ÖRGÜTSEL YAŞAMDA STRES
- Stres; kısaca her hangi bir içsel ya da dışsal etkene karşı verdiğimiz tepki olarak tanımlanmaktadır.
- Örgüt ; “ortak bir amacı veya işi gerçekleştirmek için bir araya gelmiş kurumların veya kişilerin
oluşturduğu birlik” olarak açıklanmaktadır.
- Örgütsel stres; çalışma hayatımızda belirlenmiş ya da belirlenmemiş rol ve görevleri yerine getirirken
ortaya çıkan durumların yarattığı stres faktörleri olarak tanımlanmaktadır.
- Başarıya zemin hazırlayan etkenlerden kaynaklanan stres olumlu olarak nitelendirilirken, çalışanın
güçlerini tüketen, sıkıntıya, mutsuzluğa neden olan olaylardan kaynaklanan stres olumsuz olarak
tanımlanmaktadır.
- İş hayatında strese neden olan faktörler derecesine göre içten dışa doğru sıralandığında;
* Bireysel stres kaynakları,
* Grupla ilgili stres kaynakları
*Örgütsel stres kaynakları
* Örgüt dışı stres kaynakları
Bireysel özelliklerin yanı sıra, Luthans (1992) örgütsel stres nedenlerini dört ana grupta ele almaktadır.
Örgütsel politikalar; örgütün yapısal özellikleri; fiziksel koĢullar; örgütsel süreçler
ÖRGÜTSEL STRESĠN SONUÇLARI
Örgütsel stres bireysel ve örgütsel sonuçlara yol açmaktadır. Stresin çalışanların verimlilik ve performansları üzerinde etkili olabilecek, fiziksel ve ruhsal sağlıklarında ortaya çıkarabileceği olumsuzlukların yanı sıra,
örgütsel düzeyde verimlilik ve performansı etkileyebilecek olumsuz etkileri olduğu vurgulanmaktadır. Bu
nedenle, stresin ortaya çıkaracağı örgüt açısından sorunlar bireysel, psikolojik, davranışsal ve sosyal
sonuçları ayrı ayrı ele alınmaktadır.
Örgütsel Stresin Bireysel Sonuçları
Örgütsel stresin bireyler üzerinde yaratacağı olumsuzlukları, bireylerin biyolojik ve fizyolojik yapıları,
duyguları, davranıĢları ve sosyal tavırları üzerindeki etkiler olarak başlıca dört başlık altında
inceleyebiliriz.
Örgütsel Stresin Biyolojik ve Fizyolojik Sonuçları
Strese verilen tepkinin ilk belirtileri öncelikle fizyolojik sistemlerimizde oluşacaktır. Çeşitli nedenlerle
bozulan denge, savunma mekanizmalarının devreye girmesi ile tekrar eski haline dönecektir. Bu dengeleme olmadığı takdirde, başka bir anlatımla stres uzun sürüp, kronikleştiğinde biyolojik ve fizyolojik
sistemlerdeki bozulma ve hasar uzun süreli olmakta, dahası kalıcı hale gelerek psikosomatik hastalıklar
olarak da adlandırılan bazı hastalıklara neden olmaktadır.
Örgütsel Stresin Kısa Dönem Etkileri - Ġlk Tepkiler
- Stres sonucunda ortaya çıkan ilk belirtiler, kısa dönem etkileri, beyinden gelen emirler yoluyla stres
hormonlarının salınması sonucunda ortaya çıkar.
* Vücudumuzdaki şeker ve yağlar, hızlı enerji sağlamak için, kana karışır.
* Kana karışan şekeri enerjiye dönüştürmek ve gerekli oksijeni sağlamak üzere solunum hızlanır.
* Gerekli organlara kan göndermek üzere kalp atışları hızlanır ve kan basıncı artar.
* Kaslar gerginleşir. * Sindirim hızı yavaşlar. * Terleme artarak, vücudun aşırı ısınması önlenir.
Bunlar ve benzerleri mekanizmalar sonucunda başlıcaları aşağıda listelenmiş olan belirtiler ortaya çıkabilir.
* Çarpıntı * Kalp atım sayısının artması * Nefes darlığı * Solunum sayısının artması * Göğüste ağrı
* Tansiyon yükselmesi * Baş dönmesi * Baş ağrısı * Boğazda takılma * Boğaz ağrısı * Sıcak basması
* Titreme * Karın ağrısı * Kas ağrıları * Mide krampları * Hazımsızlık * Gerginlik * Yorgunluk * Kaşıntı
* Cilt döküntüsü * İshal * Kabızlık *Uykusuzluk * Aşırı uyku hali * Yemeğe karşı ilgisizlik * Aşırı yemek yeme
* Ağlayamama * Çok ağlama * Cinsel isteksizlik * İçe kapanma * Kekemelik * Konuşma bozukluğu
* Tuvalete gitme ihtiyacının artması * Kan şekerinin yükselmesi
Stres faktörlerinin ortadan kalkmasıyla, ya da kişinin stresini başarılı bir şekilde yönetebilmesiyle, çalışmaya
başlayan bu mekanizmalar duracak, organizmada denge yeniden kurularak yukarıda sıralanan belirtiler
yavaş yavaş ortadan kalkacaktır. Ancak, stres ile baş edilemediği takdirde ya da tekrarlayan yoğun ve uzun
süreli stresin getirdiği tükenme ile beraber bir takım hastalıklar görülmeye başlayacak veya var olan
hastalıklar ağırlaşacaktır.
Örgütsel Stresin Uzun Dönem Etkileri - Psikosomatik Hastalıklar
Psikosomatik hastalıklar; Yoğun ve uzun süreli stresin etkilerinin sonucunda ortaya çıkan hastalıklar.
1-) Kalp – Damar hastalıkları: Kronik stres, damar tıkanmalarını hızlandırma, kalp krizi, inme gibi
hastalıkların ortaya çıkma olasılığını arttırmaktadır. Bu grup hastalıklar arasında nedeni bulunamamış
yüksek tansiyon, damar spazmı sayılabilir.
* Kronik strese maruz kalan bir çalışan akut stres ile karşılaştığında kalp hastalığı gelişim riski artmaktadır.
* Migrenin nedeni stres olmamakla beraber, stres migrene bağlı ağrıları başlatan faktörlerden biri olarak
belirtilmektedir.
2-) Solunum sistemi hastalıkları: Stresin astımın oluşumuna yol açtığına dair yeterli kanıt bulunmamakla
birlikte, astımın kontrolünü zorlaştırdığı, atakları kolaylaştırdığı bildirilmektedir.
3-) Sindirim sistemi hastalıkları: Uzun süreli stres ile sindirim sistemi bozuklukları, kalın bağırsak uyarısı
nedeni ile ishal, kabızlık, kramp ağrıları, şişkinlik görülebilir. Sindirimde rol oynayan asit üretimi nedeniyle
ağrılı yanma şikâyetleri görülebilir. Stresin ülsere zemin hazırlayan bir neden veya var olan ülserin
sürekliliğinde rol oynadığı düşünülmektedir.
* Nonülser Dispepsi olarak adlandırılan rahatsızlık, şişkinlik, yanma, ağrı, bulantı, geğirme hissi ve benzeri
şikâyetleri içermektedir. Uzun süreli stres, sindirim sistemi üzerindeki etkilerine bağlı olarak yeme bozukluklarına ve ilişkili olarak aşırı kilo alımı ya da aşırı zayıflamaya neden olabilir.
* Bağırsak Sendromu (spastik kolon) ve stres arasında kuvvetli bir ilişkinin varlığından bahsetmektedir. Bu hastalıkta, kalın bağırsaklar ve kısmen ince bağırsaklar stres ile uyarılır ve bağırsak kaslarında düzensiz kasılmalara neden olur. Hastalarda şişkinlikle beraber kramp tarzında karın ağrıları ve ishal
ve kabızlık görülebilir. Ayrıca, strese bağlı uyku bozuklukları da irritabl bağırsak sendromu şikâyetlerini
arttırabilir.
4-) Eklem ve kas hastalıkları: Stres anında beyinden gelen emirler ile salgılanan adrenalin ve
noradrenalin doğrudan veya dolaylı olarak kasların gerginliğini artırır. Böylece ağrı gerginliğe, gerginlik
endişeye, endişe de ağrıların şiddetlenmesine yol açabilir.
* Ağır stres olan dönemlerde eklem şikâyetlerinin arttığını, bu tarz gerilimlerin çene eklemindeki diski
çevreleyen ve son derece güçlü olan çiğneme kaslarında normal sınırlar ötesinde bir kasılmaya sebep
olarak, eklem diskini normal yerinden uzaklaştırdığını ve eklem ağrılarına sebep olduğunu bildirmektedir.
* Stresin de romatizmal artritin ortaya çıkmasında ve gelişiminde etkili bir faktör olduğunu belirtmektedir.
5-) Genital ve idrar yolları hastalıkları: Kronik stres, erkeklerde sperm ve testosteron düzeyini azaltabilir,
iktidarsızlık yaratabilir. Kadınlarda ise adet düzeni bozulur, kimi zaman tamamen kesilir ya da sancılı
adetlere ve tekrar eden vajinal enfeksiyonlara neden olabilir.
6-) Cilt hastalıkları: Stres altında salgılanması artan kortizon hormonları, sivilce oluşumunda artışa sebep
olurken, alopezi veya vitiligo gibi hastalıkların tetikleyicisi de stres olarak bildirilmektedir. Sedef
hastalığının başlangıcında ve alevlenmelerinde stresin çok önemli rolü vardır. Tüm deri problemlerinin en
az üçte birinden, kozmetik problemlerin çoğundan stres ya da ilişkili faktörler sorumlu tutulmaktadır.
- Stresin cilt üzerindeki etkilerinden bazıları; Yağ dengesinin bozulması Akne oluşumu, Seboreik dermatit,
Allerjik reaksiyonlar, Egzema, Psöriasis, Aşırı terleme, Zona, Rosacea, Uçuk, Ürtiker, Saçlarda kepeklenme
Cilt kanseri, Saçların dökülmesi (alopezi) ya da beyazlaşması, Yüz cildinde kırışma
7-) Sinir sistemi bozuklukları: Uzun süreli stres, baş ağrısı, kişilik değişimleri, alınganlık, endişe ve
depres-yon gibi problemleri tetikleyebilir. Uykuya dalmada güçlük ve uykunun derinleşmesinde meydana
gelen düzensizlikler nedeniyle uyku bozukluklarına neden olabilir.
