İDARİ YARGI ( FİNAL )

***İdari yargılama usulü kanunu'na (İYUK) göre idari dava türleri şu şekilde sayılmıştır: İptal davaları, tam yargı davaları, tahkim yolu öngörülen imtiyaz şartlaşma ve sözleşmelerinden doğan uyuşmazlıklar hariç, idari sözleşmelerden dolayı taraflar arasında çıkan uyuşmazlıklara ilişkin davalar.

***İptal davaları İdari yargıda ''idari işlemler hakkında yetki, şekil, sebep konu ve maksat yönlerinden biri ile hukuka aykırı olduklarından dolayı iptallari için menfaatleri ihlal edilenler tarafından açılan davalar'' iptal davası olarak belirtilmiştir.Bu kavram iptal davasını diğer dava türlerinden ayırmakta olup, iptal davasını yalnızca idari işlemden menfaati haleldar olanlar açabilmektedir. İptal davası sonucunda verilen karar sadece somut uyuşmazlık için değil, benzer tüm uyuşmazlıklar için geçerlidir. Mahkemenin verdiği iptal kararı, dava konusu işlemi, ilk yapıldığı andan itibaren ortadan kaldırır. Ancak, dava konusu işlem, mahkemenin iptal kararıyla kendiliğinden ortadan kalkmamakta; idarenin, yargı kararı doğrultusunda işlem yapması gerekmektedir. İdari işlemlerin hukuka aykırı olduklarından dolayı, iptalleri için dava açılabilmesinin ilk koşulu, ortada dava konusu edilebilir bir işlem bulunmasıdır. İptal davası, kesin ve yürütülmesi zorunlu bir işleme karşı açılabilir.

***Etkisiz işlemler Niyet açıklama, görüş bildirme, tavsiyede bulunma, danışma işlemleri ilgililerin hukuki durumlarında değişiklik yaratmazlar. Uygulanması gerekmeyen, ilgililerin üzerinde sonuç doğurmayan bu tür işlemlerin iptali anlamsız olacağı için iptal davasına konu olamazlar.

*** Not 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun “İptal ve Tam Yargı Davaları” başlıklı 12’ inci maddesinde “İlgililer haklarını ihlal eden bir idari işlem dolayısıyla Danıştaya ve idare ve vergi mahkemelerine doğrudan doğruya tam yargı davası veya iptal ve tam yargı davalarını birlikte açabilecekleri gibi, ilk önce iptal davası açarak bu davanın karara bağlanması üzerine, bu husustaki kararın veya Kanun yollarına başvurulması halinde verilecek kararın tebliği veya bir işlemin icrası sebebiyle doğan zararlardan dolayı icra tarihinden itibaren dava süresi içinde tam yargı davası açabilecekleri” hüküm altına alınmıştır.

***Davacı İdari işlemlere karşı iptal davası açılabilmesi için davacının, fiil ehliyetine sahip olması gereklidir. İdari yargılama usulü kanunu'na göre iptal davası, idari işlemelerden dolayı menfaatleri ihlal edilenler tarafından açılabilir. Menfaatin varlığına dayanarak dava açmak için hemşeri olmak, kurum mensubu olmak, mezuniyet, kiracılık, hizmetten yararlanan olmak, bazen vergi yükümlüsü veya vatandaş olmak sıfatı kabul edilmiştir. Çevre, imar, kültür ve tabiat varlıklarının korunmasına ilişkin işlemlere karşı herkesin davacı olma hakkı vardır.

