AÖF DERS NOTLARINA HOŞ GELDİN!

Ders notlarına erişmek için lütfen ücretsiz kayıt olunuz.

Ücretsiz Kayıt ol!

VİZE İlk Müslüman Türk Devletleri Vize Ders Notları

Moderator
Mesajlar
419
Tepkime puanı
28
Puanları
18
ÜNİTE - 1
1- Cahiliye devrinde Türkler'den bahseden şairler kimlerdir?
Cevap: Nabiğatü'z-Zübyani, Hasan b. Hanzele, Şemmah b. Dırar
2-Sasani hükümdarı Enuşirvan Hazarların Akınlarını durdura bilmek için hangi seddi yaptırmıştır?
Cevap: 531-579 Tarihlerinde Derbend (Babü'l-ebvah) seddini yaptırmıştır
3-Sasani hüküm Enuşivar İranda yaşayan Ağaçeri, Sul ve Yavuz türklerini hangi ülkeye göçe zorlamıştır?
Cevap: Azerbaycana
4-Hz. Muhammet Mustafa S.A.V efendimiz hadislerde türklerden hangi isimle bahsetmektedir?
Cevap: Beni Kantura (Kantura oğulları)
5-Türklerinin islamın yardımcısı, kalabalık ordusu ve halifelerin en yakın adamları olduklarını söyleyerek Türklere haksızlık edildiğini söyleyen büyük Arap Alimi Kimdir ?
Cevap: Cahiz (ö.869) dir.
6-İran kapıları müslümanlara hangi savaş ile açılmılmıştır?
Cevap: Fethu'l-Fütuh (Fetihlerin Fethi) denilen Nihavend zaferinden sonra açıldı.
7-Ubeydullah b.Ziyad komutasında Maveraünnehr'de ilk Feth edilen şehirler hangileridir?
Cevap: Ramisen, Beykent, Nesef ve Sağaniyan dır .
8-Türk savaşcıların yerleştirildikleri sokağa ne ad verilmiştir?
Cevap: Buharalılar sokağı adı verilmiştir.
9-Buharada kesin islam hakimiyeti hangi vali zamanında gerçekleşti ?
Cevap: Horasan valisi Kuteybe b. Müslim zamanında (708-709)
10-İslam feth harekatının en parlak dönemi hangi halife ve kumandan zamanında gerçekleşmiştir ?
Cevap: I.Velid döneminde Kuteybe b. Müslim zamanında Buhara ve Semerkand ile ceyhunun ötesindeki topraklar feth edilerek bu bölgede islam hakimiyetini tesis eden ilk kumandan olarak tarihe geçmiştir.
11-Kuteybe b. Müslim hangi halifeye isyan ettikten sonra öldürülmüştür ?
Cevap: Kuteybe I.Velidin ölüm haberini alınca büyük bir sarsıntı geçirdi ve Halife Süleyman b. Abdülmelik'e isyan etti .Bu isyan sırasında 715 te öldürüldü.
12-Türk askerlerinin müslüman Araplara ağır kayıplar verdirdiği savaşın adı nedir ?
Cevap: Seyhun nehri kıyısında yapılan savaşın adı ''Yevmü'l Atş'' tır.
13-Yevmü'l Atş savaşından sonra müslüman araplar hangi bölgeye çekilmişlerdir?
Cevap: Hocend'e geri çekildiler.
14-Türklerin müslüman Araplara düşmanca duygular beslemesinin nedeni nedir?
Cevap: Horasan valiliğine getirilen Said b. Amr el-Haraşi müslüman araplara karşı Türkiş hakanı destekleyen türkler zulme maruz kaldılar ve yurtlarını terk ettiler Said onları takip ederek Hocend'e onları kuşattı ve yakaladığı türkleri kılıçtan geçirmesidir.
15-Türgiş hakanı Sulu'ya elçi göndererek islama davet eden emevi halifesi kimdir?
Cevap: Hişam b. Abdülmelik'tir.
16-Emevelerler Hazarlar arasındaki mücadele hangi halife zamanında başlamıştır?
Cevap: I. Velid zamanında başlamıştır.
17-Emevi Halifesi Ömer b. Abdülaziz halifeliğe gelince horosan valisi Yezid b. Mühelleb'i görevinden aldıktan sonra horasan valiliğine kimi getirmiştir?
Cevap:Cerrah b. Abdullah el-Hakemi getirmiştir.
18-Emevi halifesi Ömer b. Abdulaziz hazarların üzerine hangi komutanı göndermiştir ?
Cevap : Hatim b. Nu'man bahiliyi göndermiş, Hatim hazarlala mücadeleyi kazanmış 50 kadar esiri halifeye göndermiştir.
19-Türklerin akın akın islamiyete girmeleri hangi emevi halifesi zamanında gerçekleşmiştir?
Cevap: Ömer b. Abdulaziz zamanında
20-Halife Ömer b. Abdulaziz Cerrah b. Abdullah el-Hakemden sonra horasan valisi olarak kimi görevlendirmiştir ?
Cevap: Abdurrahman b. Nuaymı görevlendirmiştir.
21-Emeviler zamanında Arap olmayan Müslümanlara verdikleri isim nedir ?
Cevap:Emeviler zamanında Arap olmayan Müslümanlara mevali deniyordu.
22-Meveraünnehr'de islam hakimiyetin zayıflamasının nedeni nedir ?
Cevap: Arap kabilelerin arasında ihtilafın artması ve Haris b.
Süreycin Tohoristanda isyan etmesidir.
23-Türgiş hakanı Sulu hangi olayla itibarını kaybetmiştir?
Cevap : Türgiş Hakanı sulu Esed b. Abdullah ile yapmış olduğu savaşta feçi şekilde mahlup oldu ve itabırı kaybetti.
24-Türgiş hakanı Sulu kimin tarafından öldürülmüştür ?
Cevap:Bağa Tarkan (kursul ) tarafından öldürüldü .
25-Esed b. Abdullahın ölümünden sonra horasan valiliğine kim getirilmiştir?
Cevap: Horasanı çok iyi tanıyan Hasr b. Seyyar getirilmiştir.
26-Hasr b. Seyyar 740 Şaş düzenlediği savaşın sonuçları nelerdir ?
Cevap: Türgiş hakanı Suluyu öldüren Bağa Tarkan (kursul) esir elildikten sonra öldürüldü.Bunun üzerine Şaş hakimide itaat arz etti.Bununla birlikte Meveraünnehr'de türk baskısı azaldı.Şaş'tan Ferganaya hareket eden hasr buranın hükümdarıyla barış antlaşması imzaladı.Onun döneminde Taraz'a kadar olan bölgede islam hakimiyeti
kökleşti. Toharistan, Meveraünnehr ve Harezim bölgelerindeki önemli yerlere Arap kolonileri yerleştirildi.
27-Emevi Devletinin yıkılışı nasıl gerçekleşmiştir ?
Cevap: Hazar devletine islamiyeti öğretmek için iki Alim görevlendirilmiştir. Bunlar Nuh b. Sabit el- Esedi ve Abdurrahman el-havlanidir. Emeviler Arap olmayan müslümanlare (mevali ) ikinci sınıf insan muamelesi yapması
747 yılında Horasan'da emevilere büyük bir isyan hareketinin başlamasına yol açtı. Oradan diğer eyaletlere yayılan isyanın önderliğini Ebu Müslim-i horasans Mevali idi. İsyan emevi hanedanlığının yıkılması ve Abbasilerin başa geçmesiyle sonuçlandı.
28-Abbasi ihtilalinin en önemli nedenleri nelerdir?
Cevap: İranlılar ve Horasanda yaşayan türklerin çok önemli rolü oldu
29-Son Emevi halifesi kimdir?
Cevap: Son Emevi halifesi II. Mervandır
30-İlk Abbasi halifesi kimdir?
Cevap: Ebu'l Abbas Seffah'dır(750)
31-Son Emevî halifesi II. Mervân ile ilk Abbâsî halifesi Seffâh’ın amcası Abdullah b. Ali arasında cereyan eden Büyük savaşın adı nedir?
Cevap: Zap Suyu Savaşı (750)
32-Abbâsî ordusunun karargâhında önemli hizmetlerde bulunduğu bilinen Türk asıllı komutanın adı nedir?
Cevap: Muhammed b.Sûl'dür.
33-Türkler’in hakimiyetindeki topraklara karşı düzenlenen fetih harekâtı ne zaman hız kesmiştir?
Cevap : Abbasiler Devrinde.
34-Hz. Ömer devrindeki fetihler sırasıında başlayan Türk-Arap mücadelesi uzun süre devam etmiş ve bu yüzden islâmiyet Türkler arasında fazla rağbet görmemiştiş. Bu mücadele hangi savaş ile sona ermiştir?
Cevap: Talas Savaşından sonra bu mücadele yerini barışa ve dostluğa bırakmıştır. Bu sayede islâmiyet Türkler arasında daha hızlı yayılmaya başlamıştır.
35-Emevîler zamanında Mervan b. Muhammed’in Hazarlar’a karşı kazandığı zaferlerden sonra Araplarla Hazarlar arasındaki mücadelede bir duraklama olmuştu. Abbâsîler’in ilk döneminde de bu sessizlik devam etmiştir. Abbasilerle hazarlıların tekrardan mücadeleye başlamısına sebep olan olay nedir?
Cevap: İrminiyye Valisi Yezid b. Esîd ile evlenen Hazar prensesinin ölümü Hazarlar’la Abbâsîler arasındaki ilişkilerin bozulmasına ve yeni bir mücadele döneminin başlamasına
sebep olmuştur.