* Adrenal bezlerden salınan glukokortikoid düzeylerinin uzun süren stres sonucunda yükselmesi ile limbik
sistemin bir bölümü olan hipokampus zarar görürür ve yeni anıların oluşturulması ya da eski anıların
hatırlanması gibi hafıza fonksiyonlarının bozulmasına neden olabilir.
Kanserler: Stres kanser sebebi değildir fakat uzun ve yoğun süren stresin vücudun bağışıklığını
bozarak kanserin oluşmasını kolay hale getirebileceği veya hızını arttırabileceği bildirilmektedir.
- Stres ve kanser ilişkisi iki açıdan ele alınabilir. Bunlardan birincisi nedensel faktör olarak stresdir.
Kanser genetik zemin üzerinde yaşam tarzına bağlı olarak ortaya çıkmakta, ancak stres ikincil bir etken
olarak rol oynamaktadır. İkincisi ise ortalama yaĢam süresinin kısalmasına yol açan faktör olarak
stresdir. Yapılan çalışmalar, yoğun ve uzun süren stresin bu döngüdeki rolünü ortaya koymaktadır.
Örgütsel Stresin Psikolojik Sonuçları
Stresörlere karşı verilen psikolojik cevaplara “hostilite” denmektedir. Hostilite durumlarının özellikleri:
* Şüphecilik, * Küskünlük, * Sık öfke, * Diğerlerine güvenmeme hali.
1-) Depresyon: keder hali, ruhsal çöküntü ile birlikte düşünme süreçlerini etkileyen sosyal işlevlerde
bozukluğa neden olan duygu durum bozukluğu olarak ifade edilebilir.
2-) Kaygı: kişinin bir uyaranla karşı karşıya kaldığında yaşadığı, bedensel, duygusal ve zihinsel
değişimlerle kendini gösteren bir uyarılmışlık durumu olarak tanımlanmaktadır. Yaşanan kaygı çok yoğun
ise, kişinin, enerjisini verimli bir biçimde kullanması, dikkatini ve gücünü yapacağı işe yönlendirmesini
engeller.
3-) Uykusuzluk: Strese maruz kalan kişide genel uyarılmışlık hali oldukça yüksektir. Bu yüzden stres
altında olan kişilerde uyuma zorlaşır ve uyku bozuklukları yaşanır. Yeterli uyku alınmaması unutkanlık,
asabiyet, dikkat dağınıklığı gibi sorunlara neden olabilir.
4-) Tükenme sendromu (Burnout Sendromu): Mesleki tükenmişlik olarak da ifade edilen tükenmişlik,
bireysel stres faktörlerine ilaveten örgüt içinde strese neden olan gerek işe ilişkin, gerekse örgütsel yönetim
ve işleyişe ilişkin stres faktörlerinin uzun süren etkisi sonucunda ortaya çıkmaktadır.
- Örgütsel stres yoğun ve uzun süreli ise, tükenme dönemi baĢlar. Bu dönemdeki stresle başa çıkma
başarısızlığı “Tükenme Sendromu”nu ortaya çıkarır.
- Tükenmişlik “Ruhsal ve fiziksel açıdan enerjinin tükenişi” olarak tanımlamaktadır.
- TükenmiĢlik kavramının; duygusal tükenme, duyarsızlaşma ve kişisel başarıda düşme hissi olarak
üç alt boyutta incelenebileceğini bildirmektedirler.
* Duygusal boyutta, çalışan kişide kronik yorgunluk, duygusal yönden bir yıpranmışlık hissi hâkimdir.
* DuyarsızlaĢma boyutunda kişi alaycı, küçümseyen, kayıtsız bir davranış biçimi sergiler.
* KiĢisel baĢarıda düĢme hissi boyutunda çalışan kendisini yetersiz, başarısız hisseder ve
isteklenmesinde azalma yaşar.
- TükenmiĢliğe Neden Olan Faktörler ; bireysel faktörler, işle ilgili faktörler ve örgütsel yönetim ve
işleyiş ile ilgili faktörler olarak üç başlık altında incelenebilir.
- Bireysel özellikler arasında yaş, cinsiyet, öğrenim düzeyi, medeni durum, kişilik özellikleri, çalışma
hayatında geçen süre, çalıştığı iş kolunda geçirdiği süre ve işiyle ilgili beklentileri sayılabilir.
* Gençlerde, çalışma yaşamının başında olanlarda, öğrenim ve eğitim düzeyi yükseldikçe tükenme sendromu görülme olasılığı artmaktadır. * Kadınların erkeklere nazaran daha fazla duygusal tükenmiĢlik yaşadığı, duyarsızlaĢma ve kiĢisel baĢarıda düĢme hissinin ise erkeklerde daha fazla görüldüğü bildirilmekte
- ĠĢle ilgili faktörler arasında iş yükü, iş akışı, çalışanın kendisini geliştirme olanağı bulamaması, işyetenek uyuşmazlığı sayılmaktadır.
- Örgütsel yönetim ve iĢleyiĢ ile ilgili faktörler arasında çalışanların bir birleri ve yöneticilerle olan
iletişim, liyakata bağlı olmayan yükselme olanakları, esnek olmayan katı bir yönetim anlayışı, yönetimin
yetersizliği, işletmelerde adalet ve hakkaniyet kavramlarına önem verilmeyişi sayılabilir.
Örgütsel Stresin DavranıĢsal Sonuçları
- Bunların başında konuşmada bozulma, konuşmada zorlanma ve kekemelik gelmektedir.
- Stresli kişiler sert ve sinirli bir ses tonu ile konuşurlar.
- Stres kişide düşünme yetisinin azalmasına ya da kaybına, düşünmeden hareket etmesine, konsantrasyon
bozukluğuna, yanlış kararlar vermesine, sakarlığa ve iş kazalarının artmasına neden olabilir.
- Kişilerin aşırı beslenme ya da yetersiz beslenme gibi beslenme bozukluklarına neden olur.
- Stresi bastırmak adı altında sigara, alkol, ilaç ve uyuşturucu madde kullanımı olabilir.
- İşten kaçma duygusu; işe geç gelme, işten erken ayrılma ve nihayet işe hiç gelmeme davranışlarını olblr
Örgütsel Stresin Sosyal Sonuçları
Uzun ve yoğun süren stres sonucunda çalışanlar hem örgüt içinde hem de aile ve sosyal çevrede diğer
bireyler ile kurulan ilişkilerde ve iletişimlerde azalma yaşarlar.
ÖRGÜTSEL SONUÇLAR
Stresin Örgütler Üzerindeki Etkisi
• Verimliliğin azalması
• Performans düĢüklüğü
• YabancılaĢma: yabancılaşmaya yol açan örgütsel etmenler;
1. Yönetim tarzı.
2. Geçmiş olaylar ve deneyimler.
3. Örgüt büyüklüğü (-denetim alanı, -yetki devri, -uzman personel, -merkezleşme veya merkezleşmeme).
4. Bilgi akışı.
5. Grup özellikleri (grupların toplumsal yapıları, gruplarda rol yapıları, grup normu, grup içi dayanışma,
gruplarda önderlik).
6. Modüler ilişkiler (örgüt bağı vb. nedenlerle kurulan yapmacık, geçici ve yüzeysel ilişkiler).
7. Üretim biçimi (birim imalat, seri imalat, aralıksız imalat,siparişe dayalı imalat).
8. İşbölümü.
9. Çalışma koşulları (gürültü, yüksek çalışma temposu ve yorgunluk, can sıkıntısı ve monotonluk, izole
edilme, çalışma saatleri, sabit bir yerde çalışmak, katılım ve insan ilişkileri).
10. İnanç ve tutumlar. Yabancılaşma ile çalışanlar kendilerini örgütün parçası olarak görmez, dışlandığını
düşünmeye başlar. Örgütten uzaklaşmak veya örgüte zarar vermek düşünceleri oluşmaya başlayabilir.
• ĠĢe Devamsızlık: İşe devamsızlık çalışanın herhangi bir mazereti olmaksızın, işverene veya yöneticiye
bilgi vermeden, çalışma programı veya planına göre çalışması gereken zamanlarda işine gelmemesidir.
- İşe devamsızlık nedenleri arasında düşük iş tatmini, standart olmayan çalışma şartları, yöneticilerin
çalışanlara karşı adil olmayan davranışları, işin çok fazla ya da çok az olması, çalışanların güvenliksiz iş
koşulları sayılmaktadır.
• ĠĢ Kazaları: * Dünya Sağlık Örgütü iş kazasını “önceden planlanmamış, çoğu zaman yaralanmalara,
makina ve techizatın zarara uğramasına veya üretimin bir süre durmasına yol açan olay” olarak,
* Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) iş kazasını “belirli bir zarar veya yaralanmaya yol açan, önceden
planlanmamış beklenmedik bir olay” şeklinde tanımlamaktadır.
- ĠĢ kazaların oluĢmasına neden olan etkenler “iş yerlerindeki güvenliksiz durumlar” ile “çalışanların
yaptığı güvensiz davranışlar” olarak iki grupta ele alınabilir.
* Güvensiz davranıĢlar arasında, işin bilinçsiz olarak yapılması, dalgınlık ve dikkatsizlik, iş disiplinine
uyulmaması sayılabilir.
• Personel Devri
• Ekonomik Kayıplar
• ĠĢletmelerin tıbbi giderleri
1. Günlük stresler; trafik sorunları, ev yaşamındaki sıkıntılar, cüzdanın kaybolması, iş yerinde çatışmalar,
aniden davetsiz misafir gelmesi, lastik patlaması, sabah işe geç kalma gibi durumlara bağlıdır.
2. GeliĢimsel stresler (kiĢinin yaĢıyla bağlantılı); ergenlik, orta yaş krizleri, menopoz dönemi krizleri.
3. YaĢam krizleri; ölümler, kazalar, boşanmalar, ayrılıklar ve hastalıklar gibi insan yaşamını etkileyebilecek
olaylarda ortaya çıkar.
KĠġĠLĠK
- KiĢilik: Bireyin kendine özgü olan ve başkalarından ayırt ettiren uyum özelliklerini içerir.
. “Kişiliğin, karakter ve mizaç ( huy) olmak üzere iki bileşeni vardır.
* Karakter; kişinin dünyayı görüş, algılama ve yaşamla başa çıkma biçimi olarak tanımlanırken,
* Mizaç; doğuştan gelen daha biyolojik temeli olan yatkınlıklara bağlı davranış eğilimleridir.