***Davalı İptal davalarında davalı, işlemi yapan idaredir.

***Not İYUK'un 7. maddesine göre, dava açma süresi, özel kanunlarında ayrı süre gösterilmeyen hallerde danıştay'da ve idare mahkemelerinde 60, vergi mahkemelerinde 30 gündür. İvedi yargılama usulüne tabi işlemlerden doğan davalarda ise süre 30 gündür. İvedi yargılama usulüne tabi uyuşmalıklar sayılmıştır. Bunlar; İhalede yasaklanma kararları hariç ihale işlemlerinden doğan, acele kamulaştırma işlemlerinden doğan, özelleştirme yüksek kurulu kararlarından doğan, 2634 sayılı turizmi teşvik kanunu uyarınca yapılan satış, tahsis ve kiralama işlemlerinden doğan, 2872 sayılı çevre kanunu uyarınca, idari yaptırım kararları hariç çevresel etki değerlendirmesi sonucu alınan kararlardan doğan, 6306 sayılı afet riski altındaki alanların dönüştürülmesi hakkında kanun uyarınca alınan bakanlar kurulu kararlarından doğan uyuşmazlıklardır.

***Not dava açma süresi, idari işlemin yazılı bildirimini izleyen günden itibaren başlar. Adresleri belli olmayanlara özel kanunlardaki hükümlere göre ilan yoluyla bildirim yapılan hallerde, özel kanunda aksine bir hüküm bulunmadıkça süre son ilan tarihini izleyen günden itibaren 15 gün sonra işlemeye başlar.

***İdari başvuru İptal davası açmadan önce, dava açma süresi içinde idareye başvurarak işlemi yapan makamın üstüne, üst makam yoksa işlemi yapan makama başvurarak işlemin kaldırılması, geri alınması, değiştirilmesi veya yeni bir işlem yapılmasını istemek mümkündür. Bu başvurma, işlemeya başlamış olan idari dava açma süresini durdurur. İdare 60 gün içinde bir cevap vermezse istek reddedilmiş sayılır. Buna ''zımni ret'' denir. İlgililer, haklarında idari davaya konu olabilecek bir işlem veya eylemin yapılması için idari makamlara başvurabilirler. 60 gün içinde bir cevap verilmezse istek reddedilmiş sayılır. İlgililer sürenin bittiği tarihten itibaren dava açma süresi içinde, konusuna göre danıştay'a idare ve vergi mahkemelerine dava açabilirler.

***Not İdari yargıda, iptal davalarında genel görevli mahkemeler, idare mahkemeleridir. Ancak danıştay'a ve vergi uyuşmazlıklarında vergi mahkemelerine de iptal davaları açılabilmektedir.

***Yetki kuralları İptal davalarında yetkili mahkemeler, dava konusu olan idari işlemi veya idari sözleşmeyi yapan idari merciin bulunduğu yerdeki idare mahkemeleridir.

***Yetki kurallarının istisnası Kamu görevlilerinin atanması ve nakilleri ile ilgili davalarda yetkili mahkeme, kamu görevlilerinin yeni ve eski görev yeri idare mahkemesidir. Görevlerine son verilmesinde, emekli edilmesi görevden uzaklaştırılmaları ile ilgili davalarda yetkili mahkeme, kamu görevlisinin son görev yaptığı yer idare mahkemesidir. Kamu görevlilerinin görevle ilişkisinin kesilmesi sonucunu doğurmayan disiplin cezaları ile ilerleme, yükselme, sicil, intibak ve diğer özlük ve parasal hakları ve mahalli idarelerin organları ile bu organlarının üyelerinin geçici bir tedbir olarak görevden uzaklaştırılmalarıyla ilgili davalarda yetkili mahkeme, ilgilinin görevli bulunduğu yer idare mahkemesidir. İmar, kamulaştırma, yıkım, işgal gibi davalarda, taşınmaz mallarının bulunduğu yer idare mahkemesidir. Köy, belediye, ve il özel idarelerini ilgilendiren mevzuatın uygulanmasına ilişkin davalarla sınır uyuşmazlıklarında yetkili mahkeme, mülk, idare biriminin, köy, belediye veya mahallenin bulunduğu yahut yeni bağlandığı yer idare mahkemesidir. Taşınır mallara ilişkin davalarda yetkili mahkeme, taşınır malın bulunduğu yer idare mahkemesidir.

