- Mesajlar
- 255
- Tepkime puanı
- 24
- Puanları
- 18
TÜRK BASIN TARİHİ
ÜNİTE – 6 CUMHURİYET DÖNEMİ (1980 ÖNCESİ)
- Cumhuriyet dönemi basını konusunda araştırma yapmanın önündeki en büyük engel; basınla ilgili sistematik envanterin bulunmamasıdır.
- Cumhuriyet döneminde, resmi yazışmalarda yeni harflerin kullanılması, 1 Haziran 1929’da zorunlu hale gelmiştir.
- Harf devriminden sonra Anadolu’da yayınlanan ilk gazete ve dergileri çıkaranlar; Valilikler, Halk Partisi ve Öğretmen Birliği’dir.
- Cumhuriyet döneminde, 25 Temmuz 1931 tarihinde kabul edilen Matbuat Kanunu ile basın, iktidarın güdümü altına girmiştir.
- 1932 – 1935 yılları arasında inkılapların teorisyenliğini yapan kişiler tarafından çıkarılan dergi; Kadro.
- 26 – 29 Mayıs 1935 tarihlerinde basının içinde bulunduğu sorunları görüşmek üzere Basın Kurultayı gerçekleştirilmiştir.
- 27 Haziran 1938 tarihinde, 3511 sayılı kanunla Basın Birliği Kuruluş Kanunu kabul edilmiştir.
- II. Dünya Savaşı yıllarında CHP’nin sözcülüğünü yapan Ulus gazetesi dışında tüm gazetelerin sayfa sayısı 6 olarak dondurulmuştur.
- II. Dünya Savaşı sırasında kamuoyuna zarar vereceği düşünülerek 3 ay kapatılan gazete; Cumhuriyet’tir.
- Radikal Milliyetçi dergiler; Bozkurt, Çınaraltı, Gök-Börü, Orhun, Ergenekon ve Çığır.
- Sol görüşlü dergiler; Adımlar, Yurt ve Dünya, Yürüyüş, Yeni Edebiyat.
- 4’lü Takriri verenler; Adnan Menderes, Celal Bayar, Fuat Köprülü, Refik Koraltan. 4’lü Takririn ardından CHP’den ayrılarak 7 Ocak 1946’da Demokrat Parti’yi kurdular.
- Tan Olayı’nın başlamasında etkili olan “Zincirli Hürriyet” yazısını, Zekeriya Sertel, Görüşler dergisinde yayınlamıştır.
- İstanbul Gazeteciler Cemiyeti; 12 Haziran 1946’da kuruldu.
- 22 Kasım 1952’de Malatya’ya giden Vatan gazetesi başyazarı A.Emin Yalman’a düzenlenen başarısız suikast; Radikal İslamcı hareketin, basın mensuplarına gerçekleştirdiği bir olay olarak tarihe geçmiştir.
- DP’den ayrılan Mareşal Fevzi Çakmak ve Osman Bölükbaşı tarafından Millet Partisi kurulmuştur.
- 6 – 7 Eylül 1955 olaylarının ardından basına getirdiği katı kurallarla tanınan sıkıyönetim komutanı; Nurettin Aknoz’dur.
- İsmet İnönü’nün “Çetin Bir İmtihan” yazısından dolayı 15 gün süre ile kapatılan gazeteler; Hürriyet ve Tercüman.
- 6 – 7 Eylül olaylarının ardından 9 ay süren sıkıyönetim kaldırıldığında (7 Haziran 1956) basınla ilgili 6733 sayılı kanunla; örtülü sansüre gidilmiş ve basın özgürlüğü daha da kısıtlanmıştır.
- Yeni Sabah ve Milliyet gazeteleri; 28 Nisan İstanbul Üniversitesi – 29 Nisan 1960 Ankara Üniversitesi öğrencilerinin gösterilerini haber yaptıkları gerekçesiyle 2 hafta süreyle kapatılmıştır.
- 10 Ocak 1961’de yürürlüğe giren Fikir İşçileri Kanununu protesto etmek amacıyla Akşam, Cumhuriyet, Dünya, Milliyet, Tercüman, Tercüman, Vatan, Yeni Sabah, Hürriyet ve Yeni İstanbul gazeteleri 3 gün süre ile yayınlanmamıştır.