- KiĢilik, genellikle bir kişinin objektif (nesnel) olarak gözlemlenebilen davranışlarıyla onun bildirdiği
subjektif (öznel) iç yaşantılarından oluşmaktadır.
* Objektif yanlar, çevremizdeki insanların bize bakınca görebildikleri kişilik özelliklerimizi kapsar. İnsanın
başkaları açısından kişiliği, onun toplum içinde belirli özelliklere ve rollere sahip olmasıdır.
* Subjektif özelliklerimiz insanın kendi kişiliğini nasıl algıladığı ile ilişkilidir. Bireyin kendisi açısından,
fizyolojik, zihinsel ve ruhsal özellikleri hakkındaki bilgisidir.
Bir insanın kiĢiliğini 4 alanda incelemek gerekir
1. Bilişsel (düşünce tarzı) alan: İnsanın kendisini, başka insanları, olayları algılama ve yorumlama
yollarını değerlendirir.
2. Duygusal alan: Duygusal tepkilerin görülme sıklığı, yoğunluğu, değişkenliği ve duruma uygun olup
olmadığını değerlendirir.
3. Dürtü kontrolü alanı: Dürtülerini, isteklerini, içinden gelen zorlamaları nasıl kontrol ettiğini gösterir.
4. Kişiler arası ilişki alanı: Dürtü kontrolü, duygularını ortaya koyma biçimi ile düşünce tarzının kişiler
arası alana, insan ilişkilerine nasıl yansıdığı kişiliği değerlendirmede önemlidir.
3. ve 4. alanlar birlikte “DavranıĢsal alan” olarak da adlandırılabilir.
> KiĢiliği OluĢturan Temel Faktörler
1- Bedensel (Biyolojik) Faktörler; Bireyin cinsiyeti, yaşı, bedensel yapısı ile kişiliği arasında ilişki olduğu
ileri sürülmektedir.
2- Kültürel Faktörler; Kültürel yapı tarafından şekillendirilen idealler ve ilgiler kişiliğin oluşumunda
önemlidir. Bazı davranışsal özellikler ise kültürel yapıyla birlikte değişir ve gelişir. Kişiliğin oluşumunda
öğrenme ve kültürel faktörlerin biyolojik faktörlerden daha önemli olduğunu kabul edenlerde vardır.
3- Aile ve Kalıtım Faktörü; Bireyin yetiştiği aile ortamı, aile bireyleri ile olan ilişkileri kişiliğin oluşmasında
çok önemli bir role sahiptir. Aile bireyleri, çocuğa çeşitli yollarla deneyimlerini aktardıklarından dolayı ailenin
yetiştirme biçimi de kişiliği belirleyici bir unsurdur.
4- SosyalleĢme Faktörü; Kültür ve aile kişiliğin sosyalleşme sürecinde çok önemlidir. Bireyin çevresindeki
kişiler, gruplar ve özellikle organizasyonlar kişiliğin oluşumunda büyük etkiye sahiptirler.
5- Durumsallık Faktörü; Bazı durumlar çalışanların kişilik ve davranışlarını etkilemektedir. Örneğin yetki
ve başarı ihtiyacında olan ve bu şekilde yönlendirilen bir kişi yoğun bir iş ortamına getirilirse hayal
kırıklığına uğrar, kişi işe karşı ilgisiz kalır ve agresif olur. Tembel ve sorunlu biri olarak görülebilir.
6- Kitle ĠletiĢimi Ġle Ġlgili Faktörler; Kişiliğin oluşumunda kitle ile ilişkili yayın organları, kitaplar, dergiler,
genel anlamda medyanın giderek önemi artmaktadır.
KĠġĠLĠKLERĠN SINIFLANDIRILMASI
- İnsanları sınıflandırma isteği M. Ö. IV yüzyıla ve Hipokrat’a kadar uzanır.
- Hipokrat, kişilik yapısının beden salgılarının aşırı salgılanması ile ilişkili olduğunu ileri sürerek
“iyimser / kanlı”, “sinirli / sarı safralı”, “melankolik / kara safralı” ve “soğukkanlı / balgamlı” olmak
üzere dört kişilik yapısı tanımlamıştır.
1. A, B, C (Tipi ) DavranıĢ Biçimi: 1970’lî yılların sonunda ABD’de Tubey, “Zorlanmaya (strese) yatkınlık”
la ilgili araştırma ve çalışmaları gözden geçirerek, insanların A,B,C olarak üç ayrı tip davranış biçimi
geliştirdikleri bildirmiştir.
2. Psikiyatri ders kitaplarında ve psikiyatrik sınınıflandırma sistemlerinde belirtilen
* A (paranoid, şizoid, şizotipal),
* B (antisosyal, sınırda (borderline, histriyonik, narsisistik),
* C ( çekingen, bağımlı, obsesif kompulsif kişilik) kümesi kişilik özellikleri
A, B, C Tipi DavranıĢ Biçimi (Tubey’e göre)
* A tipinin zorlanmaya çok yatkın olduğunu, (strese dayanıklığı çok az)
* C tipinin zorlanmaya yatkınlık gösterebileceğini belirtmiş, (biraz daha dayanıklı)
* B tipinin zorlanmadan en az etkilendiğini ileri sürmüştür. (stresten en az etkilenen)
A Tipi DavranıĢ Biçimi
- Yoğun dürtüleri olan, saldırgan, ihtiraslı, rekabetçi ve zamana karşı yarışan, aceleci insanlardır.
- Düşmanlık, öfke duygu ve davranışları kolayca ortaya çıkabilir.
- A tipi insanlar başkalarıyla, nesnelerle, olaylarla kendi saplantı ve takıntıları doğrultusunda ilişki kurarlar.
- “Benmerkezci” iletişim biçimleri kişiliklerinin temelini oluşturur.
- İşkoliktirler.
- Bir konuyu, sorunu başkalarına danışmaktan, onlarla konuşup tartışmaktan hoşlanmazlar.
- Duygularını, düşüncelerini açıklamaktan kaçınırlar.
- Esnek ve hoşgörülü değildirler.
- Coşkulu, jestli, mimikli ve çok konuşurlar.
- A Tipinin sloganları “bütün olayları kontrol etmeliyim, aldığım her iĢi baĢarmalıyım” olabilir.
- Doktora çok seyrek olarak giderler, en önemli hastalıkları mide ülseridir, anjin ve kalp krizi gibi koroner
problemleri B tiplerinin iki katı görülür. A grubunda ikinci bir kalp krizine, B grubuna kıyasla 5 kere daha sık
rastlanmıştır, ölüm oranları oldukça yüksektir.
A Tipi DavranıĢ Biçimine Sahip KiĢilerin Stres YaĢama Nedenleri
Rekabetçi, hırslı, sabırsız, telaşlı, tez canlı, yerinde duramayan, gergin, sıkıntılı, saldırgan, iş düşkünü ve
zamanla yarışan tutumları nedeniyle A tipi olarak tanımlanan bireylerin, sıradan olayları bile stres verici
olarak algılayabildikleri ve sıradan bir insandan daha fazla stres yaşamaya eğilimli oldukları ileri
sürülmektedir. Yapılan araştırmalar yüklenme ve zorlanmaya yatkın insanların çoğunlukla saplantılı,
takınaklı düşünceleri (obsessif-kompulsif kişilik özellikler) olanlar arasında bulunduğunu göstermiştir.
B Tipi DavranıĢ Biçimine Sahip KiĢiler
Sakin, hoşgörülü, dingin, sabırlı, ağırdan alan, rahat ve kimseyle yarışmayan ve zaman baskısını hissetmeyen insanlardır. Başkalarıyla kolay iletişim kurarak onları dinlemeye, anlamaya çalışırlar. Duygularını
düşüncelerini açık seçik ortaya koyarlar. Planlı, programlı çalışırlar. Başladıkları işi sonlandırmadan başka
işe girişmezler. Her alanda başarılı ve becerikli olmadıklarını kabul ederler. Konuşurken sakindirler, sözcükleri ve cümleleri özenle seçerler. Yavaş ve ölçülü hareket ederler. Yarışmaktan, üstün yanlarını belirtmekten hoşlanmazlar. Yaptıkları işte önce kendileri mutlu olmak ister. Başarılarının da hem kendilerine, hem
yakınlarına huzur ve mutluluk vermesini isterler. Zamanı iyi kullanırlar. Sorumluluklarının sınırlarını iyi
çizerler.
C Tipi DavranıĢ Biçimine Sahip KiĢiler
A ve B tipleri arasında yer alır. Bu iki tipe ilişkin özellikleri birarda bulundururlar
KĠġĠLĠK ÖZELLĠĞĠ VE KĠġĠLĠK BOZUKLUKLARI
- KiĢilik özelliği; Benzer kişilik yapılarına sahip özelliklerin bir kalıp oluşturmasıdır.
- İçe kapanık, az konuşan, toplumsal açıdan çekinik az arkadaşı olan, daha çok laboratuvarında çalışan bir
bilim adamı için şizoid kişilik özellikleri gösterdiği söylenebilir. Fakat bu özellikler şizoid kişilik bozukluğu
tanısı için yeterli olmayabilir.
- KiĢilik Bozuklukları, çocukluk döneminde başlayan, zamanla sabitleşen, mutsuzluğa veya bozulmaya
yol açan, katı ve yaygın nitelikteki öznel yaşantılar veya kültürel normlardan sapma davranışıdır.
- KiĢilik özelliği ile kiĢilik bozukluğu arasındaki en önemli farklar; mesleki alanda işlevsellikte,
toplumsal uyumunda ve insan ilişkilerinde bir bozulma, sorunların farkında olmama ve insanları kendi
istekleri doğrultusunda değiştirmeye kalkmasıdır. Esneklik gösterebilmede kişilik özelliği ile kişilik bozukluğu
arasındaki önemli bir farktır. Esneklik, sahip olduğu kişilik yapısına karşın, farklı değerlendirebilmeyi ve
davranabilmeyi ifade eden bir kavramdır.