36-Halife Ebû Cafer el-Mansûr (754-775) döneminde Astarhan kumandasındaki Hazar ordusu Kafkas dağlarını aşıp islâm hakimiyetindeki topraklara girdi. Suriye, el-Cezîre ve Musul’dan takviye birlikler gönderilmesine rağmen Yezid b. Esîd kumandasındaki islâm ordusu yenildi. Bundan sonra Halife Ebû Cafer el-Mansûr nasıl hareket etmiştir?
Cevap: Bu bozgun haberi üzerine halife hapishaneleri tahliye etti; binlerce gönüllüden oluşan büyük bir orduyu Hazarlar’a karşı sevk etti. Ayrıca sınırlarda kaleler inşa ettirerek gerekli savunma tedbirleri aldı. Hazarlar daha fazla ilerleyemediler ve aldıkları ganimetlerle ülkelerine döndüler.
37-Türkler’i hizmetine alan ilk Abbâsî halifesi kimdir?
Cevap: el-Mansur’dur.
38-Türkistan hanlarını elçiler gönderip islâma davet gönderen Abbasi halifesi kimdir?
Cevap: Halife Mehdî Billah
39-Râfî b. Leys’e yardım eden Karluk Yabgus hangi halifenin vasıtasıyla Müslüman olmuştur.?
Cevap: Halife Mehdî vasıtasıyla Müslüman olmuştur.
40-Abbasiler döneminde türklerin yoğun olarak yaşadığı yerler bölgeler hangileridir ?
Cevap: Bu tarihlerde Horasan, Mâverâünnehr, Azerbaycan ve Kafkasya Türkler’in yoğun olarak bulunduğu yerlerdir. Ayrıca Ön Asya’daki büyük şehirlerde de Müslüman Türkler vardı.
41-Türkleri askeri kabiliyetleri ve sağlam karakterleri sebebiyle Arap ve Fars askerlere karşı bir güven ve denge unsuru olarak hizmetine almaya karar veren halife kimdir ?
Cevap: Abbâsî halifesi Me’mûn'dur.
42-Abbâsî tarihinde ilk defa Hangi halife zamanında Türkler’in halifenin yanında seferlere katıldığı ve isyanların bastırılmasında görev aldığı görülmektedir?
Cevap: Halife Me’mûn zamanında
43-Abbasi devletinde Halife Me’mûn’un 833 yılında ölünce yerine kim geçmiştir ?
Cevap: Kardeşi Mu’tasım Billâh geçmiştir.
44-Mu’tasım Billâhın halife olmasındaki en önemli faktörler nelerdir?
Cevap: Onun halife olmasında Türkler’in önemli rol oynadığı görülmektedir. Me’mûn Türkler’den askeri birlikler teşkili için Mu’tasım’ı görevlendirmişti. Bu sebeple hilâfet ordusundaki Türk askerler Mu’tasım’ın emrinde veya onun vali olduğu bölgelerde faaliyette bulunmuşlar; Afflin, Eflnâs, Boğa el-Kebîr ve Inak et-Türkî gibi kumandanlar da ordu içinde söz sahibi olmuşlardı. Bunlar Mu’tasım’ın veliahdlığı ve hilâfet makamına geçişinde önemli rol oynadılar.
45-Türk hakimiyetinin zirvede olduğu döneme ne ad verilmiştir?
Cevap: Samerra devri (836-892)
46-Abbâsî devlet adamlarına rağmen Türkler’in desteğiyle hilâfet makamına geçen ancak o kendisini iktidara getiren Türkler’den kuşku duyuyan Bu sebeple devletin en güçlü
adamlarından Inak et-Türkî bir hileyle katleden Abbasi Halifesi kimdir ?
Cevap:Halife Mütevekkil'dir.
47-Halife Mütevekkil kimin tarafından öldürülmüştür ?
Cevap: 861 yılında Boğa es-Sağîr, Musa b. Boğa el-Kebîr, Harun b. Suvartegin, Bagir et- Türkî gibi Türk kumandanlar Halifeyi katlettiler.
48-Halife Mütevekkil’den sonra hilâfet makamına kim geçmiştir?
Cevap: Türkler’in desteğiyle Muntasır Billah geçti.
49-Türkler Tarafından zehirlenerek öldürülen Abbasi Halifesi
Kimdir?
Cevap: Halife Muntasır Billah'dır.
50-Türk askerleri maaşların verilmemesini bahane ederek isyan ettikleri ve zorla Halifeliği bırakmasını sağladıkları Abbası halifesi kimdir?
Cevap: Halife Mu’tez Billah'dır.
51-945 yılında Bağdad kimin tarafından işgal edildimiştir?
Cevap: Şiî Büveyhîler tarafından işgal edilmiştir.
52-Emîrü’l-ümerâ ne demektir?
Cevap: Bazı Ortaçağ islam devletlerinde, özellikle Abbasilerde idari yetkilere de sahip, genellikle Türk asıllı kumandanlara verilen bir unvan. Abbâsilerde 936 yılında ıbn Râik’in bu
makama getirilmesiyle emîrü’l-ümerâlık devlet teşkilatında müstakil birmüessese haline gelmiştir.
53-islam devletlerinde gayrimüslimlerin erkeklerinden alınan baş vergisine ne ad verilir ?
Cevap: Cizye adı verilir.
54-Genellikle zengin Müslüman tüccarların sınır boylarında ve bozkırlarda yaptırdıkları, hem gazilerin sığınağı, hem de islam davetçilerinin karargâhı olarak kullanılan mekâna ne ad verilir?
Cevap: Ribat adı verilir ?
55-islâmın erken dönemlerinde Mevâlîlerin arasında ortaya çıkan, ilımlı ve uzlaşmacı fikirleriyle tanınan itikadî ve siyasî fırka ne ad verilir?
Cevap: Mürcie adı verilir.
56-Mâtürîdiyye ne demektir?
Cevap: Ebû Hanîfe (ö. 767) ve Ebû Mansur el-Mâtürîdî’nin (ö.944) görüşleri etrafında oluşan, nakil ie akli uzlaştıran ve Türkler arasında yaygın olan Sünnî itikadî mezhetir.
57-İslâm dininin Türkler arasında büyük kitleler halinde yayılması hangi dönemde gerçekleşmiştir?
Cevap: Sâmânîler döneminde gerçekleşti. Sâmânî hükümdarı ismail b. Ahmed 893 yılında Karluklar’ın başkenti Talas’a bir sefer düzenlemiş ve şehir fethedildikten sonra büyük kilise camiye çevrilmiştir. Sâmânî başkenti Buhara’da, Özkent’te, Taşkent’te, Sayram’da, Otrar (Fârâb-Karacuk)’da islâm kültürünün ilk âbideleri cami-mescidler, türbeler ve zamanla bir ilim müessesesi haline gelecek olan ribatlar inşâ edildi.
58-Türkler’le görüşmüş ve onların islâmiyeti seçmelerinde etkili olmuş ünlü mutasavvıf kimdir?
Cevap: Şakîk-i Belhî (ö. 790) dir.
59-İslâm’ı kabul eden Bulgar hükümdarının adı nedir ?
Cevap: İlteber Almuş'tur.
60-İslâmiyet’i devlet dini olarak benimseyen ilk büyük Müslüman Türk devleti kabul edilen devlet hangisidir?
Cevap: Karahanlılar'dır.
61-Karahanlılar’dan sonra kurulan ikinci büyük Müslüman Türk Devleti hangisidir?
Cevap: Gazneliler’dir (963-1186)
62-Gazneliler devleti kimin tarafından kurulmuştur?
Cevap:Sâmânîler’in kumandanlarından Alptegin tarafından kuruldu.
63-Hindistan’a birçok sefer düzenleyerek bu bölgede islâmiyetin yayılmasında önemli rol oynayan kişi kimdir?
Cevap: Gazneli Mahmud 'tur.
ÜNİTE – 1 SORULAR
1. Aşağıdakilerden hangisi arap cahiliye şairlerinden biri değildir?
A-Nabiğatü’z-Zübyani
B-Hasan b. Hanzele
C-Abdullah b. Servvar
D-Şemmah b. Dırar
2. Aşağıdaki bilgilerde hangisi yanlıştır?
A-Türklerle Araplar arasındaki ilişkiler cahileye devrine kadar uzandığı
B-Hazar Türkleri zaman zaman derbendi geçip hemedan ve musula kadar ilerlemişler
C- Sasani hükümdarı enuşırvan (531-579) derbent seddini Arapların akınlarını durdurmak için yaptırmıştır
D-cahiliye devri arap şairlerin şiirlerinde Türklerin cesaret ve kahramanlıkları üzerinde durmuşlardır
3- İrtidad ne demektir?
A-dinden dönme
B-hakimiyet dönemi
C-hizmet etme
D-uydurma hadis
4- Aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
A-Enuşiran kuzey iranda yaşayan ağaçeri, sul, yazur Türklerini azerbaycana göçe zorlamıştır.
B-Eftalitler(akhunlar), Halaçlar, ve Karlukluların bir bölümü Afganistan ve sistan(sicistan) topraklarına yerleşti.
C-Türklerin Müslüman olmasına zemin hazırlayan mücadeler İslami fetihler sırasında gerçekleşti
D- Hz Peygamberin Türkler hakkında söylediği hadisler Sahih buhari ve sahih Müslim başta olmak üzere kütübi sitte olarak
bilinen en önemli 16 hadis külliyatında ve diğer önemli hadis kaynaklarında yer almaktadır.
5- Büyük arap alimi caiz Türkler hakkında yazdığı eserinde ki bilğilerden aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
A-Hz peygamber hendek savaşı sırasında türk çadırında itikafa çekildiği
B-türklerin islamın yardımcısı olduğunu
C-Türklerin kalabalık ordularının bulunduğu
D-Türklerin halifelerin en yakın adamları olduğunu söylemiş
6- Sasani hükümdarı enüşirvan (581-579) derbend seddini kimin akınlarını engellemek için yaptırmıştır?
