlama dan meydana gelen 8 ana başlık görülebilir.

•Coğrafya , geleneksel olarak 3 inceleme alanına ayrılmıştır.

1. Yeryüzünü oluşturan bütün fiziki unsurlar FİZİKİ COĞRAFYAnın konusudur.

2. İnsanlarla ilgili durum ve faaliyetleri vurgulamasıyla BEŞERİ COĞRAFYA

3. Fiziki ve Beşeri elemanları birlikte ele alan yada bunları birbirleriyle yoğuran yaklaşım ise BÖLGESEL COĞRAFYAdır.

•Bu bağlamda fiziki coğrafya insanın yaşadığı ve bütün faaliyetlerini gerçekleştirdiği fiziki mekanı; beşeri coğrafya ise insanı, özelliklerini ve faaliyetlerini çevreleriyle etkileşim içinde ve meydana getirdikleri mekansal örgütlenme biçimiyle inceler.



•J.S.Fisher yaptığı bölümleme ise şöyledir:

1. Fiziki veBeşeri Coğrafya

2. Sistematik ve Bölgesel Coğrafya

•coğrafyanın konusu ele alındığında ise;

1. Fiziki Coğrafya

2. Beşeri Coğrafya

3. Coğrafi Teknikler olmak üzere 3 kısma ayırmıştır.



•Coğrafya araştırma yöntemlerine bakarak temelde fiziki ve beşeri coğrafya olmak üzere 2 ana kısma ayrılabilir. Fiziki coğrafya tabiatta kendiliğinden bulunan insan ve ürünleri dışındaki unsurları ele alır. Beşeri coğrafya ise insan ve ürünlerini kendine araştırma konusu olarak seçmiştir.

•Jonhston a göre '' coğrafyayı ifade eden önemli karakteristikler ise en azından 3 kısımaayrılabılır: 1-lokasyon üzerinde durur ( lokasyon okulu )2-) insan-mekan ilişkileri üzerine ekolojik açıdan vurgu yapar ( ekolojık okul )3-)mekansal ve ekolojik yaklaşımları kaynaştıran bölgesel analizdir. ( landscape okulu )











•Bize göre coğrafya hem araştırma ve öğretim kolaylığı sağlamak hemde uzmanlaşmayı kolaylaştırmak amacıyla '' sistematik açıdan'' 3 gruba ayrılabılır.