***İdari yargıda görev yetki uyuşmazlığı İdare ve vergi mahkemeleri, idari yargının görev alanına giren bir davada görevsizlik veya yetkisizlik sebebiyle davanın reddine karar verirlerse dosyayı danıştay'a veya görevli ve yetkili idare veya vergi mahkemesine gönderirler. Danıştay, davayı görevi içinde görmezse dosyanın yetkili ve görevli mahkemeye gönderilmesine karar verir. Görevsizlik veya yetkisizlik sebebiyle dosyanın gönderildiği mahkeme kendisini görevsiz veya yetkisiz gördüğü takdirde, söz konusu mahkeme ile ilk görevsizlik veya yetkisizlik kararını veren mahkeme aynı bölge idare mahkemesinin yargı çevresinde ise, uyuşmazlık bölge idare mahkemesince aksi halde danıştay'ca çözümlenir.

***Bağlantılı davalar Aynı maddi veya hukuki sebepten doğan ya da biri hakkında verilecek hükmün, diğerini etkileyecek nitelikte olduğu davalar bağlantılı davalardır. Bağlantılı davalardan birinin danıştay'da bulunması halinde dava dosyası danıştay'a gönderilir. Bağlantılı davalar aynı bölge idare mahkemesinin yargı çevresindeki mahkemelerde bulunduğu takdirde dosyalar o yer bölge idare mahkemesine gönderilir. Taraflar bağlantı iddiasının reddine ilişkin kararın tebliğ tarihini izleyen 15 gün içerisinde itiraz edebilirler.

***Yürütmenin durdurulması Yürütmenin durdurulmasına dair verilen kararlar 15 gün içinde yazılır ve imzalanır. Yürütmenin durdurulması istemleri hakkında verilen kararlara karşı itiraz yolu açıktır. İtiraz süresi kararın tebliğini izleyen günden itibaren 7 gündür. İtiraz edilen merciiler dosyanın kendisine gelişinden itibaren 7 gün içinde karar vermek zorundadır. İtiraz üzerine verilen kararlar kesindir.

***Tam yargı davaları İdari nitelikteki işlem ve eylemlerden kişisel hakları doğrudan muhtemel olanlar tarafından açılan ve idarenin, kamu hukuku kurallarına göre olan sorumluluğunu gündeme getirerek, doğan zararın tazminine veya hakkın geri verilmesine mahkum edilmesi isteklerini konu edinen idari davalardır. Özel hukuktaki edim davasına benzer. Bu davalar idari işlem ve eylemlerden kaynaklanan maddi ve manevi zararların tazmin edildiği tazminat davaları olarak görülmektedir. Tam yargı davaları sadece davanın tarafları bakımından sonuç doğuran davalardır. Tam yargı davasında dava açabilmek için kişisel bir hakkın zarara uğraması gerekmektedir. Dava açma süresi Tam yargı davalarında süre, işlemden kaynaklanan zararlar ve eylemden kaynaklanan zararlar bakımından 2'ye ayrılmıştır.

***Muhtel Bozulmuş, eksilmiş, zarara uğramış anlamına gelmektedir.

***İdari işlemlerden kaynaklanan tam yargı davaları İlgilinin önce iptal davası açarak, iptal davasının karara bağlanmasından sonra tam yargı davası açmayı tercih etmesi halindei iptal davası ile ilgili kararın tebliğinden itibaren, 60 günlük sürede idareye başvurma hakkı saklıdır. Ancak, ivedi yargılama usulüne tabi uyuşmazlıklarda dava açma süresi 30 gündür. Uyuşmazlığa konu işlemler için üst makamlara başvurulamaz.