A-Eftalitlerin
B-Hazarların
C-Türgişlerin
D-karlukların
7-İslamı yayma stratejisi kimin zamanında başlamıştır?
A-Ebu Bekir
B-Muaviye
C-Hz.Peygamber
D-HZ ömer
8-Aşağıdakilerden hangisi hz ebu Bekir zamanında olmamıştır?
A-irtidad olaylarını ve isyanları bastırdı
B-islamı yaymak için önce sasani impr. Hakimiyeti altında bulunan Fırat nehrinin aşağı taraflarındaki topraklara ordu sevk etti
C-ırak cephesi başkumandanlığı kuruldu vr İslam tarihinin en hızlı e kalıcı fetih hareketleri başladı
D-gürcistan Dağıstan Azerbaycan ve arana kadar uzanan yerler alındı.
9-Aşağıdakilerden hangisi hz Osman döneminde olmamıştır?
A-651 yılında bütün iran İslam hakimiyeti altına alındı
B-gürcistan dağistan Azerbaycan ve arana kadar uzanan topraklar ele geçirildi
C- azerbaycanın çeşitli yerlerine askeri birlikler yerleştirildi.
D-Mühelleb 664 yılında Türkleri yenerek sind bölgesinde İslam hakimiyeti sağladı
10-aşağıdaki eşleşmelerden hangisi yanlıştır?
A- kuzey Azerbaycan, dağistan, Hazarlar
B-Gürcistansul Türkleri(suliler)
C-sistan halaçlar ve eftalitler
D-badeğistenizek Tarhan
E- toharistandahazarlara bağlı yabgu
11-sistanda İslam hakimiyetini kim zamanında hangi komutan sağlamıştır?
A-muaviye→abdullah b. Servar
B-1. yezid→mühelleb
C-ömer b abdulaziz→ahnef b. Kays
D-muaviye→mühelleb
12-Türklerle Müslüman raplar arasında 7. yy ortalarına doğru başlayan ve 20. yy ilk çeyrağina kadar devam eden ilişkiler 3 bölümde incelenir. Aşağdaki sıralamalardan hanğisid oğrudur?
A-mücadele-hz ebubekir dönemi, hizmet-abasi dönemi, hakimiyet-danadanakan savaşı
B-mücadele-hz ömer dönemi, hizmet-emevilerin ilk zamanları, hakimiyet-abbasi dönemi
C-mücadele-hz ömer dönemi, hizmet-emevilerin son zamanları, hakimiyet-dandanakan savaşı
D-mücadele-hz Osman, hizmet-emevilerin ilk yılı, hakimiyet – abbası dönemi
13-abbasi dönemimde Türkler kimin zamanında halife ordusunun en önemli unsuru haline gelmiştir?
A-Me’mun ve mu-tasım
B-süraka b. Amr
C-abdullah ve amr
D-ramazan şeşen
14-iran kapıları Müslümanlara ne zaman açıldı-hangi savaşla?
A-yermük savaşı-hz ömer
B-köprü savaşı-hz ömer
C-dandanakan savaşı -muaviye
D-nihavent zaferi(fethu’l-futuh)-hz ömer
15-emeviler döneminde horasan ve sistanda planlı askei hareket başlatan kim?
A-ziyad b. Ebih
B-mühelleb
C-nizek Tarhan
D-selm b ziyad
16-islam fetihlerinin en parlak yılı kimin zananında olmuştur?
A-1. yezid
B-hz Osman
C-1.velid
D-velid b.Yezid
17-islam ordularının maveraünnehirde ki başarılarının sebeplerinde aşağıdakilerden hangisi yoktur?
A-haccacın idari kabiliyeti
B-kuteybe fetihler sırasında horasanda ki bütün grupları mevaliler, Araplar, kaysiler, Yemenliler arasında ittifak kurdu
C-kuteybenin askeri kabileyetleri
D-yezid b. Mühellebin türk hükümdarı suluyu mağlup etmesi
18-türkleri kılıçtan geçiren ve eziyet eden ve yurtlarını terk etmek zorunda bırakan arap valisi kim?
A-horasan valisi said b. abdulaziz
B-horasan valisi said b. Amr el-haraşi
C-horasan valisi yezid b. Müelleb
D-horasan valisi mühelleb b. Ebi sufra
19-yevmül-atş savaşı kimler arasında oldu ve sonucu?
A-türğiş hakanı sulu-horasan valisi Müslim b. Said Araplar yendi
B-türğiş hakanı sulu-horasan valisi said b. Abdulaziz Türkler yendi
C-türk hükümdarı bidun un dul eşi naibe kabaç hatun-horasan valisi Müslim b. Said Araplar yendi
D-türğiş hakanı sulu-horasan valisi Müslim b. Said el kitabi Türkler yendi
20-emevi halifesi hişam b abdulmelik türğiş hakanı sulu ya bir elçi heyeti gönderip islama davet etti sulu bu davete ne cevap verdi?
A-askerlerinin ve halkının geçim sıkıntısı çekeceğini söyleyerek bu teklifi reddetti
B-gelen elçiyi öldürdü yeni savaş patlak erdi
C-islama girmeyi kabul eti ve ilk Müslüman kağan oldu
D-kabul etmedi elçiye hediyeler verip geri gönderdi
21-emeviler hazar Türklerine islamiyeti öğretmeleri için kimi gönderdiler?
A-mervan b. Muhammed
B-esed b. Abdullah
C-nuh b sabit el esedi- abdurrahman el havlani
D-nasr b. Seyyar
22-emevilerin arap olmayan Müslümanlara(mevali) ikinci sınıf muamele yapmaları 747 yılında horasanda emevilere karşı büyük bir isyan hareketinin çıkmasına yol açtı. Bu bilğiler doğrultusunda aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
A-isyana önderlik eden ebu Müslim-i horasani Müslüman araptı
B-isyan sonunda mevali ile Araplar arasındaki fark ortadan kalktı
C-isyan emevi hanedanının yıkılması ve Abbasilerin iktidara gelmesiyle sonuçlandı
D-abbasi ihtilalinin başarıya uşlaşmasında İranlılar ve horasanda yaşayan Türklerin önemli rolü oldu?
23-büyük zap suyu savaşı(750) ile ilğili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
A-son emevi halifesi 2. mervan ile ilk Abbasi halifesi seffahın amcası Abdullah b. Ali arasında olmuştur.
B- türk asıllı Muhammed b sul Abbasi ordusunda önemli hizmetlerde bulunmuş
C- Abbasiler devrinde Türklerin hakimiyetinde ki topraklara karşı düzenlenen fetih hareketi hızını kaybetti
D- yapılan savaşta Türkler ağır kayıplar verdi.
24- 751 talaş savaşı ile ilğili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
A- hz ömer zamanında fetih sırasında başlayan türk arap mücadelesi uzun süre devam etmiş İslam Türkler arasında fazla rağbet görmemiş Talas savaşından sonra bu mücadele dahada çok alevlenmiş.
B- ebu müslimin kumandanı ziyad b. Salih
C- çin artık batı Türkistan için bir tehtid unsuru olmaktan çıktı
D- Talas savaşının kağıt sanayisinin İslam ülkelerine ordanda Avrupa da yaygınlaşmasında önemli rol oynamıştır.
25- hazar-abbasi arasındaki ilişkilerde aşağıdakilerden hangisi söylenemez?
A-irmiye valisi yezid b esid ile evlenen hazar prensesinin öldümüyle ilişkiler bozulmuş yeni mücadeleler başlamış.
B- astarhan kumandasındaki hazar ordusu Kafkas dağlarını aşıp İslam topraklarına girdi
C- Suriye, el-cezire, musuldan takviye birlik alan yezid b. Esid türk ordusunu yendi
D- İslam halifesi hazarlara karşı hapishaneleri tahliye etti ve sınırlarda kaleler inşa ettirerek tedbirler aldı
26-türkleri ilk hizmetine alan Abbasi halifesi kim?
A- el- Mansur
B- mehdi billah
C- hadi ilelhak
D-memun merv
27- kazvin yakınlarında medinetül mübarek adıyla yeni bir yerleşim merkezi kuran kim?
A-mubarek et-türki
B-mansur
C-tolun
D-boğa el kebir
28-aşağıdaki eşleşmelerden hangisi yanlıştır?
A- Karluk yapgusu halife mehdi billah vasıtasıyla Müslüman oldu.
B- halife mehdi billah Türkistan hanlarına elçiler gönderip islama davet etmiş.
C- oğuzların bir kısmı, 9. yy da ise şaş halkı Müslüman olmuş
D-mutasım halfe dönemimde arapve farsların yönetimde nüfuzları artmış.
29-samerra devri(836-892) ile ilğili aşağıdakilerden hangisi yanlış?
A- mutasım Türklerin orduda ki sayısının ve nüfusunun artması onların bağdatdaki faliyetleri halkı rahatsız etmeye başlamı üzerine semerrada karar kıldı.
B-türkler için geldiği bölgeler esas alınarak ayrı ayrı mahalleler kuruldu
C-türk hakimiyetinin zirvede olduğu bi dönem başladı
D- Türkler sadece askeri sahada görev aldı
30- aşağıdakilerden hangisi abbasi halifesi mütevekkili öldüren türk kumandanlarından değildir?
A-Boğa es sağir-musab b. Boğa el-kebir
B- inak el Türki
C-harun b. Suvarteğin
D-bagir et Türki
31- islamı kabul edip hz peygamberin kabrini ziyaret eden türk hakanı kimdir?
A-sultegin
B- su-lu
C-tolun
D-boğa el kebir
32-ribat ne demek?