- 20 Aralık 1961’de yayına başlayan Yön dergisinde “Aydınlar Bildirisi” adıyla yayınlanan bildirinin konusu;
- Atatürkçü demokrasinin geliştirilmesi
- Milli üretimin güçlendirilmesi
- Feodaliteye son verilmesi
- Kooperatifleşme ile toprak reformunun yapılması
- Yön dergisinden ayrılanların 19 Mart 1963’te çıkartmaya başladığı dergi; Sosyal Adalet.
- 1960 İhtilalinin ardından yayın hayatına başlayan İslamcı dergi; Düşünen Adam.
- İstanbul Gazeteciler Sendikası, 30 Eylül 1963’te adını Türkiye Gazeteciler Sendikası olarak değiştirmiştir.
- 1968 Şubat ayı içinde meclisi basan sağcılar, TİP’li birkaç milletvekilini döver. Bu olayı “Kaba Kuvvet Gösterisinin Sonu” şeklinde yorumlayan dergi; Form ‘dur.
- 1968 yılında Hürriyet gazetesi ortakları Simavi kardeşler birbirinden ayrılınca Haldun Simavi, “bulvar gazeteciliği” vasfında Günaydın gazetesini çıkarmıştır.
- 1402 sayılı sıkıyönetim kanunuyla basına ve haberleşme özgürlüğüne karşı yapılan operasyona; Balyoz Harekâtı denilmiştir.
- Türkiye’de radyo ve televizyon yayıncılığının en önemli kurumu olan TRT kuruluş kanunu; 24 Aralık 1963’te kabul edilmiştir.
- 1 Şubat 1979’da silahlı saldırganlar tarafından öldürülen Milliyet Gazetesi genel yayın yönetmeni; Abdi İpekçi’dir.
- ÜNİTE – 7 CUMHURİYET DÖNEMİ BASIN (1980 SONRASI)
- 1983 yılında yaptıkları ideolojik yayınlar sebebiyle hapsedilmek istenen gazeteci ve yazarlar; Türkiye Yazarlar Sendikası üyeleridir. 8 – 15 yıl hapsi istenen yazarlar; Aziz Nesin, Bekir Yıldız, Şükran Kurdakul, Asım Bezirci’dir.
- Cumhuriyet gazetesinde “Yurttaş Olmak Görevimiz” başlıklı yazısından dolayı 3 aya mahkûm edilen gazeteci; Oktay Akbal’dır.
- 29 Eylül 1983 tarihinde Basın Kanunu’nda yapılan değişiklik; Gazetelerin halktan para toplayarak eşya vermesinin yasaklanması olmuştur.
- Playboy, Playmen gibi erotik dergilerin yayınlarını engellemek için; Küçüklerin Muzır Neşriyattan Koruma Yasası meclisten kabul edilmiştir.
- 1980’li yıllarda mahkemeler tarafından toplatılmasına karar verilen yayınlar, SEKA’da imha edilirdi.
- Dönemin başbakanı Turgut Özal’a “Sayın Başbakan” başlıklı yazısında Türkiye’de basının yasama, yürütme ve yargıdan önce geldiğini ve birinci kuvvet olduğunu söyleyip daha da ileri giderek “Biz hancıyız, siz yolcu…” diye üstü kapalı tehdit eden gazete sahibi; Erol Simavi’dir.
- Turgut Özal, Sabah gazetesindeki “Has bahçede Sonbahar” yazı dizisini ailesini ve kişilik haklarını rencide ettiği iddiasıyla 27 Mayıs’ta gazeteyi mahkemeye verir ve yazı dizisinin yayınlanmasını engeller.
- Turgut Özal’ın, “Bab-ı Ali’nin Pravda’sı” olarak nitelediği gazete; Cumhuriyet gazetesidir.
- 1980’li yıllarda Türk basınına hem baskı öncesi hem de baskı sonrası sansür uygulandığı için İdare-i Maslahatçı bir havada yayınlar sürmüştür.
- Basın İlan Kurumundan daha fazla para alabilmek için çıkarılan uydurma gazetelere Naylon Gazete denir.
- 1990’lı yıllarda özellikle çağdaş Atatürkçü düşünceyi ve laikliği savunan aydınlara saldırılar başlar. Bunun ilk örneği 30 Ocak 1990’da yaşanmış ve hukuk profesörü Muammer Aksoy öldürülür.