***İdari eylemlerden kaynaklanan tam yargı davaları

İdari eylem: İdarenin her türlü faaliyetlerinden veya hareketsiz kalmasından, taşınır veya taşınmaz mallarının veya tesislerinin işletilmesinden dolayı oluşan zararlar idare eylem sonucu oluşan zarar ve buna yol açan eylemler idari eylem kavramı içerisinde kabul edilir. Dava açma süreleri idari eylemlerden hakları ihlal edilmiş olanların, dava açmadan önce idareye başvurmaları zorunludur. Kanun'a göre, idari eylemin öğrenilmesinden itibaren 1 yıl içinde ve herhalde eylem tarihinden itibaren 5 yıl içinde idareye başvurarak zararın tazminini istemek gerekmektedir. İdarenin talebi kısmen veya tamamen reddetmesi üzerine, ret işleminin tebliğini izleyen günden itibaren dava süresi olan 60 gün içinde dava açılmalıdır. Görevli mahkeme tahkim yolu öngörülen imtiyaz sözleşmelerinden doğan uyuşmazlıklar dışında kalan ve danıştay ile vergi mahkemelerinin görev alanına girmeyen tüm yargı davalarında idare mahkemeleri görevlidir.

***İdari sözleşmelerden doğanlar dışında kalan tam yargı davalarında yetkili mahkeme: Zararı doğuran idari uyuşmazlığı çözümlemeye yetkili mahkeme, zarar bayındırlık ve ulaştırma gibi bir hizmetten veya idarenin herhangi bir eyleminden doğmuşsa hizmetin görüldüğü veya eylemin yapıldığı yer mahkemesi, diğer hallerde davacının ikametgahının bulunduğu yer, idare mahkemesidir.

***Not İdari davalar, danıştay, idare mahkemesi ve vergi mahkemesi başkanlıklarına hitaben yazılmış imzalı dilekçelerle açılır.

***Birden fazla işleme karşı tek dilekçeyle dava açılması Maddi yönden bağlılık, dava konusu edilecek işlemlerin aynı maddi sebeplere dayanılarak tesis edilmesi halinde söz konusudur. Hukuki yönden bağlılık ise işlemlerin hukuki dayanaklarının aynı olmasıdır.

***Sebep sonuç ilişkisi Bir idari işlemin ortaya çıkardığı sonuç, yani işlemin konusu bir başka işlemin sebebini oluşturuyorsa, bu işlemler arasında sebep-sonuç ilişkisi vardır.

***Not Mahkemelere gönderilmek üzere diğer yerlere verilen dilekçeler, en geç 3 gün içinde danıştay veya ait olduğu mahkeme başkanlığına taahhütlü olarak gönderilir. Herhangi bir sebeple harç veya posta ücreti verilmeden veya eksik harç ve posta ücreti ile dava açılmış olması halinde 30 gün içinde harcın ve posta ücretinin verilmesi ve tamamlanması hususu daire başkanı veya görevlendireceği tetkik hakimi, mahkeme başkanı veya hakim tarafından ilgiliye tebliğ olunur.

***Not Danıştay'a verilen dilekçeler, daire başkanının görevlendireceği bir tetkik hakimi tarafından ilk incelemeye tabi tutulur. İlk inceleme işlemlerinin dilekçenin alındığı tarihten itibaren en geç 15 gün içinde sonuçlandırılması gereklidir.

***Dilekçede eksiklerin bulunması Dava dilekçesinde bulunması gereken hususların eksikliği halinde 30 gün içinde eksikliklerin giderilmesi için dilekçenin reddine karar verilir.

***Davalıya tebliğ Dava konusu işleme ilişkin işlem dosyalarının aslı veya onaylı örneği de idarenin savunması ile birlikte, danıştay veya ilgili mahkeme başkanlığına gönderilir. Davacının, idarenin cevabına karşı ikinci bir dilekçe sunma hakkı daha mevcuttur. Davacının ikinci dilekçsi davalıya, davalının vereceği ikinci savunma da davacıya tebliğ edilir. Buna karşı davacı cevap veremez. Tarafların tebliğlere karşı cevap süresi, tebliğ tarihinden itibaren 30 gündür. bu süre 30 günü geçmemek şartıyla bir defaya mahsus olarak uzatılabilir.