KiĢilik Bozuklukları ÇeĢitleri
A Kümesi KiĢilik Özelliği (Yapıları): Paranoid, şizoid, şizotipal kişilik (şüpheci, içe çekilmiş, garip ve tuhaf)
B Kümesi KiĢilik Özelliği (Yapıları): Antisosyal, borderline (sınır), histriyonik, narsistik, çekingen kişilik
C Kümesi KiĢilik Özelliği (Yapıları): Çekingen, bağımlı, obsesif kompulsif kişilik özelliği
A Kümesi KiĢilikler (Garip ya da Ekzantirik KiĢilikler)
1-) Paranoid KiĢilik Özelliği (ġüpheciler)
- Alıngan, kuruntulu, kıskanç, önyargılı, tartışmacı/ kavgacı, insanlarla ilişkilerinde mesafeli, ciddi ve soğuk,
şaka kaldırmayan, güvensiz ve kuşkucu, temkinli ve aşırı dikkatli, art niyet arayan kişilerdir.
- Kişisel bilgilerini, yaşadıklarını, duygularını ve düşüncelerini kimseyle paylaşmazlar, işbirliğine ve ekip
çalışmasına girmezler.
- Eleştirilmeye duyarlıdırlar. Kendileri ise sürekli başkalarını eleştirir ve yakınmacı bir tutum gösterirler.
- Kendilerinin her zaman haklı olduklarını düşünür, hiçbir zaman özür dilemezler.
- Kincidirler, bağışlayıcı değillerdir ve haksızlık yapanı affetmezler.
- Sık sık eşinin sadık olmadığı ve aldatıldığı ile ilgili şüphelere kapılır
Paranoid KiĢilik Özelliğinin Olumlu Özelliği: kişiye olası tehlikeleri ve karşılaşılabilecek olumsuzlukları
önceden sezebilme ve olası tehlikeler konusunda önceden önlem almaya olanak sağlamaları nedeniyle
ekip içinde olması gereken insanlardır.
Paranoid KiĢilik Özelliğine Bağlı Stres Nedenleri: belirsizlik durumları ve güven sorunu yaşanan
ortamlardır.
Paranoid KiĢilik Özelliğine Bağlı Stres YaĢayanlara Nasıl Davranmalıdır?
Yapılacaklar:
• Açık ve dürüst olmak. (Onunla sabit ve düzenli bir ilişki sürdürün).
• Bilgilendirmek
• Kurallara uymak
• Öfkelenmemek.
• Kuşkulu olduğunu kabullenmek
• Gereğinde yasaları ve yönetmelikleri anlatmak, hatırlatmak.
Yapılmayacaklar:
• Sizi rahatsız edecek düzeyde ne yaptığınızı merak ediyor ve izliyorsa, hemen tepki göstermeyin.
• Kuşkusunu ve güvensizliğini arttıracak davranışlardan kaçının. Arkasından dedikodu yapmayın.
• Sizi suçlamaya başladığında, aĢırı savunmacı ve öfkeli bir tutum göstermekten kaçının.
• Politika tartışmayın. Tartışmalı bir konu olduğunda tartıĢmayı uzatmayın.
• Kuşkularının yersiz olduğunu kanıtlamaya çalıĢmayın.
• Yanlış anlamaları düzeltmekten kaçınmayın.
Siz paranoid kiĢilik özelliğine sahipseniz neler yapmalısınız?
• Başkalarının size düşmanca davrandığını düşünmenizin yapınızdan kaynaklanabileğini düşünün.
• Hep haklı çıkma isteğinde olma nedeninin nasıl bir gereksinimden kaynaklandığını anlamaya çalışın.
• İnsanlarla sık sık yaşadığınız çatışmalarda sizden kaynaklanan nedenleri de görmeye çalışın.
• Diğer insanları her hangi bir konuda suçlamadan önce konuyu yeniden değerlendirin.
• Haklılığınızı kanıtlamak için bitmez tükenmez bir çaba içine girmekten uzak durun.
• Başkalarının sizi kavgacı, burnu büyük, ketum bir insan olarak gördüğünü bilin.
• Sık sık kendi duygularınızı ve düşüncelerinizi gözden geçirin.
• En çok güvendiğiniz insanlarla ilişkilerinizi geliştirin.
2- ġizoid KiĢilik Özelliği (Ġçe ÇekilmiĢler)
- Sevinç, heyecan, öfke, korku gibi duyguları dışarıdan kolay anlaşılmaz.
- Arkadaşlıklara ve diğer insanlarla ilişkiler kurmaya karşı ilgisiz ve kayıtsızdırlar.
- Başkalarının eleştirilerine karşı ilgisizdirler.
- Bazıları orijinal yaratıcı fikirler geliştirebilir
ġizoid KiĢilik Özelliğine Bağlı Stres Nedenleri: insanlarla ilişki kurmak zorunda kalacağı durumlardır.
ġizoid KiĢilik Özelliğinin Olumlu Özelliği: Şizoid kişilik özellikleri belli bir düzeyde kalıyorsa bir çok insan
için sıkıcı gelebilecek ve diğer insanlarla ilişkileri en aza indiren işlerde son derece başarılı olurlar.
ġizoid KiĢilik Özelliğine Bağlı Stres YaĢayanlara Nasıl Davranmalıdır?
Yapılacaklar:
• Yalnız mutlu olabildiklerini unutmamak
• Mesafe isteğine saygı göstermek,
• İletişime zorlamamak
• Özelliklerine uygun işler önermek
• İç dünyası ile ilgilenmek
Yapılmayacaklar:
• Bir gruba katıldığında onu konuşmaya ve diğer insanlar kadar grup içi iletişime katılmaya zorlamayın.
• Tümüyle iç dünyasına kapanmasına, insanlardan kendisini tamamen dışlamasına izin vermeyin.
• Sürekli aşırı konuşarak onu bunaltmayın. Onunda mutlaka konuşması gerektiğini düşünmeyin.
• Duygu ve düşüncelerini sizinle paylaşmıyor olmasını soğukluk olarak değerlendirmeyin.
• Aramak için ya da ilişkiyi sürdürmek için onun sizi aramasını beklemeyin.
• Yoğun heyecanlarını dışa vurmasını istemeyin.
Siz Ģizoid kiĢilik özelliğine sahipseniz neler yapmalısınız?
• Çevrenizdeki insanların birlikte olma istekleri karşısında sizin de yalnız kalma isteğinizi onlara bildirin.
• Bu yapınızın insanlarla ilişkiyi kurmayı gerektirmeyen işlerde bir avantaj olabileceğini unutmayın.
• Kendinizi daha rahat hissettiğiniz insanlarla daha çok bir arada olmak için kendinizi zorlayın.
• İçinizden gelmese de, size zor gelse de zaman zaman yakınlarınızla birlikte olmaya çalışın.
• İnsanlarla ilişki kurmayı gerektirmeyen işlerde daha başarılı olduğunuzu bilerek hareket edin.
• Tutum ve davranışlarınızın karşınızdaki insanları nasıl etkilediğini anlamaya çalışın.
• Sosyal ortamlarda daha çok konuşmak için sıranın size gelmesini beklemeyin.
• Zaman zaman iç dünyanıza bakarak duygularınızı bir deftere yazın.
• Yalnız kalmaktan hoşlandığınız için kendinizi suçlamayın.

3- ġizotipal KiĢilik Özelliği (Acayipler)
Bu kişiler düşünceleriyle, yorumlarıyla, konuşmalarıyla, davranışlarıyla ve görünümleri ile tuhaf, garip ve
ekzantrik kişilerdir. İnsanlarla ilişki kurmakta zorlanırlar.
- Telepati, altıncı his ve gelecekten haber vermeye inanma gibi tuhaf inanışlar ya da büyüsel düşünceleri
vardır. “Uzaylıları algılama”, “yapılan büyüyü sezme” ve “ruhu hissetme” gibi gerçekdışı garip algılamaları
olur.
- Konuşmaları çoğu zaman belirsiz, ayrıntıcı, dolaylı ve mecazidir. Uygunsuz ya da kısıtlı duygulanımları
vardır. Birinci derece akrabalar dışında hemen hiç yakın arkadaşları yoktur.
ġizotipal KiĢilik Özelliğine Bağlı Stres Nedenleri: Kendilerini sezgileri güçlü ve diğer insanlardan farklı
bir insan olarak görürler. Diğer insanlar tarafından sömürüleceklerini ve dışlanacaklarını düşünürler.
ġizotipal KiĢilik Özelliğine Bağlı Stres YaĢayanlara Nasıl Davranmalıdır?
Yapılacaklar ve Yapılmayacaklar:
• Mümkün olduğunca bir arada olmaya çalışın.
• Sosyal ortamlara katılabilmesi için uygun koşullar yaratın.
• İletişim, ilişki kurma ve diğer sosyal becerilerini geliştirmesi için yardımcı olun.
• Zaman zaman neyin gerçek neyin gerçekdışı olduğunu ayırt etmede zorluklar yaşadıklarını unutmayın
Siz Ģizotipal kiĢilik yapısına sahipseniz neler yapmalısınız?
• İletişim, ilişki kurma ve diğer sosyal becerilerinizi geliştirmeye çalışın. Çeşitli gruplara katılın.
• Sizin düşüncelerinizin ve inançlarınızın insanlara garip ve inanılmaz geldiğini unutmayın.
• Giyim ile ilgili tercihlerinizde dikkatli olun ve çok dikkat çekici tarzdan kaçının.
> B Kümesi KiĢilikler (Dramatik, CoĢkulu KiĢilikler)
Antisosyal, borderline (sınır), histrionik ve narsistik kişilikleri içerir. Bu yapıları olan kişiler sıklıkla heyecanlı,
duygusal ve kararsız olarak görünürler.
1- Antisosyal KiĢilik Özelliği (Psikopatlar, Sosyopatlar)
- Bu kişiler yasalar gibi yazılı ya da ahlak kuralları, gelenekler gibi yazılı olmayan toplumsal kurallara uygun
davranışlar göstermezler.
- Suç işleyenlerin %75’inden fazlasında bu kişilik bozukluğu vardır.
- Daha ilkokul çağlarında evden ve okuldan kaçtıkları, hayvanlara eziyet ettikleri, arkadaşlarına ve mala
zarar verdikleri, yalan söyledikleri, dolandırıcılık ve sahtekarlık yaptıkları görülür.
- Dünyayı güçsüzlerin her zaman ezilmeye mahkum oldukları bir yer olarak görürler.
- Kendilerinin her şeyi yapma hakları olduğunu düşünürler.
Antisosyal KiĢilik Özelliğine Bağlı Stres Nedenleri: denetimli ve disiplinli bir ortamda kalmaktır. Keyif ve
eğlenceden yoksun kalmasına yol açacak her şey onları zorlar. Verdikleri sözü tutmamaları, kolayca yalan
söylemeleri, kendi çıkarından ve alacağı hazdan başka bir şey düşünmemeleri, diğer insanların istek ve
gereksinimlerini hiçe saymaları, umursamaz, acımasız ve kavgacı tutumları…
Antisosyal KiĢilik Özelliğine Bağlı Stres YaĢayanlara Nasıl Davranmalıdır?