- Yurt içinde yayın izni alamadığı için yurt dışında yayına başlayan ilk özel televizyon; Magic Box.
- 7 Mayıs 1990’da test yayınına başlayan Star 1 TV’nin, Cumhurbaşkanı Turgut Özal’ın desteğini alması, TRT’nin yayın tekelinin kırılmasına neden olmuştur.
- 424 Sayılı kararname gereğince 1990’da, 2000’e Doğru ve Halk Gerçeği adlı dergilerin süresiz olarak kapatılmasına ve bunları basan Ilıcak Matbaasına on gün süreyle kapatma cezasının verilmesi üzerine yazarlar, gazeteciler ve sanatçılar; İstanbul’da, “Düşünceye Özgürlük” adıyla bir protesto yürüyüşü yaparlar.
- Dini bayramlarda Gazeteciler Cemiyeti tarafından çıkarılan “Bayram” gazetesinin tekelini kıran gazete; Sabah.
- Basın Organları arasında “Ansiklopedi Savaşları” nı başlatan gazete; Sabah.
- 1993 yılından kâğıdın %95 oranında zamlanmasına sebep olan ekonomik karar; 5 Nisan Kararları olmuştur.
- Özel Radyo Televizyon Kanunu; 13 Nisan 1994 yılında kabul edilmiştir. (Elektronik yayıncılığın gelişmesi için önemli bir adım atıldı)
- Mesut Yılmaz’ın “Satılmış medya” , “Basın çıkarcılara ve çıkarlara hizmet ediyor” suçlamaları; Sabah gazetesine yöneliktir.
- Milli Mücadele Dönemi’nde Mustafa Kemal ve arkadaşları tarafından “İdealist yayıncılık” benimsenmiştir.
- Yurt dışında astronomik mal varlığıyla basına konu olan ve eleştirilen ünlü siyasetçi; Tansu Çiller.
- Tansu Çiller’in ABD’deki mal varlığını ortaya çıkaran gazete; Milliyet.
- TV dünyasında en etkili propaganda modeli olarak kabul edilen ünlü ABD dizisi; Dallas’tır.
ÜNİTE – 8 ÇOK PARTİLİ DÖNEMDEN 2000’LERE BASIN – YAYIN ALANINDA YAPISAL DEĞİŞİM VE YASAL DÜZENLEMELER
- 1931 Tarihli Matbuat Kanunu’nun 50. Maddesi, 1946 seçiminden hemen önce değiştirilmiştir.
- Türkiye’de radyo yayınları, 1927 yılında bir özel kuruluş olan Türk Telsiz Telefon Anonim Şirketi tarafından başlatılmıştır.
- Türkiye’de radyo yayınları 1937 yılında devlet tekeline alınmıştır.
- Türkiye’de 1950 Seçimlerinden önce seçim kanununa konulan hükümlerle seçime katılan bütün partilerin radyodan gündelik propaganda konuşma yapabilmesi olanak sağlanmıştır.
- 1954’de çıkarılan bir yasa ile seçim propagandalarında muhalefet partilerine radyodan yararlanma olanağı veren hükümler yürürlükten kaldırılmıştır.
- Türkiye Gazeteciler Cemiyeti’nin ilk başkanı; Sedat Simavi’dir.
- Hürriyet; modern baskı teknolojilerini ilk uygulamaya koyan, bilindik yazar-fikir gazetesi kalıplarını kırarak bol fotoğraflı kısa ve anlaşılır yazı ve yorumlara yer veren, böylelikle geni okur kitlelerini hedefleyen gazetedir.
- 1949 yılında yayına başlayan Yeni İstanbul, Hürriyet’in tersine az fotoğraflı ve geniş yorumlu sayfalarıyla Batı tarzı fikir gazetelerinin bir örneğini verir.
- 1945 – 1950 yılları arasında yayın hayatına başlayan gazete ve dergiler
- Marko Paşa (1946)
- Hürriyet (1948)
- Zafer (1949)
- Yeni İstanbul (1949)
- Milliyet (1950)
- DP ‘nin iktidara geldiğinde basın konusunda yaptığı ilk iş; Basın Kanunu’nu değiştirmek olmuştur.
- DP döneminde 1952 Haziran’ında kabul edilen yasanın ardından aynı yıl İstanbul Gazeteciler Sendikası kurulmuştur.