A-arapların gayri Müslimlere karşı kurdukları savaş mekanları
B-araplardan kaçan halkın sığındığı mekan
C-dinden dönmek
D-müslüman tüccarların sınır boylarında yaptığı hem gazilerin hemde İslam davetcilerinin karargah olarak kullandığı mekan
33- mürcie ne demek?
A-islamın erken dönemlerinde mevalilerin arasında ortaya çıkan ılımlı ve uzlaşmacı fikirleriyle tanınan iktidai ve siyasi fırka
B-türklerin arasında islamiyetin yayılamsını kolaylaştıran düşünce
C-arap Müslümanlarının kendi siyasi iktidari çıkarları için yürüttükleri fikir
D-islam hukukunda Müslüman olmayan bir devletin toprakları için kullanılan bir terim
34-islam dininin Türkler arasında büyük kitleler halinde yayılamsı kimin zamanında olmuştur?
A- samaniler
B- emeviler
C-abbasiler
D-gazneliler
35-aşağıdakilerden hangisi samani hükümdarı İsmail b. Ahmet zamanında olmamıştır?
A-samani başkenti buharada, özkentte, taşkentte, sayramda, otrarda İslam kültürünün ilk abideleri cami-mescidder, türbeler ve ribatlar inşa edildi
B-karluk başkenti talasa sefer düzenlemiş ve şehri aldıktan sonra büyük kiliseyi camiye çeirmiş
C-bu dönem buhara İslam ilahiyatının en önemli merkezlerinden biri olmuş
D-oğuzlar kalabalık gruplar halinde Müslüman oldular
36-ilk rıbat (727) kim tarıfdan kurulmuştur?
A- merv kadısı
B-belh kadısı
C- cend kadısı
D-huvar kadısı
37- horasan ve maveraünnehirde islamiyetin yayılamsında aşağıdaki sufilerden hangileri büyük rol oynamış?
A-yakup b leys-nuhgunbaz
B-ebu nasr-ebul hasan
C-abdulkerim-satuk buğra
D-şakik-i belhi-ibrahim b. Edhem
38-aşağıdakilerden hangisi yanlış?
A-10. yy başlarında mirki kasabasında yaşayan oğuzlar kalabalık kitleler halinde Müslüman oldu
B-halaç Türkleri islamiyeti kabul edip zamanla Araplara tabi oldu
C-sind ve hindistana giren Türkler burada devlet kurup islamiyeti yaydı
D-11.yy dan itibaren bölgede türk(turuşka) adı Müslüman kelimesiyle eş anlamlı olarak kullanıldı.
39-türkler arasında islamiyeti resmi din olarak kabul eden ilk devlet idil(Volga)Bulgar devletidir. Abbasi halifesi muktedir. billahtan din bilgini, kale ve cami yapımına yardımcı usta isteyen Bulgar hükümdarı kimdir?
A-sulu kağan sultegin
C-ilteber almuş
D-satuk buğra han
40-aşağıdakilerden hangisi idil Bulgar Türkleri için söylenemez?
A-idil Bulgar Türkleri Müslümanların kuzey- batıda ki temsilcileri oldular
B- Başkurtlar gibi batılı türk boylarının islamiyeti kabul etmesinde etkili oldular
C- idil Bulgarları arasında islamiyetin yayılmasında oğuz tücarların etkisi olmuş
D-idil Bulgarları Müslümanlığı kabul ettikten sonra yerleşik hayata geçtiler
41- islamiyeti devlet dini olarak benimseyen ilk büyük Müslüman türk devleti karahanlılar kabul edilir. Karahanlılarla ilğili aşağıdakilerden hangisi yalıştır?
A- 893 yılında sasanilere mağlup olarak merkezleri Talas şehrini terk edip kaşgara çekilmek zorunda kaldılar
B-samani şahzadelerinden ebu nasr b. Mansur kardeşinden kaçarak kaşkara sığınarak karahanlı hükümdarı oğulcak tarafından misafir edildi ve arduç ilinin idaresini verdi
C- ebu nasr b. Mansur ve ebul hasan el kelemati satuk buğra kağanın Müslüman olmasına vesile oldu
D-satuk buğra kaşkar ve atbaşı fethedip arduçta bir mescid yaptırdı
42- satuk buğra (abdulkerim) Müslüman olmasından sonra aşağıdakilerden hangisi sonucu değildir?
A-batı Türkleri arasında din savaşı sona erdi
B- karahanlıların islamın bir kalesi olarak yükselmesi çin kültürüne karşı bir sed oluşturdu.
C-samani- karahanlı mücadelesi başladı
D-karahanlıların kurduğu türk- İslam medeniyeti ve oluşturduğu türk-İslam mefkuresi Türklüğün öz üslubu oldu
43-aşağdakilerden hangisi yanlıştır?
A- karahanlıların oluşturduğu türk-islam medeniyeti ve mefkureyi Selçuklular, harizmşahlar ve Delhi sultanların idaresinde ki ülkelerde benimsedi B-türk-islam medeniyeti zamanla karahıtayları ve moğollarıda kendi potasında eritti
C-karahıtaylı kültürüne mensup ünlü mutasavvıf Ahmet yesevi (6-12 yy) tasavvuf yoluyla islamiyetin türk toplumları arasında yayılmasın da etkili oldu.
D-samanlerin kumandanı alptegin tarafından kurulan gazneliler hakim oldukları topraklarda islamiyeti yaymış
E-gazneli mahmud hindistana sefer yaparak bu bölgede islamın yayılmasını sağlamış.
44-islamiyet Türkler arasında ilk defa amuderya nehrinin kuzeyindeki topraklarda, kaşkarlı mahmutun çay adı maveraünnehir bölgesnde kim tarafından yayılmıştır?
A-kuteybe b. Müslim
B- el Mansur
C-mehdi billah
D-oğulcak
45-ipek yolunu kullanan tüccarların Türkler arasında islamiyetin yayılmasında önemli bi rol oynamıştır bu bilğileri bize aktaran kimdir?
A-mikhail
B-mütevekkil
C-muntasır
D-ibn fazlan
46-“Türk milleti tek tanrıya inanmakta idi. Araplarında tek Allaha inanmaları Türklerin islamiyetei kabul etmelerine sebep olmuştur” sözünü söyleyen Süryani tarihçi kim?
A-mikhail
B-mercie
C-abdullah
D-şirvan
47-kitabı İslam anlayışının temsilcileri olan fakihler ve kelamcılardanyan yana, hatta onlardan daha etkili bi şekilde bozkırlarda ve şehirlerde islamın yayılmasında önemli rol oynamışlardır aşağıdakilerden hangisi bu şehirlerlerdir?
A-buhara, harizm, belh, tirmiz, çağaniyan
B-buhara.,tirmiz ,maveraünnehir,horasan
C-horasan,buhara,belh,tirmiz
D- harizm.tirmiz çağaniyan,horasan
48-aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
A-selçuklular dandanakan(1040)sonra suni İslam dünyasının bir numaralı hamisi olmuş
B-selçukular islami batini düşünceye karşı nizamiye
medreselerini kurarak suni düşüncelerinin savunucusu olmuşlar.
C-türkler kendi din ,,inanç, ideal,ve karekterleri ile bütünleşen bir din olduğu için İslamiyeti seçtiler
D-me-mun ve mutasım döneminde Türklerin nufus ve otoriteleri azalmıştır
1-C, 2-C, 3-A, 4-D ,5-A, 6-B ,7-C, 8-D, 9-D, 10-E, 11-D ,12-C, 13-A, 14-D, 15-A ,16-C ,17-D, 18-B, 19-D, 20-A. 21-C, 22-A, 23-D, 24-A, 25-C, 26-A, 27-A, 28-D, 29-D, 30- B, 31-A, 32-D 33-A, 34-A, 35-D, 36-A ,37-D, 38-B, 39-C, 40-C, 41-A, 42-C, 43-C, 44-A, 45-D, 46-A, 47-A4, 7-A, 48
ÜNİTE – 2
1.Türklerin islamiyeti yoğun olarak kabülü Maveraünnehirde olmuştur. Bagedis ve cvarında Nizek Tarhan, Toharistanda Yabgu bey, Dihistan ve Cürcenda Sultegin, Sogd ve
Semerkandda İhşit, Usruşanada Kavus et Türki gibi liderler hüküm sürüyordu.
2.Mısır ve Suriyede, Abbasilerin eyalet valileriyken hanedan kuran Tuluniler ve İhşidilerdir. Maveraünnehirden uzakta kurulan ilk Müslüman Türk devleti İdil Bulgar devletidir.
TULUNİLER
1. Mısır ve Suriyede hüküm süren devletin kurucusu Ahmettir.Devlet adını Ahmedin babası Tulun(Türkçede dolun) dan almıştır.
2. Ahmet 835 te doğmuş, halife müstain tarafında sevilmiştir. üvey babası Bayıkbege Mısır valiliği verilmiş ancak o yerine Ahmede vekil vermiştir. Ahmetin Fustata ulaşması (868 yılı) Tulunilerin kuruluşu kabul edilmiştir.
3. 870 de Berka ve İskenderiye Ahmedin eline geçince Mısırın hakimiyeti Tulunilere geçti. Güçlenmesi ve Abbasilere haracı az göndermesi aralarını açmıştır. Azledilip yerine Suriye valisi Amacur geçiriliyor o ölünce Ahmet yeniden Suriyeye hakim oluyor. Mısırda vekil bıraktığı oğlu Abbas isyan ediyor. Berberileri satın alarak devlet kurmak istemiş ama Ahmet isyanı bastırarak yeniden Mısır ve Suriyeye hakim olmuştur.