Yapılacaklar:
• Size yanlış gelse bile, başkalarının onun hakkında anlattıklarını ciddiye alın ve dikkatli olun.
• Maddi ve manevi her türlü ilişkide temkinli davranın ve önlemlerinizi önceden alın.
• En yakınınız bile olsa size her zaman bir zarar verebileceğini unutmayın.
• Kesin kurallar koyarak, bunları tavizsiz uygulamaya çalışın.
• Söylediklerine değil, yaptıklarına ve eylemlerine bakın. (Sosyal görünümüne aldanmamak)
Yapılmayacaklar:
• Onları değiştirmeye çalışmayın, üzerlerine düşen görevleri yerine getirmeleri için çaba harcayın.
• Bu kişilerin tutum ve davranışlarını maskeleyen sosyal görünümlerine aldanmayın.
• Yaşananlardan ya da onun yaptıklarından dolayı kendinizi suçlamayın.
• Yaşadıklarından ders çıkaracaklarını düşünmeyin.
• Onlarla gereksiz bir güç savaşına girmeyin.
Siz antisosyal kiĢilik yapısına sahipseniz neler yapmalısınız?
• Sık sık sevdiğiniz insanları, onların nasıl olduğunu, neler yaşadığını, neler hissettiğini düşünün.
• Bu davranışlarınızın sevdiğiniz insanlara zarar vereceğini sürekli kendinize hatırlatın.
• Olumsuz davranışlarınızı sürdürmenize neden olacağından sürekli bahane aramayın.
• Öfkenizin artacağını hissettiğiniz anlarda o ortamdan uzaklaşarak öfkenizi yatıştırın.
• Arkadaş çevrenizi gözden geçirin, gerekirse değiştirmeyi deneyin.
• Ailenizle daha çok zaman geçirmek için kendinizi zorlayın.
2- Borderline KiĢilik Özelliği (Sınırda Olanlar ya da Dengesizler)
- Duygulanımda kararsızlıklar, davranış ve ilişkilerinde tutarsızlıklar ve dürtüsellikle karakterizedir.
- Bağlandığı kişiye yapışan ve ondan ne olursa olsun kopamayan, terk edilmeye katlanamayan, kızgınlık ve
öfkesini denetleyemeyen insanlardır.
- Kimlik sorunları nedeniyle cinsel kimlik, mesleki kimlik, toplumsal roller, değerler, idealler, gelecekle ilgili
beklentiler ve mesleki beklentiler konusunda tutarlılık göstermezler.
- Madde kötüye kullanımı, karmaşık bir cinsel yaşam, aşırı para harcama, tehlikeli araba kullanma gibi
dürtüsel davranışlar gösterirler. Kendini sürekli boşlukta ve hayatı anlamsız hissetme duyguları yaşarlar.
- Ayrılma isteklerine öfkelenir, kendisine ve çevresine zarar verebilir, intihar tehdidinde bulunabilirler.
- Ġnsanları “iyiler” (melekler) ve “kötüler”(Ģeytanlar) olarak kategorilere ayırırlar ona göre davranırlar.
- Bir dönem “göklere çıkardığı” bir kiĢiyi baĢka bir dönem “yerin dibine sokabilir”.
> Sınırda kişilik yapısı olan kişiler ile onların olumlu duygular yaĢadığı dönemde kurulan ilişkiler çok
doyumlu ve aranan ilişkiler olabilir. Fakat karşısındakine denetimsiz biçimde acımasızca tepki gösterdiği
olumsuz duygular yaĢadığı dönemler ise tam tersine yıpratıcı ve yıkıcıdır
Borderline KiĢilik Özelliklerine Bağlı Stres Nedenleri: tutarsız davranışlarını çekemeyen ve onların
çelişkili davranışlarına tepki gösteren insanlarla bir arada olmaktır. Bu kişilerin bir günlerinin diğer günlerine
uymaması, her türlü duyguyu yoğun yaşamaları ve bunların davranışlarını etkilemesi nedeniyle ilişki
sürdürmek ciddi sorunlar yaratır.
Borderline KiĢilik Özelliklerine Bağlı Stres YaĢayanlara Nasıl Davranmalıdır?
Yapılacaklar:
• Baş edilmesi ve ilişki kurulması zor bir insanla karşı karşıya olduğunuzu hiçbir zaman unutmayın.
• İnişli çıkışlı bir ilişki olabileceğini bilerek, sakin kalmaya ve tutarlı davranmaya çalışın.
• İkiden çok ayrılma ve barışma ile karşılaştıysanız,bu durumun tekrarlanabileceğini bilin.
• Her intihar tehdidini ciddiye alın. Gerektiğinde diğer yakınlarını bilgilendirin.
• Kendinizi tükenmiş gibi hissettiğinizde ilişkiye bir süre ara verin.
• Onu değiştirmeye çalışmayın, olduğu gibi kabul edin.
Yapılmayacaklar:
• Kendinizi öfkeli, çaresiz ve değersiz hissettiğiniz zamanlarda abartılı bir tepki göstermekten kaçının.
• Öfkeli olduğu bir zamanda, haklı olduğunuzu göstermek için kanıtlar ileri sürmeye çalışmayın.
• Onunla ilişkinizde iki uç arasında gidip geleceğini unutmayın ve duygularınıza kapılmayın.
• Zaman zaman ilişkiniz iyi olsada bu duruma bakıp da değiştiği yanılgısına düşmeyin.
• Cinsel bir yaklaşım için onun davet edici tutumuna uymayın.
Siz sınırda kiĢilik yapısına sahipseniz neler yapmalısınız?
• Karmaşık ilişkilerin olduğu sosyal gruplar yerine kuralları net olan ve disiplinli gruplara katılın.
• Kendinizi çok çaresiz hissettiğinizde, geçmişte bunları bir şekilde atlatabildiğinizi düşünün.
• Mümkünse öfkelendiğiniz ortamlardan ve ilişkilerden uzak durun.
• Duygularınızı tanımaya ve sizi nasıl etkilediğini anlamaya çalışın.
• İlişkilerinizde ciddi sorunlar yaşıyorsanız ruhsal destek alın.
• (Kadın iseniz) Gebe kalma olasılığınızı düşünerek güvenli doğum kontrol yöntemleri kullanın.
3- Histriyonik KiĢilik Özelliği (Oyuncular)
- Duyguları hızlı değişim gösterir ve duygularını abartılı bir şekilde ifade ederler.
- Her ortamda dikkatleri kendi üzerine çekmek için her olanağı kullanırlar.
- Telkine yatkındırlar, kolay etkilenirler.
- Ayartıcı ve cinsel davet içeren tutum ve davranışları, gerçek cinselliği içermeyen, ilgi odağı olmak ve
dikkat çekmeyi amaçlayan tutum ve davranışlardır.
Histriyonik KiĢilik Özelliğine Bağlı Stres Nedenleri: dikkat çekme ve ilgi odağı olma çabalarına karşın
çevrelerindeki insanların kendilerine bekledikleri ilgiyi göstermemeleridir. İsteklerinin anında gerçekleşmesini beklemeleri, çocuksu tepkileri, yalnız kendilerini düşünen yaklaşımları, baştan çıkarıcı davranışları
diğer insanlarda sıkıntı yaratırlar.
Histriyonik KiĢilik Özelliğine Bağlı Stres YaĢayanlara Nasıl Davranmalıdır?
Yapılacaklar:
• Dışlanmaya çok duyarlı ve zaman zaman üzülen bir kişi olduğunu unutmayın.
• Abartılı tepkilerin onun yapısının bir sonucu olduğunu bilin.
• Disiplinli çalışmayı gerektiren ve süreklilik gösteren işlerde başarılı olmalarını beklemeyin.
• Bir işe başladıklarında heyecanını kaybetmemesi için çaba harcayın.
• Dramatik durum ve aşırılıklara hazırlıklı olun.
• Kişilik yapısına uygun görevler verin.
Yapılmayacaklar:
Çoğunlukla davetkar ve ayartıcı görünüm ve davranışları karşısında aldanmayın ve heyecana kapılmayın.
• Onun duygusal tepkileri karşısında kararlı olun ve geri adım atmayın.
• “Net” olun, sınırlamalar getirin ve ödün vermeyin.
• Tutum ve davranışları ile alay etmeyin.
• Çok yumuşak olmayın.
Siz histriyonik kiĢilik özelliğine sahipseniz neler yapmalısınız?
• Olayları dramatize eden davranışlarınızın ve konuşmalarınızın insanları sinirlendirdiğini bilin.
• İnsanlar sizi sık sık ayartıcı buluyorsa kendi tutum ve davranışlarınızı da gözden geçirin.
• Tutum davranışlarınızın bazı kişilerde rekabet duygusunu kışkırttığını bilin.
• Başlamak kadar, bitirmenin de önemli olduğunu unutmayın.
• Herkesle yakın olmak zorunda olmadığınızı bilin.
4- Narsistik KiĢilik Özelliği (Kendini BeğenmiĢler)
“Herkesten farklı”, “olağanüstü”, “üstün” ve “çok özel” bir kişi olduklarını düşünen kişilerdir.
- Kendisini başkasının yerine koyup onu anlama (eşduyum kurma) yetenekleri gelişmemiştir.
- Kolayca kırılırlar, eleştirilmeye çok duyarlıdırlar.
- Kolayca her türlü riski alabilirler.
Narsistik KiĢilik Özelliklerine Bağlı Stres Nedenleri: büyüklüklerini tehdit eden ortamlardır. Yaptıkları
işler nedeniyle bir eleştiri aldıklarında ya da kendilerini öven insanlar bulunmadığında çok zorlanırlar.
Olumlu yanlar: Kişinin sahip olduğu narsistik kişilik özellikleri kişilik bozukluğu değişmedikçe her türlü
topluluk içinde lider olabilen insanlardır. Her türlü riski göze alarak başarılı olduklarında onları gözde
insanlar haline getirebilir.
Narsistik KiĢilik Özelliklerine Bağlı Stres YaĢayanlara Nasıl Davranmalıdır?
Yapılacaklar:
• Sizin düşüncelerinizin, istek ve gereksinimlerinizin farkında bile olmayabileceğini unutmayın.