- 1950 – 1960 yılları arasında sanat ve edebiyat alanında yayın hayatına başlayan dergiler; Yeditepe, Yeni Ufuklar, Ataç, Hisar.
- 1961 Anayasası’nın basın alanına yaklaşımının özeti; Özgürlükçüdür.
- 1961 Anayasası’nın 121. Maddesi; Radyo ve televizyon istasyonlarının idaresinin özerk kamu tüzel kişiliği halinde kanunla düzenleneceği ve tarafsızlık esasına göre yapılacağı belirtilmiştir.
- Ofset baskı tekniğini Türkiye’ye getiren; Haldun Simavi’dir.
- Türkiye’de ofsette basılan ilk gazete; Yeni Gazete ’dir.
- Bir dönem mürekkebine parfüm katılarak basılan ve halk arasında “kokulu gazete” olarak tanınan gazete; Son.
- Türkiye’de kitle gazetesi, magazin, bulvar gazetesi girişimlerini başlatan Simavi Ailesidir.
- 1959 yılında Tercüman, Milliyet, Cumhuriyet, Yeni Sabah ve Dünya gazeteleri ile Tifdruk Matbaacılık birleşerek GAMEDA dağıtım şirketini kurmuştur.
- Popüler dergicilikte görselliğin altını iyice çizip okur kitlelerine aynı zamanda “bakar kitle” olmayı benimseten; Ses dergisidir.
- Birçok gazeteci, yazar ve düşünürün yargılanmasına neden olan Türk Ceza Kanunu’nun 141, 142 ve 163. maddeleri, 1991 yılında kaldırılmıştır.
- 1971 yılında radyo ve televizyon yayınları ile ilgili anayasanın 121. maddesinde yapılan değişiklik; Radyo ve Televizyon istasyonlarının özerkliğinin kaldırılması.
- Fikir gazetesi ve kitle gazetesi birleşimini yaparak genel yayın yönetmeni olduğu Milliyet’e büyük başarı kazandıran ve bir cinayete kurban giden efsanevi gazeteci; Abdi İpekçi’dir.
- 1970’li yıllarda yayın hayatına başlayan kadın dergisi; Elele.
- Gazete satan alanlara, kupon biriktirme yahut başka yollarla armağan verilmesi, ürün pazarlaması, hizmet sunulması gibi yöntemlere genel olarak promosyon denilir.
- 1980 sonrası Türk basınında yaşanan yapısal değişimin ilk örneği; Aydın Doğan’ın Milliyet gazetesini satın alarak sektöre girmesidir.
- 1980’lerde dergiciliğin canlı kalmasını sağlayan yayınevi; Gelişim Yayınları’dır.
- 1980’lerin başında Ercan Arıklı’nın kurduğu Gelişim Yayınlarının çıkardığı haftalık eleştirel haber dergisi; Nokta.
- Hürriyet, Sabah ve Milliyet gazetelerinin okurlarına karton ev maketleri vermesi Türk basın tarihine Karton Savaşları olarak geçmiştir.
- 1992 – 1993 yıllarında gazeteler arasındaki promosyon savaşları; Ansiklopedi savaşlarına dönüşmüştür.
- 1997 yılında 4226 sayılı yasa ile gazeteler arasındaki promosyon savaşları sona ererken promosyon kapsamına; Kültürel ürünler (ansiklopedi, kitap, vb.) alınmıştır.
- Gazeteler arasındaki promosyon savaşları sırasında okurlarına uçak vermeyi vaat eden gazete; Tercüman’dır.
- 50 yılı aşkın bir geçmişi olan Basın Kanununun tamamen değiştirilerek yeni haliyle yürürlüğe girmesi; 2004.
- Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayın Hizmetleri Hakkında Kanun, son haliyle 2011’de yürürlüğe girdi.
- ÜNİTE – 9 BASINDAN MEDYAYA
- Medya sözcüğü 1990’lardan önce ülkemizde, Reklam Sektörü tarafından kullanılıyordu.
- 1993 yılında medyanın reklam geliri 700 milyon dolar iken 1994 yılında 375 milyon dolara düşmüştür. 2000 yılında 1055 milyon dolar iken 2001 yılında 550 milyon dolara düşmüştür. Bu yıllarda büyük düşüş yaşanmasının sebebi ciddi ekonomik krizlerdir.