4. 884 te ölmesiyle yerine oğlu Humareveyh geçti. Abbasilerle mücadele etmiştir. Abbasilerle Dımaşk ve Remle arasındaki et Tavvahinde karşılaşmış kimse kazanamayınca barış yapılmıştır. (886). Humareveyh Mısır, Suriye ve Anadolu hudut
bölgelerinde 30 yıl görev yapacak, yılda 300.000 dinar vergi ödeyecekti.
5. Humareveyh ölünce (896) yerine önce oğlu Ebul Asakir Ceys, sonrada Harun geçmiştir. Genç olmaları ve taht kavgalarında ölmeleri sonucu Abbasi halifesi Mutazıd müdahalede bulunarak, (899), anlaşma yapılmış buna göre Tuluni devletinin sınırları küçülmüş, vergide 450.000 e çıkarılmıştır.
6.Tuluniler ile Mısır altın devrini yaşamıştır. Kuvvetli ordu, ticari yolların yapımı Mısırlıları refah içinde yaşatmıştır. Saray teşklatı kurulmuş, imara önem verilmiştir.Ahmet b.Tulun 876-79 da Tulunoğlu camiini yaptırmıştır.
IHDİŞİLER
1.Mısır ve Suriyede Muhammed b. Tugç tarafından 882 de kurulan 2.Türk hanedanıdır. Bağdatta doğmuştur. Babası Tulunilerin hizmetinde bulunmuş, Şam ve Taberiyede valilk yapmıştır. Abbasiler yıkılınca Abbasilerde görev yapmış 933 de Suriyede hakimiyetini yaymıştır.
2.Mısırı almak için Abbasiler ve Fatimiler mücadele içindeydiler. Abbasiler Fatimilerin ilerleyişinin durması ve Suriyede ki bedevi hanedanlarının kontrol edilebilmesi için güçlü
bir devlet kurulmasını istiyorlardı. Muhammed vezir el Fazl b. Cafer el Furatın desteğiyle Mısır valisi oldu. 935 yılında Fustata askerlerini girdirerek Mısır ve Suriyede devletinin temellerini attı. Halife Razi ona Farsçada hükümdar anlamına gelen * iıhşid * ünvanını verdi.
3.Hakimiyetinin başlangıcında Abbasiler emiri Muhammed b.Raikle savaşmış939 de Remle şehrini kaybetmiş,940 da ona yılda 140.000 dinar ödemek zorunda kalmiştir. Muhammedin hamdaniler tarafından öldürülmesiyle Hamdanilerle mücadele etmiş ve Suriyenin kuzeyini onlara bırakmıştır. 4.946 da ölmesiyle yerine sırasıyla oğulları Unucur ile Ali geçmiş, ancak hakimiyet naibleri olan Nubyalı köle Kafur dadır. Onlar ölünce Kafur hakimiyetini ilan etmiş,halife Muti de tasdiklemiştir. 968 de ölenKafur Fatimilerin yayılmasını durdurmuş, Hamdanilerle başarılı şekilde mücadele etmiştir. Yerine geçen oğlu zamanında 969 de Fatimiler Mısırı işgal edip Ihşidilere son vermiştir.
İDİL BULGAR DEVLETİ
1.İslamın ve Türklüğü doğu avrupadaki en kuzey temsilcisi İdil Bulgar devleti 10.yyde İdil havzasında kurulmuştur. Bunlardan günümüze gelen yazılı kaynaklar Kul Galinin * *Kıssai Yusuf* adlı manzmesi ve mezar kitabeleridir.
2.İdil tarihini İbn Hurdazbih, İBN UL FAKİH, İBN RÜŞT, İBNİ FAZLAN, EL İSTAHRİ, İBN HAVKAL, EL MERVEZİ, EBU HAMİD EL GIRNATİ, YAKUT EL HAMAVİ ve Rus kroniklerinden öğreniyoruz. Macar rahip Friar Julian ve bazı Avrupalı seyyahlarda bilgi vermiştir.
3.Rus kroniği(yıllığı);Rusların hiristiyan olunca Bizanslılardan öğrendikleri yıllık yazma adeti..Yıllıkları Rus rahip veya keşişler yazmış Rusya ve kısmende komşularının tarihinin 9 yy den 18 yy olan kısımları yazılmıştır.İlk kısım 9 yy ortasına kadar ulaşan sözlü rivayetlerini, 10 yy.den itibarende yazılı belgeleri içermektedir.
4.Orta İdil ve Uralda eski yerli ahali Fin-Ogur
Kavimleri (Çeremiş, Mokşi, Mari, Umdurt), iken Batı Hunları zamanında da Karadenizin kuzeyinde Hunlara bağlı BEŞ-OĞUR, ALTI -OGUR, ON- OGUR, OTUZ-OGUR , SARI-A K OGUR lar yaşıyorlardı.Atillanın küçük oğlu İrnik Bizans ve germenlerle mücadelesinde başarılı olamayınca kuzeybatı karadenize gidiyor yanındakilerle.Burdaki Türk topluluklarıyla karışarak Bulgar adını alıyorlar.Bulgalamak filinden gelen Bulgar kelimesi*karışmak, karıştırlmak, karışmış olmak* anlamlarına geliyor.
5.6yy.de Göktürk hakimiyetinde olup onların yıkılmasıyla Kubrat liderliğinde Büyük Bulgar Devletini kurmuşlardır. Sınırı; güneyde Kuban; kuzeyde İdil ve Don arasındaki At dağları,batıda Dinyeper kıyıları. 6.Kubratın ölümüyle oğulları arasındaki ihtilaflar ve Hazarların saldırılarıyla devlet parçalanmıştır.
7.Oğul Asparuh Tun nehri boyunda, 681 Tuna Bulgar devletini, otuz ogurların dahi olduğu Bulgar grubuda İdil ve Kama nehrinin birleştiği sahaya çekilmişlerdir. Fin ugor ve Savurlar (Sabirler) i idare altına almışlardır. Devletleşmeleri 10.yyın başında olmuştur. 8.Hazarlar komşularıydı ve Hazarlardan dolayı bağımsız olamıyorlardı. İdil hükümdarı Hazarlara bağlılıklarından dolayı *vali.kumandan* alamındaki *İlteber* ünvanı
taşıyordu. Hazarlara her ev başına bir samur kürk vergi veriyorlardı ve Bulgar hükümdarının oğlu Hazarlarda rehin tutuluyordu.
9.Bulgarların iç ve dış işlerinde bağımsız hareket etmeleri, Hazarlara rağmen islamı kabul etmeleri, Hazardan gelen ticaret gemilerinden vergi almaları, Hazar hakimiyetinin sınırlı olduğunu göstermektedir. Tatar tarihçi Akdes Nimet Kuratta belirtmiştir.
10.965 te Hazarlar, Peçenek, Kıpçak ve Rusların saldırılarıyla zayıflayarak yıkılmıştır. Böylece İdil devleti müstakil olup, tatar tarihçi Fayaz Huzin yazılı ve arkeolojik kaynaklara dayanarak sınırı şöyle olmuştur; kuzeyde Kzanka nehri, güneyde İdilin kolu Samarskaya Luka. batıda Sura nehri,doğuda Kamanın kolu Belaya (Ak İdil)ve güneybatıda Yayık(ural) nehri.
11.Komşuları ise batıda Burtaslar(İdil Bulgar ları ile Hazar devleti arasında yaşayıp Hazarlara bağlı olan, kökenleri fin ugor, Türk ve fars kökenli olduğu düşünülen kavim) kuzeyde fin-ugor halkı Mari ve udmurtlar, doğuda Başkurtlar,güneyde Kıpçaklar.
İDİL BULGARLARININ
İSLAMİYETİ KABULÜ

1.İdil bölgede islamiyetin yayılmasını sağlamıştır. İslamiyet İdil Bulgarları arasında 8-9 yyde yayılmaya başlamış 10 yy.de resmi din olmuştur. 912 yıllarında İdillilerin Müslüman olduğu düşünülmektedir. 622 de Abbasi halifesi Muktedir Billah Cafer idil hükümdarı Almışın isteğiyle elçiler göndermiştir. Amaç islamı daha iyi öğrenmek ve cami ve kale yapımı için mimar ve uzmanlar getirtmek. İbni Fazlan da bu elçiler arasındadır. Bu tarihten sonra İdil devletinde okunan hutbelerde halifenin adı zikredilmiş Almış ta Cafer b. Abdullah adını almıştır. (İbni Fazlan bunları bildirmiştir. Ayrıca Müslüman Barancer ailesinden de bahsetmiştir.)
2.İbn i Rüştte Almış ve halkının Müslüman olduğunu 903-913 tarihleri arasında yazdığı eseriyle belirtmiştir. Bulgar parası üzeride çalışan Yaninada 903-908 te basılan Bulgar parasından işaretle İdillilerin islamı 922 den önce kabul ettiklerini vurgulamıştır. Bu parada halife Muktefi(902-908), Samani emiri İsmail b.Ahmet (892-907)ve Bulgar hükümdarı Cafer b.Abdullah(Almış)ın adları geçmektedir.
3.İdillilerin. Abdullah b. Baştu el Hazeri başkanlığında elçi göndermesiyle diplomatik ilişkileri başlamıştır. Bu gidiş gelişler İdil Bulgar larının bağımsızlıklarının dönemin siyasi gücü tarafından tanınması anlamına gelmektedir. Böylelikle Hazarlılara karşı Abbasileri müttefik edinmişlerdir.
4.Hazarlar Bizans ile ittifak halinde idi. Bulgarlar ne hırıitiyanlığı nede Museviliği kabul etmek istemediler, Harizm ve Samanilerle ticari ilişkiler sonucu İslamı seçtiler. Ebu Hamid el Gırnati, Bulgarlı tarihçi Yakup b. Nugmanın *Tarihi Bulgar* adlı eser (günümüze gelememiştir bu eser)eserine dayanarak Buharalı bir Müslüman fakih gelip hükümdar ve eşini tedavi ettirdikten sonra hükümdar ve eşinin Müslüman olduğunu yazmıştır. İslamiyet İdil bölgesine Türkistan üzerinden yayılmıştır.