***Duruşma İdari yargıda, esas olarak yazılı yargılama usulü benimsenmiş olmakla birlikte danıştay ile idare ve vergi mahkemelerinde açılan iptal ve 1 milyar lirayı aşan tam yargı davaları ile toplamı 1 milyar lirayı aşan vergi davalarında taraflardan birinin isteği üzerine duruşma yapılması hükme bağlanmıştır. Duruşma talebinin dava dilekçesinde veya cevap ve savunma dilekçelerinde yapılması gerekmektedir.

***Dosyaların incelenmesi Resen araştırma ilkesi idari yargılama usulünde, tarafların sunmasına veya talebine bağlı olmadan mahkeme tarafından her tür bilgi ve belge araştırılarak inceleme yapılabilmesi yani mahkemenin kendiliğinden harekete geçmesi, resen inceleme ilkesi ile mümkündür. 4 ay içinde yenileme dilekçesi verilmiş ise, varsa yürütmenin durdurulması kararı kendiliğinden hükümsüz kalır. Yanlız öleni ilgilendiren davalara ait dilekçeler iptal edilmektedir.

***Hukuk muhakemeleri kanunu ile vergi usul kanunu'nun uygulanacağı haller Bu Kanunda hüküm bulunmayan hususlarda; hakimin davaya bakmaktan memnuiyeti ve reddi, ehliyet, üçüncü şahısların davaya katılması, davanın ihbarı, tarafların vekilleri, feragat ve kabul, teminat, mukabil dava, bilirkişi, keşif, delillerin tespiti, yargılama giderleri, adli yardım hallerinde ve duruşma sırasında tarafların mahkemenin sukünunu ve inzibatını bozacak hareketlerine karşı yapılacak işlemlerde Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu hükümleri uygulanır. Ancak, davanın ihbarı ve bilirkişi seçimi Danıştay, mahkeme veya hakim tarafından re'sen yapılır. Bu Kanun ve yukarıdaki fıkra uyarınca Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanununa atıfta bulunulan haller saklı kalmak üzere, vergi uyuşmazlıklarının çözümünde Vergi Usul Kanununun ilgili hükümleri uygulanır.

***Davaların sonuçlandırılması Davalar, dilekçelerin verilmesi ve gerekli bilgi ve belgelerin toplanması aşamasından sonra en geç 6 ay içinde sonuçlandırılmak zorundadır.

***Kanun yolu İlk derece mahkemelerinin verdiği kararların üst mahkemelerede denetimidir.

***İdari yargılama usulü kanuna göre kanun yolları İtiraz, temyiz, kararın düzeltilmesi, yargılamanın yenilenmesidir.

***Yanlışlıkların düzeltilmesi Mahkemenin yanlışlıkların düzeltilmesi kararında, düzeltme mahkeme kararının (ilamın) altına yazılır.

***İtiraz İdare ve vergi mahkemelerinin tek hakimle verilen kararları ile İYUK'un bazı kararlarına karşı itiraz edilebilir. İtiraz, tebliğ tarihini izleyen günden itibaren 30 gün içinde bölge idare mahkemesine yapılabilir. İtiraz yoluna başvurulmuş olması, hakim, mahkeme kararlarının yürütülmesini durdurmaz. Ancak bu kararların teminat karşılığında yürütülmesinin durdurulmasına itirazı incelemeye yetkili bölge idare mahkemesince karar verilebilir.