- Son 20 yıl içinde medyanın reklam pastasından aldığı paya bakıldığında;
- Gazetelerin ve dergilerin reklam payı azalmaktadır
- Televizyonun reklam payı artmaktadır
- İnternetin reklam payı artmaktadır
- Günümüz yazılı basını; Çok sayfa, az yazı, çok görseldir.
- Sayfa tasarımını ve gazetenin oluşumunu bilgisayara ve onun başındaki operatörlere bırakan değişiklik “masaüstü yayıncılık” olarak adlandırılmıştır.
- Ekonomi gazeteciliğinde meslek etiği açısından karşılaşılan başlıca sorun; Habercilikte bağımsızlığın yitirilmesidir.
- Günümüzde tüketici kitlelerini şekillendiren birincil odak; Medya ve onun aracılığıyla reklamlar.
- 1980 öncesi gazetecilik dışında sermayedarların alana girmesi ve bunların basın dışı yatırım ve şirketlerinin bünyesinde gazete yayımcılığının ticarileşmesi; Basının holdingleşmesi anlamına gelmektedir.
- 1990 sonrasında basın holdingleri yerine medya holdingleri tanımlamasının tercih edilmesinin başlıca sebebi; Yazılı basın sermayesinin elektronik medyaya yani radyo ve televizyon alanlarına kaymasıdır.
- Tek bir çatı altındaki haber ajansından gelen haber aynı holdingin gazetelerin yazı işleri tarafından kullanıp matbaalarında basılmakta, dağıtım şirketince dağıtımı yapılıp yine o holdinge ait satış noktalarında okura sunulması, basın alanında; Dikey Yoğunlaşma anlamına gelir.
- Aynı holding çatısı altında bir konuda faaliyette olan farklı farklı kuruluşlar basın alanında; Yatay Yoğunlaşma anlamına gelir.
- Doğan Yayın Holding’in Posta, Hürriyet, Radikal ve Fanatik şeklinde uzayan gazeteler listesi, gazetecilik alanında; Yatay Yoğunlaşmadır.
- Medyadaki holdingleşme ve yoğunlaşma süreçlerinden olumsuz biçimde etkilenen kesimler sıralanacak olsa ilk sıraya “Halk” gelir.
- 1990’larda medyaya egemen olan gruplardan bugün de medyada varlığını sürdüren; Doğan Grubudur.
- Mayıs 2014’te TMSF tarafından Ciner grubu televizyon kanalına el konulmuştur.
- Türkiye’de gazete tirajlarının ulaştığı tepe nokta; 6 – 6,5 milyon aralığıdır.
- Günümüz Türk basınında gazetelerin toplam tirajı; 4 – 5 milyondur.
- Türkiye’de 1995 yılından önce Zaman gazetesi internette yayına başlamıştır.
- Türkiye’de 1995 yılından önce; Aktüel ve Leman dergisidir.
- Günümüzde gazetelerin hemen hepsinin internet üzerinden yayın yapmasının temel nedeni; İnternet ortamında gazetelerin okunurluğunun bir bakıma tirajları arttırmasıdır.
- Günümüzde gazete okurluğunun en fazla olduğu ülke; Japonya’dır.
- Türkiye’de çok okunan ve çok satan mizah dergilerinin “çok satan dergiler” sınıflandırmasında yer almamasının nedeni; Reklam almamalarıdır.
- Türkiye’de internette gazetenin bütününün birebir yayınlayan ilk gazete; Cumhuriyet gazetesidir.
- Kurulu medya düzenine alternatif olan internet blogları; Yurttaş Gazeteciliği olarak adlandırılmaktadır.
- İnternetin gazeteciliğine sunduğu en müthiş olanak; Gazeteciliğin emek ve zaman isteyen aşamalarını ortadan kaldırmasıdır.
- 2013 Nisan ayına ait internet aramalarında Türkiye’de en çok Milliyet gazetesinin sitesi ziyaret edilmiştir.
- Dünya’da gazeteciliğin ve gazete yayıncılığının durumu konusunda araştırmalar yapıp raporlar sunan çeşitli örgütler bulunmaktadır. Bunlar arasında her yıl “Dünya Basın Trendleri” başlıklı raporu çıkaran; WAN – IFRA Dünya Gazeteler ve Yayıncılar Birliği’dir.