• Samimi olduğu her durumda ve hak ettiğini düşündüğünüzde onu takdir ettiğinizi gösterin.
• Onu eleştirirken çok dikkatli olun. Sadece zorunlu eleştirileri yapın ve çok açık olun.
• Başkalarının tepkilerini ona izah edin.
• Sizi kullanmasına karşı dikkatli olun.
• Abartılı övgülerden kaçının.
Yapılmayacaklar:
• Ona bir iyilik yaptığınızda hak ettiği bir şey olarak algıladığından ondan minnettarlık beklemeyin.
• Onunla didişen, ona meydan okuyan ve onu önemsemeyen bir insanmış izlenimi yaratmayın.
• Farklı düşündüğünüzde haklı olduğunuzu kanıtlamak için aşırı bir uğraş içine girmeyin.
• Her hangi bir çıkarı olmadığında başkasını düşünmesini, iyilik yapmasını beklemeyin.
• Onu kıskandırabilecek şeyleri mümkün olduğu kadar onun yanında anlatmayın.
• Sizi öfkelendirdiği durumlarda öfkenizin sizi yönlendirmesine izin vermeyin.
• Zorunlu kalmadıkça ya da belli bir güven oluşmadıkça eleştirmeyin.
• Yinelemek istemediğiniz iyilikleri hiçbir zaman yapmayın.
• Sizi ve duygularınızı anlamasını beklemeyin.
Siz narsistik kiĢilik özelliklerine sahipseniz neler yapmalısınız?
• Tutum ve davranışlarınızla insanları küçük düşürme uğraşısı içinde olup olmadığınızı gözden geçirin.
• Başkalarının görüşlerini ifade etmesine fırsat tanıyın ve onların görüşlerine önem verdiğinizi gösterin.
• Her türlü eleştiriyi sizi aşağılamaya ya da küçümsemeye yönelik bir saldırı gibi görmeyin.
• Başkalarının görüş ve düşüncelerinin bazen doğru olabileceğini kendinize hatırlatın.
• Başkalarını anlamak, onların istek ve gereksinimlerini görmek için özel çaba harcayın.
• Çevrenizdeki insanlarında ilgi, anlayış ve onay gereksinimleri olduğunu unutmayın.
• Dikkatli bir biçimde dinleyin, söylediklerini küçümsemekten kaçının.
• Kendinize çok güvenmeniz nedeniyle çabuk karar vermekten kaçının.
• Herkesin kendine göre istek ve gereksiniminin olabileceğini dikkate alın.
• Yanlış yaptığınızı fark ettiğinizde size ne kadar zor gelirse gelsin özür dileyin.
• Her şeyi bilen halinizin başkalarını çok rahatsız ettiğini bilin.
• Başkalarının başarılarını takdir etmeye çalışın.
C Kümesi KiĢilikler (Korkulu, Bunaltılı KiĢilikler)
1- Çekingen (Kaçınan, Sakınan, Avoidant) KiĢilik Özellikleri (Çekingenler, Utangaçlar)
- Çekingen, kaçıngan, kırılgan, özgüveni düşük, topluluk içinde pek konuşmayan ve utangaç olmaları
nedeniyle toplumsal ilişkileri kısıtlıdır.
- “Hayır” diyemezler.
- Başarılarını ve yeteneklerini küçümserken başarısızlık olarak gördükleri her şeyi abartırlar.
Çekingen KiĢilik Özelliklerine Bağlı Stres Nedenleri: kendilerini göstermesini, insanlarla ilişki kurmasını
ve karar vermesini gerektiren ortamlarda bulunmaktır.
Çekingen KiĢilik Özelliklerine Bağlı Stres YaĢayanlara Nasıl Davranmalıdır?
Yapılacaklar:
• Eleştirecekseniz övgü ile başlayın, sonra davranışları üstüne oldukça kesin konuşun.
• Çok zorlanacağı bir şey yapması gerektiğinde yaşanacak olayı oyunlaştırarak provasını yapın.
• “Çok nazik” olmasının büyük oranda hayır diyememekten kaynaklandığını unutmayın.
• Sosyal ilişkiler kurması için toplantılara ve davetlere çağırın.
• Her hangi bir konuda görüşünü söylediğinde, onun söylediklerini önemsediğinizi gösterin.
• Yapmaktan çekindiği şeylerde, konuyla aşamalı olarak yüzleşmesini destekleyin.
• Kendilerini rahat hissedecekleri bir ortam oluşturun.
• Görüşünün sizin için taşıdığı önemi açıklayın.
• Olumlu yönlerini ve başarılarını sık sık hatırlatın.
• Yardım almasını teşvik edin.
Yapılmayacaklar:
• Tedirgin, ürkek ve korkak hali sizde bir gerginlik yaratsa bile onunla görüşmekten kaçmayın.
• Onu, onun için baş edilmesi çok güç bir durumla baş başa bırakmayın, yakın destek sağlayın.
• Ondan diğer insanlarla ilişki kurmayı ve girişken olmayı gerektiren bir şey beklemeyin.
• “Hayır” diyemedikleri için her türlü angarya onlara kalabilmektedir, buna izin vermeyin.
• Onunla alay etmeyin, dalga geçmeyin. Başkalarının da onunla alay etmesini önleyin.
Siz çekingen kiĢilik yapısına sahipseniz neler yapmalısınız?
Sizi korkutan şeylerle baş etmede, kaçındığınız şeyleri aşamalı gerçekleştirmek için kendinizi zorlayın.
• İşte üst konuma geçmeniz söz konusuysa yaşayacaklarınızla baş edip edemeyeceğinizi düşünün.
• Herkesin ilgisini çeken ve insanlar arasında konuşma konusu olan konularla özel olarak ilgilenin.
• Herkes gibi sizin de hata yapabileceğinizi unutmayın, kendinize yanlış yapma hakkı tanıyın.
• Kendinizi acımasızca eleştirmeyi bırakın, yanlış bir şey yaptığınızda bunu genellemeyin.
• Olumlu yönlerinizi ve başarılarınızı bir kağıda yazarak sık sık kendinize hatırlatın.
• Hayır diyememekten dolayı her türlü angaryanın size kaldığını görün.
• Her hangi bir şey başardığınız zaman bunu önemseyin.
2- Bağımlı KiĢilik Özellikleri (Bağımlılar)
- Basit konularda bile tek başına karar veremeyen, sorumluluk almayan, harekete geçemeyen ve sürekli
olarak başkalarının öğüt ve desteğine gereksinim duyan kişilerdir.
Bağımlı KiĢilik Özelliklerine Bağlı Stres Nedenleri:, kendi başlarına karar vermeyi gerektiren bir durumla
karşı karşıya kalmalarıdır.
Bağımlı KiĢilik Özelliklerine Bağlı Stres YaĢayanlara Nasıl Davranmalıdır?
Yapılacaklar:
• Onu etkinliklerini artırma, daha fazla sayıda insanla tanışması ve ilişki kurması için teşvik edin.
• Onsuz da bazı şeyler yapabileceğinizi, bunun, onu terk etmek anlamına gelmediğini açıklayın.
• Sizi ilgilendiren konularda onunda görüşünü alın, söylediklerini önemsediğinizi gösterin.
• Eğer sizden bir tavsiye isterse, cevap vermeden önce onun kişisel düşüncesini öğrenin.
• Kendi başına bir girişimde bulunduğunda, sorumluluk aldığında bunu takdir edin.
• İşyerinde her türlü sorumluluğu size bırakıyorsa ona sorumluluklarını hatırlatın.
• Başarısız olduğunda bunu büyütmesini önleyin.
Yapılmayacaklar:
• Sizin için yaptıklarından dolayı yaşadığınız suçluluk duygusunun sizi yönlendirmesine izin vermeyin.
• Sizden rica etse bile, onun yerine karar almayın, darda kaldığı her durumda yardımına koşmayın.
• Sürekli onun adına karar vermekten bıkmış bile olsanız onu yalnız bırakmakla tehdit etmeyin.
• Görüş söylemekte zorlandığında ya da ilgisiz şeyler söylediğinde onunla dalga geçmeyin
• Eğer yöneticiyseniz onlara sorumluluk kullanmayı gerektiren işler vermeyin.
• Kendi başına yaşamasını öğrenmesi için, onu tümüyle terk etmeyin.
• Size hediyeler sunarak bağımlılığı satın almasına izin vermeyin.
• Onun sürekli olarak “gölgenizde” yaşamasını kabul etmeyin.
• Başarısız olsalar bile, girişimlerini eleştirmeyin.
Siz bağımlı kiĢilik özelliklerine sahipseniz neler yapmalısınız?
• Başkasının ilişkisini kaybetmemek için her türlü angaryaya katlanıp katlanmadığınızı gözden geçirin.
• Kendiniz hakkındaki her türlü kararı başkasına bırakmanın diğer insanları kızdırdığını bilin.
• Tanıdığınız ve destek aldığınız insan sayısını mümkün olduğu kadar arttırın.
• Size destek olan kişilerin sizin dışınızda da bir dünyaları olduğunu unutmayın.
• Kendi başınıza yapabildiklerinizi sürekli olarak kendinize anımsatın.
• Başkalarının da zayıf yönlerinin olduğunu görmeye çalışın.
3- Obsesif Kompulsif KiĢilik Özellikleri (Saplantılılar, Mükemmelliyetçiler, Takıntılılar)
Titiz, katı, düzenli, ısrarcı, tutumlu, inatçı, kararsız, mükemmeliyetçi, esnek olamama, iş düşkünü, duygusal
olmayı zayıflık olarak gören, mantığı ön planda tutan, şakadan hoşlanmayan kişilerdir.
Obsesif Kompulsif KiĢilik Özelliklerine Bağlı Stres Nedenleri: kontrolü kaybedecekleri bir durumla karşı
karşıya kalmaktır.
Olumlu yanları: Bu kişilik özellikleri kişilik bozukluğuna dönmemişse, sorumluluk sahibi ve güvenilir
insanlar olmaları nedeniyle ortak iş yürütmek için ya da ekip içinde olması istenen insanlardır.
Obsesif Kompulsif KiĢilik Özelliklerine Bağlı Stres YaĢayanlara Nasıl Davranmalıdır?
Yapılacaklar:
• Çok ileri gittiğinde, somut ve kesin kanıtlara dayanan eleştirilerde bulunun.
• Ayrıntıların önemli olduğu, düzenli olmayı gerektiren ve denetimle ilgili işlerde görevlendirin.