İDİL BULGAR DEVLETİNİN
2. DÖNEMİ: RUSLARLA MÜCADELE

1.Hazarların yıkılmasıyla bağımsız olan Bulgar dev.i Ruslarla mücadele etmişlerdir. Sebepse her iki tarafın İdil bölgesindeki ticareti ve bölgeyi kontrol altına almak istemesi ve Rusların Hıristiyan olmalarıylada dinidir.
2.İdil devletinden bir grup Rus knezi Vladimir e islamiyeti teklif etmiş ama o reddetmiştir.
3.Bulgarlar 1088 de Muromu, 1107 de de Suzdalı kuşatmışlardır. Çünkü Suzdal rus knezliği İdilde yayılmak istemişlerdir.1120 de Vladimiro –Suzdal knezi Yuriy Dolgorukiy Bulgarları mağlup edip çok sayıda esir almıştır. Bunla beraber İdillilere ve İslama karşı ideolojik bir savaş başlatmışlardır.1164 te nez Andrey in ordusu Kama kıyısındaki Bryahimov şehrini yakmıştır. Buda Rusların ilk ciddi galibiyetidir.1183 te diğer knezliklerde Bulgarlar üzerne yürümüş ancak başarılı olamamışlardır. Ticari ilişkiler hiç kesilmemiştir. 4.1185 VE 1205 te başarısız akınları olmuştur knezlerin.1230 yılında anlaşma imzalanmıştır, Moğollara karşı birlik olmak için. 1123 te Moğollar Kalka kıyısında Rusları bozguna uğratmış, Bulgarlar ise açık alanda savaşmayıp pusular kurmuş Moğollara yenilgiler yaşatmışlardır. 1235 te Karakorumda toplanan Moğollar Avrupaya sefer düzenlemeye karar verip ilkinide Bulgarlar üzerine yapmayı kararlaştırmışlardır. Moğollar 1236 önce Bilyar ı sonra diğer şehirleri alarak Bulgar topraklarına el koymuşlar Ruslarında bir kısım topraklarını ele geçirmişlerdir. Deşti Kıpçak, Harizm, Kuzey Kafkaslar ve İdil Bulgar devleti nin topraklarında Altın Orda devleti kurulmuştur.
ALTIN ORDA VE KAZAN HANLIĞI DÖNEMLERİNDE
İDİL BULGARLARI

1.Altın Ordanın mirasçısı Kazan hanlığıdır. İdil devleti Rus knezliklerinden farklı olarak doğrudan hana bağlı bir ulus haline getirilmiştir. Sebepse; 1.Batu hana en büyük mukavemeti Bulgarlar gösterip özerklik tanırsa isyan etme ihtimalinin bulunması Böylelikle yöneticilerin bir kısmını yok edip kendi yönetimlerini kurmuşlardır.
2.Bölgenin zengin toprakları olması,jeopolitik ve ekonomik önemi…(İbni Battuta bulgarı ziyaret etmiş ancak herhangi bir bilgi vermemiştir.) 2.14.yy de veba salgını ve taht kavgalarıyla Altın Orda zayıflamıştır.Rus çapulçuları Cuketau ya saldırmışlardır. İdil syana kalkışmış ama 1361 sde Altın Orda hanı Pulat Timur onları bastırmıştır.
3.Fetret devri (1360-1380) yaşanan Orda da ,siyasi ve ekonomik zayıflama olmuş,Ruslar Bulgarlara saldırılarını artırmaları ulus merkezin zayıflamasına sebep olmuştur. Altın
ORDA hanı Toktamış Timur ilede mücadele etmiş ve zayıflamıştır.,19.yy de yazılan *Defteri Çengizname*de Timurun Bulgarlarada saldırdığı yazmaktadır.
4.Bulgar zayıflarken Kazan güçlenmiştir. Altın Orda Hanı Uluğ Muhammed, Küçük Muhammed tarafından tahttan uzaklaştırılınca Kazana çekilmiş ve merkezi Kazan olan bir hanlık kurmuştur. Buda Altın Ordanın parçalanıp, Kazan dahil, Kırım ve Astrahan hanlıklarını doğurmuştur. İdil toprakları ve halkı Kazan hanlığı içinde yer alarak başta Kıpçaklar olmak üzere diğer Türk boylarıyla karışmışlar sonrada bunlar *Tatar* olarak adlandırılmışlardır. Tarihten silinmeleri bu şekil olmuştur. Tatarlar ve Çuvaşlar ve Volga civarında yaşayan Türk Hıristiyan topluluğunun kökeni İdil Bulgarlarına dayanmaktadır.
TEŞKİLAT VE SOSYO EKONOMİK HAYAT
1.İdil Bulgar hükümdarları başta *İlteber* ünvanı taşıyorlardı. İslamı kabulle beraber * Emir *unvanını kullandılar.Şehir yöneticilerine de *Emir* denilince hükümdarlar *Ulu emir* ünvanı aldılar.Slavların *knez* lerine denk gelen bu ünvanı Ruslar kroniklerinde Bulgar hükümdarlarını *knez* olarak adlandırmışlardır.
2.İdil hükümdarları da Büyük Bulgar ve Tuna Bulgarları gibi Dulo soyuna mensuptur. Bununla birlikte efsane olarak Kuranda adı geçen Zülkarneyn(İskender), bir diğeri sahabe Abdullah b. Zübeyrin hanedanın kurucusu olduğu varsayılmıştır.
3.Hükümdarlar başta halkın askeri komutanıyken 10.yyda adli, sivil ve İslamiyetin kabuluyle de dini lider i olmuşlardır. İbni Fazlan hükümdarların yaptıkları çeşitli işlerle bilgi vermiş ve yetkilerinin beyler meclisi tttarafından sınırlandırıldığını belirtmiştir. Ona göre beyler,hükümdara bağlı 4 kabile (Suvar, Esebil*Eskil*,Bersil*Barsul*,Barancer) başkanıdır. Daha sonra Suvar lar hariç hepsi Bulgar adıyla anılmış, Suvarlar kendiadlarıyla anılan en büyük idil şehri Suvarı kurmuşlardır. Benzer sistem Altın Orda ve Kazanda da mevcuttu. A.Ordada bu beylere *Mirza*,Kazanda ise *Karaçibey* deniliyordu. Beyler hükümdar ailesiyle birlikte bir çeşit meclis olup, daha çok diplomatik ve askeri işlerle meşgüldüler.
4.Beylerin idaresinde askeri birlikler olup hükümdar istediğine bu beyler birlikleriyle birlikte Bulgar ordusuna katılıyorlardı. Komşu halklardan da Bulgarlara bağlı paralı askerlerden oluşan birlikler kuruluyordu. Zamanla İdil Bulgar devletinde topraklar ikta olarak dağıtılmıştır ve ikta sahipleri gerektiğinde Bulgar ordusuna katılmışlardır. İkta; arazi tasarruf şekli. Devlet ülke topraklarının genellikle vergi gelirlerini hizmet
karşılığı olarak vermekte, eyaletlerden sefer zamanı asker de bu sistemle toplanmaktaydı.
5.İdil bölgesi doğal zenginlikleri ve ulaşım yönünden tüm imkanlara sahiptir. Avcılık, hayvancılık, arıcılık ve dericilik ve su ürünleri geçim kaynağıdır. İbni Rüşt Bulgarların buğday, arpa ve darı yetiştirdiklerini, kroniklerde ise Rusların Bulgarlardan hububat aldıklarını yazmaktadır. Halk tarım ürünleri için vergi ödmediğinden tarım gelişmiştir.(ibni Fazlan bildirmiştir.)
6.Burası ticaret yolları üzerinde olduğundan transit ticari merkez olmuştur. İskandinav ülkeleri ile Abbasi halifeliğinin topraklarını birbirine bğlayan Büyük İdil(Volga) yolu; Rus
knezlikleriyle Bulgar devletini karadan bağlayan Bulgar-Kiev ticaret yolu; Kama ticaret yolu ile Bulgar-Sibirya ticaret yoluda devleti Urallar ve Sibiryaya bağlıyordu.
7.Bulgarlar tarım ürünleri, kürk bal, balık ve en çokta deri ihraç ediyorlardı.*Bulgari* denilen derileri ünlüdür. Rus ve İskandinavdan köle getiriliyor, doğudan da ipek, halı, orta asya ve Hint süs eşyaları, seramik ve cam ürünleri ithal ediyorlardı. 8.İbni Fazlan getirilen mallardan yüzde 10 vergi alındığını söylemiştir.
9.Ticaretin gelişmesiyle başkent Bulgar, Bilyar, Oşely, Suvar, Kaşan, Cuketau, Kremençuk, Mardan, Kazan gibi şehirler kurulmuştur. Tatar tarihçi Fayaz Fuzin 170 şehir ve kale kurulduğundan bahsetmiştir. Macar rahip Friar Julianda bbu şehirlerin büyük ve zengin olduğunu, tek bir şehirden 50.000 asker çıktığını bildirmiştir.
10.İdillilerde metalurji ve demircilik çok gelişmiştir. Çeşitli silah ve iş aletleri yapmışlardır demirden. Bakır ve altından yapılan süs eşyaları ünlüdür ve süslerin üzerinde hükümdarın sembolü olan pars tasvirleri vardır.