***Kararın düzeltilmesi İdari Yargılama Usulü Kanununun 54. maddesinde kararın düzeltilmesi başlığı altında düzenlenen kanun yoluna, Danıştay dava dairelerinin ve idari dava daireleri genel kurullarının temyiz üzerine verdikleri kararlar ile bölge idare mahkemelerinin itiraz üzerine verdikleri kararlara karşı bir defaya mahsus olmak üzere ve kararın tebliğinden itibaren 15 gün içinde taraflar başvurulabilmektedir.

***Temyiz Danıştay dava daireleri ile idare ve vergi mahkemelerinin nihai kararları, danıştay'da temyiz edilebilirler. İdare ve vergi mehkemelerinin itiraz yolu açık olan kararları ise temyiz edilemez. Danıştay dava daireleri ile idare ve vergi mahkemelerinin nihai kararlarına karşı tebliğ tarihini izleyen 30 gün içinde danıştay'da temyiz yoluna başvurulabilir. Temyiz dilekçesinde eksiklik varsa, eksikliklerin 15 gün içinde tamamlatılması ilgiliye tebliğ olunur. Bu sürede eksiklikler tamamlanmazsa temyizde bulunulmamış sayılır. Temyiz dilekçesi verilirken gerekli harç ve giderlerin tamamı ödenmiş olmalıdır. Ödenmemiş olması durumunda 15 günlük süre içerisinde ödemenin yapılması, yapılmazsa temyizden vazgeçilmiş sayılacağı temyiz edene yazılı olarak bildirilir. Temyizin kanuni süre geçtikten sonra yapılması halinde, temyiz isteminin reddine karar mahkemenin veya danıştay dairesinin bu kararına karşı, tebliğ tarihini izleyen günden itibaren 7 gün içinde temyiz yoluna başvurulabilir.

***Temyiz incelemesinde şu konulara bakılır Görev ve yetki dışında bir işe bakılıp bakılmadığı, mahkeme kararının hukuka uygun olup olmadığı, usul hükümlerine uyulup uyulmadığına bakılır.

Yargılamanın yenilenmesi Yargılamanın yenilenmesi kesinleşmiş mahkeme kararlarına karşı öngörülmüş bir kanun yoludur. Bu kanun yolunda yargılama yeninden yapılmakta, böylece verilen hatalı kararlar düzeltilmektedir. Yargılamanın yenilenmesi isteğinde bulunma süresi İYUK'da belirtilen sebeplere bağlı olarak 10 yıldır. 2003 yılında avrupa insan hakları mahkemesi'nin kesinleşmiş kararıyla sözleşme veya eki protokollerin ihlal edildiğinin tespit edilmiş olması hali de yargılamanın yenilenmesi sebebi olarak kabul edilmiştir. Bu sebebe bağlı olarak yargılamanın yenilenmesi isteğinde bulunma süresi 1 yıldır. Diğer sebepler için yargılamada bulunma bulunma isteği 60 gün olarak düzenlenmiştir.

***Tazminat kararlarının uygulanması Devlet malları ile özel kanunlarında haczi caiz olmadığı gösterilen mallar haczedilemezler. Bu kural, tazminat alacağının tahsiline engel teşkil etmektedir. Bu zorluk anayasa mahkemesi, mahkeme kararlarına uyulmayı zorunlu kılan 138. madde yönünden yaptığı incelemede şu sonuca ulaşmıştır: ''Devletin borcunu ödeyemiyeceği düşünülemez. İdarenin borcunun karşılığı bulunmadığı takdirde tahsisattan (ödenekten) eğer tahsisat mevcut değilse beklenmeyen giderlerden borç ödenir.''

***Mahkeme kararlarının uygulama süresi İptal veya yürütmeyi durdurma kararlarının gereklerinin en geç 30 gün içinde yerine getirilmelidir. Bu süre azami süredir. Mahkemelerce alınan kararlara dair işlem tesis edilmeyen veya eylemde bulunulmayan hallerde idare aleyhine danıştay ve ilgili idari mahkemede maddi ve manevi tazminat davası açılabilir.