• En iyisini yapma uğraşlarını ve mükemmele varma isteğini takdir ettiğinizi söyleyin.
• Düzenli olma isteklerini anlayışla karşılayın.
• Güvenilir ve olduğu gibi görünen birisi olun.
• Ona gevşemenin sevincini yaşatın.
Yapılmayacaklar:
• Fazla sevgi göstermeyin, onu takdir ve hediyelerle boğmayın.
• Düşünce sisteminin içine sürüklenmekten sakının.
• Garip takıntılarıyla alay etmeyin.
Sizde obsesif-kompulsif özellikler varsa neler yapmalısınız?
• Belirlediğiniz kurallara uymanın başkaları için bir sıkıntı kaynağı olduğunu ve boğduğunu unutmayın.
• Doğal ve duygulu yaşamanın, kurallı ve denetimli yaşamaktan daha doyumlu olduğunu unutmayın.
• Kendinize hatalı davranma, yanlış yapma hakkı tanıyın. Her insan gibi sizinde hata yapma hakkınız.
• Ayrıntıcılığınızın yararları yanında abartıldığında üretkenliğinizi etkileyip etkilemediğini sorgulayın.
• İnsanlardan hatasız ve kusursuz iş beklerken onları hareket edemez hale getirdiğinizi unutmayın.
• Gereksiniminiz olduğunda başkasından size gelen yardım tekliflerini ret etmemeyi öğrenin.
• Mizah yönünüzün geliştirilmesi için çaba harcayın. Düzenli olarak mizah dergileri okuyun.
• Başkalarının da en az sizin kadar doğruları görebileceğini, işi doğru yapabileceğini unutmayın.
• Mükemmele ulaşmaya çalışarak birişi bitirememektense en az kusurluya ulaşmaya çalışın.
• Yeni ya da farklı düşüncelere, yeniliklere ve değişimlere hemen karşı çıkmamayı öğrenin.
• Eleştirilerinizin başkaları tarafından çoğu zaman yersiz ve aşırı bulunduğunu bilin.
• Hem kendinizin hem başkalarının duygularını ihmal ettiğinizi unutmayın.
• Kararsız ve ikircikli tutumunuzun başkalarını çok öfkelendirdiğini unutmayın.
• Paranın biriktirmek için değil harcamak için kazanıldığını unutmayın.
• Kurallarınızın başkalarının hayatını zehir edebileceğini unutmayın.
• Hayatın tümüyle denetlenmesinin mümkün olmadığını unutmayın.
• Bir çok kişiye yaşamınızın renksiz ve sıkıcı göründüğünü unutmayın.
• İş düşkünlüğünüzün ailenizi ihmal etmeye yol açtığını görün.
• İnsanların kendi işlerini yapmalarına fırsat tanıyın, her işi üstünüze almayın
• Ara sıra kendinize tembellik yapma, işten kaytarma hakkı verin.
• Ne olursa olsun tatil hakkınızı kullanın ve işle ilgili konuları işyerinde bırakın.
• Çevrenizdeki insanlara ilgi gösterin; doğum günü ve özel günlerini unutmayın.
• Her anın verimli bir şekilde geçmesi gerektiği saplantısını bırakın.
• Konuların parçalarını değil de bütününü görmeye çalışın.
OLUMSUZ DÜġÜNCELERĠN YENĠDEN YAPILANDIRILMASI
Olumsuz düĢünceler, değerlendirmeler ve atıflar aynı zamanda olumsuz duygulara ve uyum bozucu
davranışlara yol açar.
> Sık Kullanılan OLUMSUZ DÜġÜNCE KALIPLARI ve iliĢkili örnekler:
• Seçici Soyutlama (Delilleri yok sayma ya da zihinsel filtreleme olarak adlandırılır.): Eldeki bilginin sadece
küçük bir kısmına bakarak yargıya varılır. Deliller yok sayılarak veya ihmal edilerek duruma bakışta kişinin
yanlılığı pekişir.
- Örnek: “Bütün arkadaşlarımı kaybediyorum, hiç kimse artık beni umursamıyor”
• Keyfi Çıkarsama: Herhangi bir kanıt olmaksızın ya da aksi yönde kanıta rağmen yoruma varılır. Örnek:
“Bu işe alınmayacağım” “Annemler bu hafta telefon etmediler. Her halde evde bir aksilik var”
• AĢırı GenelleĢtirme: Bir ya da birkaç ipucundan hareketle daha genel yorumlara ulaşılır.
- Örnek: “Bu dersle başım belada, hayatımın her alanında yetersizim, hiçbir şeyi doğru dürüst yapamıyorm”
• Abartma ve Küçültme: Bir nitelik, olay ya da duyumun önemini ya aşırı abartır ya da küçümser.
- Örnek: “Sözünü kesmem saygısızlıktı, yaptığım affedilmez bir hataydı”
• KiĢiselleĢtirme: Herhangi bir temeli olmamasına ya da çok küçük bir bağıntı olmasına rağmen çevresel
olayları kendisiyle ilişkilendirir. Olayların olumsuzluğundan kendisini sorumlu tutar ve suçlar.
- Örnek: “Arkadaşım slm vermediğine göre beni sevmiyor” “Belki ben olmasam işler daha hızlı yürüyecek”
• Ġkili (hep ya da hiç biçiminde) düĢünme: Kişinin kendisi, kişisel deneyimleri ve diğer kişiler hakkında
yargıları iki kategoriden (hep iyi veya hep kötü, bütünüyle yetersiz ya da bütünüyle başarılı, kusurlu ya da
mükemmel gibi) birinde yer alır. Olayları “siyah ya da beyaz” şeklinde değerlendirir.
- Örnek: “İnsan bir işi en iyi şekilde yapmayacaksa hiç başlamasın daha iyi”
DAVRANIġSAL DÜZENLEMELER VE GEVġEME EGZERSĠZLERĠ
Maruz Bırakma (Exposure)
- Maruz bırakma yönteminde kişi stres etkeniyle karşı karşıya kalacak provalar yapar.
* En hafif durumdan giderek artan şiddette stres etkenine maruz kalır.
* Her maruz kalış kişinin strese verdiği psikofizyolojik cevabı ve kaçma davranışını azaltır, uyumunu artırır.
Maruz bırakma, imgesel ve gerçek yaĢamda olmak üzere iki çeĢittir.
* Ġmgesel maruz bırakmada giderek artan şiddet ve süreyle imgesel olarak stres etkenine maruz kalır.
* Gerçek yaĢamda maruz bırakma ise kişinin stres ortaya çıkaran uyaranla doğrudan karşılaşarak
yüzleşmesidir.
DuyarsızlaĢtırma (Desensitization)
* Maruz bırakma yöntemine benzer bir yöntemdir.
* Ancak alıştırmalarda gevşeme egzersizleri kullanılır.
* Duyarsızlaştırma, diğer stres yönetim tekniklerinin uygulanmasını zorlaştıran başlangıç anksiyetesinin
yoğun olduğu durumlarda özellikle faydalı olmaktadır.
* Gevşeme sağlandıktan sonra stres etkeni imajiner ya da gerçek yaşamda maruz bırakılır.
Stres AĢılama (Stress Inoculation)
Stres aĢılama yönteminde de kişi stresli durumun daha zararsız biçimine maruz bırakılarak başetme
becerileri geliştirilir. * Deneyimli terapistlerin denetiminde uygulanan stres aşılama yönteminde, gevşeme
egzersizleri ve başetme becerilerini destekleyen akılcı düşünme yöntemleri de kullanılır.
GevĢeme Egzersizleri
• Kas gevĢeme egzersizi: belirli bir sistem içinde önce kasların kasılması sonra gevşemesi söz konusudur.
* Genellikle 15-20 dakika sürer, günde 2 kez sessiz ve rahat bir ortamda yapılır.
* Uygulama rahat bir koltuk ya da sandalyeye oturarak yapılır.
* Sabah yataktan kalktıktan sonra ve gece yatmadan önce uygulanabilir.
* Ağır yemeklerin yendiği bir öğünden sonra yapılması önerilmez.
• Nefes egzersizi: Doğru nefes burundan ağır, sessiz ve derin alınır. Göğüs kafesi solunumu yerine
diyafram solunumu(karın solunumu) yapılmalıdır. Bu şekilde akciğerlerin vakum etkisiyle genişlemesi
mümkün olur. Böylece bedenin yeterli oksijen alması ve biriken karbondioksitin atılması sağlanır.
• Ġmajiner gevĢeme: kişinin gözlerini kapatarak kendisini huzurlu hissettiği bir mekanda hayal etmesi’dir.
* İmajiner gevşeme, kas gevşeme egzersizi ve nefes egzersizi ile birlikte uygulanabilir.
ZAMAN YÖNETĠMĠ
• Zaman çizelgesi yapmak: Hangi etkinliklerin ne kadar zaman aldığı değerlendirmek
• Hedefler oluĢturmak: günlük, haftalık, aylık ve uzun sureli hedefler şeklinde planlanmalıdır.
• Öncelik sırası belirlemek: Önemli olanlar, daha az önemli olanlar ve en az önemli olanlar listesi…
• Plan yapmak
• “Hayır” diyebilmek
• ĠĢbirliği yapmak: (başkaları ile)
• ĠĢleri ertelememek
• Düzenli olmak
• Gereksiz meĢgul eden Ģeyleri kontrol etmek
• Gözden geçirmek
PROBLEM ÇÖZME BECERĠLERĠ
I. Probleme yaklaĢım
II. Problemin tanımlanması: * 5N1K(Ne, Nerede, Ne zaman, Nasıl, Niçin, Kim) soruları ile ortaya konur.
* problemin açık ve net cümlelerle ifade edilmesidir.
* varsayımlar ile gerçeklerin ayırımının iyi yapılmasıdır.
*gerçekçi hedeflerin ortaya konması ve bu hedeflere ulaşmada engellerin iyi belirlenmesidir.