İDİL BULGARLARINDA İLİM
Farmakoloji uzmanı ve ilahiyatçı Burhaneddin el Bulgari, hadis ilmiyle uğraşan Ebu Ali Hamid b. İdris el Bulgari, *zühretür riyaz ve nüzhetül kulubil miraz* adlı eserin yazarı, Süleyman b.Davud es Saksini Suvari, *Gazneli Mahmudun hocası ve şeyhi olan *tarikatül bulgari, fevaidul bulgari, camiul bulgari*nin yazarı Hoca Ahmed Bulgari önemli ilim adamlarıdır. Coğrafya, matematik, astronomi, kimya ve tıp ileriydi. *Çarmei Bulhar*adlı meşhur merhemleri vardı.Deri hastalıkları ve travmatoloji alanında ünlü Hoca El Bulgari, *Basit İlaçlar* kitabını yazan Burhaneddin Yusuf el Bulgari,*et tiryakil kebir*i yazan Taceddin b. Yunus Bulgari tıp alanında ünlüydüler. Eserleri günümüze ulaşmamış, onlardan Arap kaynakları sayesinde bilgi edinilmiştir. Tarihçi olarak Bulgar şehrinin kadısı Yakub b. Numan gelmektedir. Ebu Hamid Gırnatinin eserinde atıf yaptığı ibn Nugmanın *Tarihi Bulgar* adlı eseri günümüze gelmemiştir. Eserler genelde Arapça yazılmıştır. Kaşgarlı Mahmut, onların konuştukları Bulgarcanın ve Suvarların konuştuğu Suvarcanın kısaltılmış Türkçe olduğunu, kelimelerinin sonlarının kesildiğini yazmaktadır. Kıssai Yusuf adlı manzume BulgarKıpçak lehçesinde yazılmıştır. Mezar kitabelerinin çoğu kufi yazıyla İdil Bulgar Türkçesiyle yazılmıştır.
ÜNİTE – 4
İSLAMI KABUL

► Türklerin islama girmesinde
1- en önemli yapılardan biri RİBATLAR (İslamlaştırma metodu), Tüccar görünümlü Müslüman sufi vaizlerin sattıkları İslam medeniyetine ait ürünler, atlı çoban veya konar göçer türk boylarına Allahın birliğine inanma karşılığında vaat edilen cenneti (medeniyeti) anlamayı kolaylaştıran model sunuyordu.
2- sosyal yapı
3- ekonomik yapı
4- siyasi yapı
EBU NASR SAMANİ
1- Hakanlığa iltica etmiş siyasi bir emir
2- ticaretle uğraşmış tüccar
3- İslam bilimlerine vakıf fakih
4- kutb mertebesinde bir mutasavvıftır
5- artucu küçük bir Müslüman belde haline dönüştürmüş
6- satuk buğra hanın Müslüman olmasına sebep olmuş
SATUK TEĞİN
► Samani emiri ebu nasra verilen ARTUÇ beldesinin de içinde bulunduğu bölgeye TEGİN sıfatıyla gönderildi.
► ebu nasr vasıtasıyla Müslüman olarak Abdülkerim adını aldı.
► Amcası OĞULCAK kadir hanı bertaraf ederek BUĞRA HAN unvanını aldı.
► Müslüman kimliği ile yürüttüğü siyasi faaliyetlerini; birbiri mücadele halinde olan türk boylarını tek bir çatı altında itaati altına almak KARA HAKAN unvanını kullanarak BALASAGUN iktidarını ele geçirmek MÜCAHİT VE GAZİ sıfatlarıyla HOTEN VE ISSIG GÖLÜN doğu kıyısında Müslüman olmayan unsurlarla mücadeleyi sürdürmek Batıda ise; samanilerle siyasi ittifak kurarak onları ve maveraünnehr gazilerinin askeri yardımını temin etmeye çalışmak BAYTAŞ ARSLAN HAN MUSA SATUK
► Baytaş musanın hem “arslan han” ve “hanlar hanı” unvanlarını kullanması Balasagunu ele geçirerek ülkede birlik ve istikrarı sağladığının kanıtı ve bu iki unvan balasaguna özgü bir durum
► kardeşi İLİG TONGA SÜLEYMAN ise taraz ve kaşkarda bulunmaktaydı ve ülkenin batı tarafında samanilerle ilişkilerini yürütüyordu ► döneminin en önemli olayı EBUL HASAN MUHAMMED EL- KELEMATİNİN buharadan çıkarak arslan hanın yanına gelmesi ve İslam dinin resmi din olarak kabul edilmesi
► samani ülkesinden gelen fakih sayısı artmaya başladı bunların arasında Ebul hasan saidb. Hatim ve ebu zer ammar et-temimi sayılabilir.
► ilk Türkçe kuran tercümesi yapılması için heyetler teşkil edilmeye başlandı ARSLAN HAN ALİ MUSA Kara han/hakan ve tonga unvanı taşımaktadır Ülkenin batısında Onun döneminde ilig tonga Süleyman ve oğlu buğra han Harun tarafından yürütülen İslam coğrafyasını feth etme yolunda ilk ciddi teşebbüsler gerçekleştirilmiştir.
BATI POLİTİKASI
SAMANİ DEVLETİ VE YIKILIŞI

► buğra han Harun samani devletine karşı harekete geçmeden önce samani devletinin çöküşüne neden olan memnuniyetsiz grupları yanına çekti Bunların ilki maveraun nehir DİHKANları (köy ağarı, arazi sahipleri) İkinci grup maveraünnehrin gayri resmi uleması Üçüncü grup ebu ali simcuri, faik, beg tüzün, hacib inanç gibi samani topraklarını aralarında paylaşmak için mücadele eden samanilerin türk asıllı komutanları
► buhara semerkand gibi Ceyhun nehrinin dogusunda kalan yerler türk hakanlığına Nehrin batısı ise kendisine olmak üzere antlaşma yapıldı.
► buğra han Harun maveraünnehirde bastırdığı dirhemlerde kullandığı “melikül maaşrık”(doğunun kağanı) , “Zahirü’d-da-ve”(davet destekçisi) ve “türk hakan” unvanlarını kimliğini ve politik hedeflerini yansıtmaktadır.
► BIRUNİ bugra han harunun kendisine şihabüd-devle, onlardanda bir grubun kendilerine emirül-alem ve seyyidül-ümera lakaplarını verdiklerini söylemektedir Bütün bunlar hedefin batıda sadece samaniler ile sınırlı olmadığını göstermekte
► ilig nasr, sebükteğine samani devletinin İslam adına paylaşılmasını teklif etti Bu teklifi
kabul görmedi Sistan hakimi halef b ahmed ile temas kurdu.
► Bu şartlarda sebük tegin türk hakanlığı ile antlaşmaya razı oldu Türk hakanlığı ve samani ülkesi arasında katvan çölü sınır olacak İlig narsın şefaati gereğince faik, samani ailesine semerkand valisi tayin edilecekti böylece ilig nas topraklarını batıya doğru genişleterek samanileri zerfşan vadisine sıkıştırmış bulunuyordu
► türk hakanlığı hiçbir direnişle karşılaşmadan buharaya girdi İlig nasr imaret sarayına yerleşti Abdülmeliki ve samani hanedanı üyeleri tutuklatıp başkent özkende gönderdi Abdülmelik orda öldü ve samani devleti sona erdi.
MAVERAÜNNEHR
FETHİNİN SONUÇLARI

A- Türklerin islama girişinin pratikte “Türklerin İslam coğrafyasına girişi” ve islamın yayılmasının “Türklerin yayılması” ile ile aynı anlamda olduğunu gösteren en önemli ilk hadisedir Maveraünnehir demografik yapısı Karlukların ve oğuzların göçüyle hızla Türkleşti 11. yydan itibaren maveraünnehri “Türk denizi” olarak geçmektedir Buhara’nın aynı zamanda anadoluya açılan ilk kapı olduğuna dahi hükmedilebilir
B- nümizmatik verilere göre buğra han harunun tek taraflı olarak abbasi halifesi et-tai lillahı tanıması ile başlayan türk hakanlığı ve abbasi ilişkileri, maveraünnehrin fethi ile doğrudan ilişkilere dönüşmüştür Buğra han döneminde türk hakanlığının Kendilerini “Mevla emirül-müminin(halifenin kölesi) olarak tavsif etmeleri
1- Halifeyi tanrı ile kendi aralarında bir mevkide görmelerine
2- Hakanların halk üzerindeki mutlak otoritesinin hukuken de olsa zayıflamasına
3- buradan kaynaklanan yetki karmaşasının ortaya çıkmasına
4- sonraları hakanlıkta iç siyasi istikrarı sarsan bir süreç halini almasına neden olmuş
C- bu fetihlerle doğuda Altay dağlarından batıda Ceyhun nehrine kadar sınırları genişleterek ipek yolu güzergahının bir bölümünü kontrol altına almış oldular Samani topraklarını gaznelilere kaptırdılar buda türk hakanlığı ile gazneliler arasında horasanda hakimiyet kurma yolunda rekabete sebp oldu.
GAZNELİLER İLE İLİŞKİLER
► Türk hakanlığı ve gazneli mücadelesinin temelinde yatan sebep Türk hakanlığı horasanın tek varisinin kendileri olduğunu, gazneliler tarafından gasp edildiğini düşünüyordu Gaznelilere göre ise sultan mahmud horasanı başı bozuklardan ve samani düşmanlarından temizlerken türk hakanlığı bunu ganimet bilip ceyhunun doğusunda kalan toprakları (maveraünnehri) ele geçirmişti
► Belh yakınında gaznelilerle türk hanlığı karşı karşıya geldi ilig nasr hoten Türkleri ile birlikte kadir han sağ kola, sol kola kardeşi Cafer teğini yerleştirdi gaznelilerde türk halaç grupları, hind-afganlar ve oguz birliklerinden oluşuyordu gaznelilerin filleri karşısında ilig kağan yenildi
► bu yenilgi türk hakanlığının siyasi bütünlüğünü tehdit eden ilk sarsıntıları başlamış oldu
► kadir han üç meselede sultan mahmudun
yardımını istedi
1- ali teğinin Maveraünnehrden uzaklaştırılması ve buranın oğlu yığan teğin Muhammede verilmesi
2- bütün ülkeye sahip olmak için balasagunda tahta oturmuş olan kardeşi hakan togan han Muhammed ile arasındaki taht mücadelesinde kendisine yardım etmesi
3- Maveraünnehr ve türkistanda gittikçe güçleri ve nüfusları artan aynı zamanda ali teğinin müttefiki olan Selçuk oğullarına bağlı Türkmenlerin ceyhunun batısına horasana nakletmeleri ve türk hakanlığı ülkesinden çıkarılmaları idi
► sultan mahmud arslan yabguyu esir aldı gazneye oradan da hindistana gönderdi Dört bin çadırlık arslan yabgu oğuzların horasan tarafına göç etmelerine izin verildi Onlar sonradan akdenize kadar yapılacak Selçuklu fetihlerinin öncüsü oldular
►Türkmenler ve Selçuklular ile yaptığı antlaşmalar sayesinde maveraünnehirde önemli güç haline gelen ali teğinin Coğrafi olarak doğrudan halife ile bağları kesilmiş oldu artık halife ile ilişkilerini gazneliler vasıtasıyla yürütmek zorundaydılar
► ali teğinin dubusiye(kutluk ordu) da kazandığı zaferle gaznelilerin bölgedeki üstünlüğüne son verdi Kendisini “tamgaç buğra kara hakan” ilan ederek ülkenin gerçek hakiminin kendisi olduğunu iddia etmeye başladı
► Maveraünnehr ali teğinin ölmesi üzerine küçük yaştaki iki oğlundan biri olan arslan ilig yusufa kaldı Bölgenin siyasi yapısı değişti maveraünnehiri yurt edinmeye çalışan Tuğrul Bey, çağrı bey, yabgu idaresindeki Selçuklu oğuzları ali teğinin çocukları ile anlaşamadılar ve onlara verdikleri askeri desteği çekerek Maveraünnehr terk ederek horasana geçtiler ► böri teğin gaznelilerin müttefiki ali teğiin çocuklarından Maveraünnehrin iki büyük merkezi semerkand ve buharayı aldı Babsı ilig nasr b. Aliden kalan “müeyyidü adl” (Adaletin destekçisi) ve ali teğinin kullandığı tamgaç buğra kara hakan unvanlarını alarak ülkenin batısına Maveraünnehr’e tek başına hakim oldu
► Artık semerkand merkezinde batı türk hakanlığı fiilen kurularak doğudan ayrılırken Türk hakanlığı ikiye bölünmüş oldu.
OĞUZLAR İLE İLİŞKİLER
► 8. yy son çeyreğinden sonra Maveraünnehr nüfus eden oğuzlar bazen oğuzlar bazen de Türkan adı ile kaydedildiler ► arslan yabgu bölgedeki diğer oğuz boylarının yardımıyla samaniler devletini yeniden dirilttiler
► Türk hakanlığı ve Selçuklu oğuzlarının arasında ki ilişki
1- türk hakanlığı iç ve dış savaşlarda askeri kaynak olarak savaşçı oğuzlardan yararlandılar
2- askeri hizmet karşılığı onlara iktalar vererek yurt ve dirlik sahibi olmalarına müsaade ettiler ►sonuç olarak türk hakanlığına tabi olan Selçuklular
Nur-ı buhara ve soğd-ı semerkanda kesin olarak yerleştiler
►Maveraünnehr deki Selçuklu nüfusunun artmasını kadir han Yusuf ve gazneli sultan mahmud tehlikeli buldu ve bir araya gelerek ali teğini ve hile ile de arslan yabguyu etkisiz hale getirdiler
► musa(inanç) yabgunun oğlu Yusuf ali tegin
tarafından Maveraünnehr deki bütün oğuzların başına getirildi ve “emir inanç yabgu” unvanı verildi
► buhara ve semerkand arasında ki kerminede basılan gümüş dirhemlerde Selçuklulardan para bastırma imtiyazı Muızzüddevle(musa?) yabgu, (Yusuf?) inanç kökbör(i), seyfüddevle (İbrahim yınal?) yabgu ve Cebrail b. Muhammed isimlerine verildi.
► debusiye savaşında ali teginin yanında yer aldılar gaznelilere karşı kurulan ali teğin ve harizmşah ittifakına Selçuklularda katıldı Böylece yazın konakladıkları nuri buharadan kışı geçirmek üzere harizme gelme imtiyazı aldılar.
► bu arada harunun ihaneti sonucu cend hakimi şah melikin ani baskını ile katliama tabi tutulunca horasana geçmeye mecbur kaldılar.
HAİZMŞAHLAR İLE İLİŞKİLER
► X. Yy da harizm bölgesinin iki önemli merkezi vardı.
1- curcaniyye(gürganc veya ürgenç) burada samanilere tabii memuniler vardı
2- kas şehri burada afrigiler vardı
► bu bölgenin hükümdarlarına yada beylerine harizmşah unvanı XIX. Yy başına kadar kullanıldı
► memuniler bölgede denge politikası izledi ve iki güçten birinin diğerine üstün gelmesini istemedi UYARI: türk hakanlığı harizmlar ve gazneliler arasındaki ilişkiler harizmin gazneli
hakimiyetine girmesi ile sonuçlandı Türk hakanlığının halife ile doğrudan teması kesilmiş oldu.
DİHKANLAR
► Türk hakanlığı Maveraünnehr deki eski yerli yöneticileri, samani erkanından kişileri, ileri gelen ticaret erbabını ve bölgenin saygın kişilerine samanilerin vermediği imtiyazları vererek kendi taraflarına çektiler
► samaniler zamanında elde ettikleri iktisadi ve sosyal imtiyazlara karşılık siyasi etkilerinin yok olmasına razı olan dihkanlar şimdi türk hakanlığının kendi adlarına para bastırmalarına izin vermesi ile yeniden siyasi bir kimlik kazandılar
► buhara üzerine yürüyen buğra han haruna iltihak eden ilak dihkanı Mansur b. Ahmed “DİHKANÜL-CELİL” unvanı ile tabi olarak ilakta varlığını koruduğu gibi çocuklarına miras bırakabildi
► darphane memuru olan ba Salih ilakda, toğan ahmed b. Aliye hizmetleri sonucunda mevkiini yükselterek isficab ve soğd da kendi adına para bastırma imtiyazı aldı
► türk hakanlığını Maveraünnehr e davet eden dihkanlardan biride ebu Mansur Muhammed isficabi (mut) idi İşbirliğinin mükafatını tabi vasfı ile isficabda adına para bastırarak aldı.
► bölgedeki sikkelerde Sarraf, el-bezzaz(kumaş tüccarı), el-bezzar(tahıl tüccarı), el- müezzim gibi meslek gruplarına Şaşda İlyas el-haccac gibi lakabı ile sosyal statüsünü işaret edilen şahısların adları muhtelif paralarda görülmektedir.
► 1-)Soğd’d ali b. Nuş, 2-)şaş ve nevket’de nasr b el-kasım, yine 3-)şaşda yusuf b Abdullah, 4-)kürşanide muin, 5-)debusiyede el-ırakı Türk hakanlığı kökeninden olmayıp bölgenin ileri gelenlerinden alt tabiler idi.
İÇ SİYASİ DURUM ► Yöneticilerin kendi adlarında bastırdıkları paralara göre bu gelişmeler Hakanlığın arslan han alinin çocukları(ali kolu) ile buğra han Harun (hasan kolu) unçocukları arasında paylaşılarak 1043 yılnda ikiye ayrılmasına kadar sürdü.
► balasagunda tahta çıkan arslan han Mansur ve tabii ilig muhammedin ölümleri ile ali kolu ülkede üstünlüklerini kaybetti.
► hasan kolu yani bugra han Harun un oğullarından toğan han Muhammed balasagunda tahta çıktı. 1020 yılından itibaren bütün Maveraünnehr kardeşi ali teğinin eline geçti Kaşgar ve hotan tarafında ise diğer kardeş kadir han Yusuf kakimdi ►uyarı her iki kolunda gazneliler karşısında başarılı olamamaları ve ceyhunu aşamamaları İç siyasi çekişmelere sebep oldu
► uyarı Ali kolundan böri teğin İbrahim’in babasının feth ettiği Maveraünnehr i yeniden almak için giriştiği harekat Türk hakanlığının doğu ve batı olmak üzere ikiye ayrılmasına neden oldu
DOĞU POLİTİKASI ► doğunun en önemli ticaret merkezi olan hotan nezaman türk hakanlığı tarafından feth edildiği belli değil İslam kaynaklarından Yusuf kadir han zamanında alındığı anlaşılmaktadır.
► Çin tarafından çıktığı söylenen kalabalık gayrimüslim Moğol boylarının (hıtayların) balasaguna yaklaşması İslam kaynaklarında geniş yankı bulmuş
► gazi unvanını almış togan ahmed bu kritik durumda hasta yatağından kalkarak İslam ülkelerinden yardım istemiş etrafında yüz bin veya yüz yirmi bin gönüllü asker toplanmış Bunu duyan hıtay ordusu savaşmaktan vav geçip geri çekilmiş togan han onları üç ay takip ettikten sonra meydan savaşında yüz binlercesini öldürmüş
►Bu savaşın en önemli sonucu hıtayların en az bir asır batıya nufuz etmesinin geciktirilmiş olması Bu savaşta Maveraünnehr gazilerinin, türk hakanlığının, togan han ahmedin, gönüllülerin katkısı olmuştur.
 
Üst