III. Seçeneklerin oluĢturulması
IV. Uygun çözümün seçilmesi
V. Çözümün uygulanması ve sonuçların değerlendirilmesi
ĠLETĠġĠM BECERĠLERĠ
1- Etkili Dinleme
1. Etkin dinleme:. Etkin dinlemenin yolları şunlardır:
a. Açımlama: Birinin söylediklerinden ne anladığını kişinin kendi sözcükleriyle ifade etmesidir. “Anladığıma
göre şunu hissettin”,”Bunu mu demek istiyorsun?”
b. Açıklık getirme: Genellikle açımlama ile birlikte gider. Kısacası konuyu kavrayana kadar sorular sormak
anlamına gelir.
c. Geribildirim: Söylenenlere açıklık getirildikten sonra kişi geri bildirim vererek ne düşündüğünü, ne
hissettiğini ve ne duyumsadığını yargılayıcı olmayan bir biçimde paylaşabilir. Geribildirim; anında, dürüstçe
ve destekleyici olmalıdır. “Duygularını anlamak istiyorum, hissettiğin [kendi açıklamanızı yaparak] bu mu?”
2. Empati kurarak dinleme: Empatik dinlemede kullanılan bazı empatik yanıtlar şunlardır:
“Bunun seni neden üzdüğünü anlayabiliyorum” “Bu sizin için zor olmalı” “Endişeli görünüyorsun”
3. Açıklıkla dinleme: yargılamadan önce sözün ve konuşmanın tamamını duymaktır.
4. Farkında olarak dinleme: Karşı tarafın söyledikleri dinleyenin kendi bilgileriyle karşılaştırarak ve
söylenenlerin kişinin ses tonu, vurgusu, yüz ifadesi ve duruşu ile uygunluğunu gözlemleyerek yapılır.
2- Sözel ve Sözel Olmayan ĠletiĢim
Sözel ĠletiĢim
• Ġfade etmek: etkili ifade; iletilerin dolaysız, açık, zamanında, dürüst ve destekleyici olmasıyla mümkündür.
• “Ben” cümleleri kullanmak: İletişimde “sen” cümleleri kişiyi savunmaya iter ve olumsuz tepkilere neden
olur. Örneğin “yeterince açık konuşmuyorsun”. “Ben” cümleleri ise sorumluluğu kendi üzerinde tutar.
Örneğin ”söylediklerini yeterince iyi anlayamadım” gibi.
Sözel Olmayan ĠletiĢim
• Beden dili:beden duruşu, yüz ifadesi, göz teması, jestler, giyim, kendine bakım gibi ögelerden oluşur.
- Bir iletinin etkisinin %50’sinden fazlası beden dilinden gelir.
- İnsanların yüz yüze kurdukları ilişkide algılanan anlamın; %7’si sözel iletişimden,
* %38’i konuşmanın sözel olmayan öğelerinden (sesin perdesi,temposu) ve
* %55’i beden dilinden (çoğunlukla yüz ifadesinden) anlaşılmaktadır.
• KonuĢmanın sözel olmayan öğeleri; sesin perdesi, tınlaması, boğumlanması, temposu ve ritmidir.
• ĠletiĢim alanları; özel, kişisel, sosyal ve toplumsal alanlardan oluşur.
* Özel alan bedenden 0-45cm uzaklıktaki mesafeyi içerir. Bu alan eş, sevgili, anne-baba ve çocuklar içindir.
* Kişisel alan (45-120cm arası) birisiyle konuşmak için kullanılan bir alandır.
* Sosyal alan (120-360cm arası) iş görüşmeleri ve sosyal iletişim için kullanılır.
* Toplumsal alan (360- 600cm ve üstü); toplantı, grup çalışmaları gibi ortamlarda konuşmacının kullandığı
mesafelerdir.
* İletişim alanları, kültürden kültüre değişiklik gösterebilir. Bazen aynı kültürde de kişiden kişiye
değişebilen farklılıklar görülür.
3- TartıĢma Becerileri
• Kendini ortaya koyabilme; kişilerarası iletişimde pasif ya da saldırganca tutumlar yerine kişinin kendisini
açık bir biçimde ortaya koyabilmesidir.
* Pasif tutumda kişi duygu, düşünce ve isteklerini doğrudan ifade etmez. Kendini küserek, ağlayarak
dolaylı yollardan ifade etmeye çalışır.
* Saldırgan tutumda kişi kendi duygu, düşünce ve isteklerini ifade ederken başkalarının hakları ve
duygularını dikkate almaz. Saldırgan davranışlar, iğneleme ve küçük düşürme eğilimindedir.
* Açık tutumda kişi sorunlarını ve haklarını tartışırken kibar bir tavır takınır. Başkalarının haklarına saygı
gösterirken kendi haklarını da savunur. Eleştiriyle, sinirlenmeden ya da savunmaya geçmeden….
• Adil tartıĢma: Farklılıkların içten ve açık bir biçimde, bağırmadan ve şiddete başvurmadan tartışılmasıdır.
Adil tartışmada üç önemli görüş öne çıkarılır:
1)Tartışma kötü bir şey değildir, bireylerin farklı görüşleri olması doğaldır,
2)İki tarafın da gereksinimleri eşit derecede önemlidir,
3)İki taraf da kazanabilir.
STRES YÖNETĠMĠ
Stresle ilgili yapılan açıklamalar göstermiştir ki ortaya üç sonuç çıkmıştır.
* Birincisi stres vardır, var olmaya devam edecektir ve iş ortamı özel stres kaynaklarının toplandığı bir
sosyo-teknik sistemdir.
* İkincisi, stresin her türlüsü zararlı değildir,
* üçüncüsü ise zararlı olan stresi yaratan faktörleri kontrol altına almak gerektiğidir.
ÖRGÜTSEL STRES YÖNETĠMĠ
- Stres Önleme Programları üç amaçtan yola çıkılarak belirlenebilir:
1. İş stres faktörlerini teşhis etme ve belirleme
2. Stresin çalışanlar üzerindeki etkilerini belirleme
3. Stresin negatif etkileri ile başa çıkmada çalışanları desteklemektir.
- Eğitim ve bilgili iş gücü ile stresin nasıl yönetilebileceği konusunda yönetime yardımcı olmak gerekir.
Amaçlara göre genel anlamda programlar aşağıdaki başlıklar altında toplanabilir. Bunlar;
• İşlerin yeniden tasarımı • Çalışma şartlarının iyileştirilmesi
• Örgütsel yapıya ilişkin düzenlemeler • Katılımlı yönetim
• Zaman yönetimi • Sosyal destek
• Amaç belirleme faaliyetleri • Rol analizleri ve sınıflandırılması
• Stres yönetimi eğitimi • Çatışmayı azaltma
• Fiziksel çalışma koşullarının iyileştirilmesi • Duygusal iklimi kontrol
• İş zenginleştirme programları • Sağlık programları
. - Sağlık Programları;
Sağlık profili; birinci aşamada, çalışanın kişisel alışkanlıklarını, ailesinin tıbbi geçmişini, kan basıncı ve
kolestrol seviyesi gibi çeşitli bilgileri sorgulayan bir ankete dayanılarak yapılmaya başlanır. İkinci aşamada,
ilgili kişi iyi bir fiziki muayeneye tabi tutularak elde edilen bilgi ve bulgular, bu profile kayıt edilir.
- Zaman Yönetimi;
- Alan Lakein (1973) ne yapılacağına ve yapılacak işlerin daha kısa sürede nasıl yapılacağına ilişkin
sistematik bir yöntem geliştirmiştir. Bu sistemde temel öge yapılacak iĢlerin yazılmasıdır.
* işler önem sırasına göre dizilecek ve öncelikle iĢe zor olandan baĢlanacaktır.
* listede her bir madde önemli, orta derecede önemli ve önemsiz anlamına gelecek bir simge ile
işaretlenmesi, önceliğin ve zamanın büyük kısmının önemli olarak işaretlenmiş maddelere verilmesi
- Bu tür bir zaman yönetimi genellikle stresi azaltmada üst düzey çalıĢanlara önerilmekle birlikte, her
düzeyde çalışan birey için geçerli olabilir.
- Friedman ve diğer uzmanların A tipi yöneticiler için zaman baskılarını azaltmaya yönelik önerileri;
(Bu öneriler büyük ölçüde bireyseldir ve kişiden kişiye farklılık gösterirler)
• Her gün belirli süreleri boş olarak geçirmeyi planlama,
• İş ve iş dışı faaliyetleri ayırma,
• Tatil ve boş zamanları saate göre planlama,
• Bir zamanda bir işle ilgilenme,
• Başkalarının zamanını çalmasına izin vermemek.
- Stres Yönetimi Eğitimi;
- Örgütsel stresle iki Ģekilde baĢ edebileceği öne sürülmüştür.
* Birincisi, örgütte stres faktörlerini ortadan kaldırmak veya azaltmaktır.
* İkincisi, bireylere stresle başa çıkma yollarını öğretmektir.
- Bireylere stresin psikolojik ve fizyolojik sonuçlarını nasıl azaltacakları öğretilir. Bunlar daha çok rahatlama
egzersizleri biyolojik geri besleme (biofeed-back) yöntemi, nefes alma egzersizleridir.
- Mesleksel stresi azaltmada en popüler yaklaşımlardan biri çok yoğun baskı altında olan çalışanlara
yapılan psikoterapi veya bireysel rehberlik hizmetleridir.
- ÇatıĢmayı Azaltma;
İşin yapılış şeklinden kaynaklanan çatışma yaratan stres unsurlarını ortadan kaldırmak amacıyla pek çok
örgütsel tedbirlerde alınabilir;
• Yetki ve otorite kullanarak çatışmayı bastırma yöntemi • Uzlaşma Yöntemi
• Kaçınma ve Bağlanma Yöntemi • Sorun Çözme Yöntemi
• Taviz Verme Yöntemi • Yumuşatma Yöntemi
• Önemli Amaç ve Hedefleri Belirleme Yöntemi • Çatışma Kaynağını Yok Etme
• Çatışmaya Taraf Olanları Değiştirme • Kaynakları Arttırma Yöntemi
• Ortak Düşman Yaratma Yöntemi • Hakeme Gitme Yöntemi
• Cezalandırma Yöntemi • Örgütsel İlişkileri Değiştirme Yöntemi
• Oylama Yöntemi • Yalnız Bırakma Yöntemi
• Kura Çekme Yöntemi • Çekilme Yöntemi
- ĠĢ ZenginleĢtirme Programları;
- ĠĢ ve çalıĢma zenginleĢtirmenin amacı aĢağıdaki unsurları kapsamaktadır.
• Çalışanların iş tatminini arttırmak,
• Monoton işlerden kurtulma için yeni olanaklar sağlamak,
• Performansı iş tatmini ile beraber arttırmak,
• İnsan ilişkilerini geliştirmek,
• Yüksek standartlarda hizmet sağlamak,
• Katılımlı yönetimi destekleyerek yaratıcılığı arttırmadır.