- Mesajlar
- 255
- Tepkime puanı
- 24
- Puanları
- 18
SANAT TARİHİ
ÜNİTE – 5 İSLAM SANATI
- Medine’de İslam Devleti kurulmuş ve özgür ortamda ilk eserler verilmiştir.
- Batılılar, İslam şemsiyesi altında geliştirdikleri eserleri İslam sanatı altında incelemişlerdir.
- İslam Sanatı; 622-661 Erken Dönem ve 7.-10. y.y. Emevi-Abbasi Klasik Dönem olarak ikiye ayrılır.
- Erken Dönem İslam Sanatı (622-661) Evreleri:
- Hz. Muhammet (S.A.V.) (622-632) Dönemi
- Kâbe, İslamiyet’ten önce yapılmasına rağmen İslamiyet’in ilk yapısı olarak kabul edilir.
- Kâbe, granit taştan inşa edilmiştir.
- Kâbe’nindoğu köşesi; Hacerü’l Esved,batı köşesi; Şami, kuzey köşesi; Iraki, güney köşesi; Yemani olarak adlandırılmıştır.
- Kâbe’nin içinde bulunduğu alana el-Mescidü’l Haram denilmektedir.
- İslam’ın sanata getirdiği en büyük yenilik cami mimarisidir.
- İnşa edilen ilk mescid; Kuba Mescidi ’dir. İlk Cuma namazı burada kılınmış, kıble de burada kılınan bir namaz esnasında inen vahiyle (Bakara Suresi, 144. Ayet) birlikte Kâbe olmuştur. Bu olaydan sonra mescide Mescid-i Kıbleteyn (İki Kıbleli Mescid) denilmiştir.
- Dört Halife Dönemi Sanatı (632-661)
- Hz. Muhammed’in ölümü üzerine sırasıyla: Hz. Ebubekir (632-634), Hz. Ömer (634-644), Hz. Osman (644-656) ve Hz. Ali (656-6669 halifelik yapmıştır.
- Basra Camii (632) ve Kufe Camii (639) önemli eserlerdendir.
- Kufe Camii, Kufe tipi mimarinin ilk eseridir ve Kahire’de inşa edilen Fustat Amr Camii (643) bu uygulamanın başka bir örneğidir.
- Emevi Dönemi Sanatı (661-750; 756-929/929-1031)
- Suriye Emevi Dönemi Sanatı (661-750)
- Emevi dönemi, İslamiyet’in genişleyip yayıldığı ve sanatın oluşmaya başladığı dönemdir.
- Yunan, Helenistik, Roma, Hristiyan ve Sâsânî sanatlarından etkilenmiştir.
- Derleyicilik ön plandadır. Dini mimarinin kalıcı şeması bu dönemde ortaya çıkmıştır.
- Kubbetü’s Sakhra (691) Hacerü-l Muallak taşını içinde barındıran yapı merkezi planlı ilk İslam yapısıdır.
- Abdülmelik tarafından yaptırılan Mescidü’l Aksa (702) İslam dünyasının en kutsal yapılarındandır. Haçlı Seferleri sonrası, Selahaddin Eyyubi tarafından onarılmıştır.
- Kayravan (Sidi Ukbe) Camii, minare ve at nalı biçimli kemerleri ile Kuzeybatı Afrika (Mağrip) ve Endülüs camilerine örnek olmuştur.
- Şam Emeviye (Ümeyye) Camii kubbesi hariç orijinal haliyle günümüze gelebilen en erken camiidir.
- Şam’ın dışında bulunan ve genellikle iki katlı olan Emevi çöl kasırları olarak adlandırılan kale görünümlü, korunaklı saray yapıları, merkezi avlu ve birimlerden oluşur.
- Kasrü’l Hayri el-Garbi; su ihtiyacının yeraltı borularıyla karşılanması bakımından önemlidir.
- Endülüs Emevi Dönemi Sanatı (756-1031)
- 711 yılında Emeviler döneminde ele geçirilen İber Yarımadasında 756 yılında Muaviye tarafından Endülüs Emirliği başkent Kurtuba olmak üzere kurulmuştur.
- Dönemin en önemli yapılarının başında 748’te I. Abdurrahman tarafından yapımı başlatılan Kurtuba Camii gelir.
- Dönemin ilk sarayı, Rusafa Sarayı ise günümüze ulaşamamıştır.
- Şehir saray olarak adlandırılan Medinetü’z-Zehra Sarayı da önemli eserlerdendir.
- Askeri yapıların başında 835 yılında tamamlanan Maride Kalesi gelir.
- Abbasi Dönemi sanatı (750-1258)
- Sanat ve kültür alanında Doğululaşma olgusu hızlanmıştır.
- İlk kez 862’demezar anıtları İslam Dünyası’na girmiştir.
- Şehircilik konusunda ilk örnek; Bağdat ‘tır.
- Abbasi saraylarının duvarları tuğla örgülüdür. Ukbaydır ve Balkuvara Sarayları önemli eserlerdendir.
- El-Mutasım tarafından yaptırılan ve Arapların Ktesifonu olarak adlandırılan Cevsakü’l Hakani Sarayı’dır.
- Samarra, ilk olarak İslami stuko örneklerinin ve Türk etkilerinin görüldüğü İslam şehridir.
- A, B ve C harfleriyle sınıflandırılan stuko süslemelerden C üslubunun Türkler tarafından getirildiği düşünülmektedir.
- Samanoğlu Sanatı (874-999): Bu dönemin mimarisini Buhara’daki Samanoğlu İbrahim Bey Türbesi (907) temsil etmektedir.
- Fatımi Sanatı (910-1171): Tunus-Mehsiye Camii (916) denizin doldurulmasıyla genişletilen bir alanda inşa edilmiştir. Kahire’deki ilk yapı ise el-Ezher Camii’dir. Kahire dışındaki önemli camii ise ilk defa yaptıranın türbesi ile tasarlanan el-Cuyuşi Camii’dir (1085) Dönemin son eseri ise; Salih Talai Camii’dir (1190).
- Eyyubi Sanatı (1171-1250): Eyyubiler tıp eğitimine önem verdiler; Şam, Halep ve Kahire’de tıp medreseleri ve hastaneler kurdular. Günümüze gelemeyen bir Şafii Medresesi, Ebu’l-Fevaris medresesi, Halep Zahiriye Medresesi, Şam Rükniye Medresesi önemli medreselerdendir. Eyyubi Sanatında Fatımi, Selçuklu ve Zengi sanatının etkileri görülür. Kahire, Şam, Basra ve Halep Kaleleri de bu dönemin askeri mimari örneklerindendir.
- İspanya’nın Hıristiyanlar tarafından yeniden ele geçirilmesi “reconquista” hareketini hızlandırmıştır.
- İber Yarımadasındaki sekiz yüzyıla yakın süren İslam hâkimiyeti, 2 Ocak 1492’de sona ermiştir.
- Murabıt Dönemi Sanatı (1090-1147): At nalı şeklindeki kemer ve kule tipi minareler geniş yer tutar. Themsen Camii (1135) ve Tinmel Camii ’de Kayravan Camii etkisi görülür.
- Müvahhid Dönemi Sanatı (1147-1238): Bu dönemden günümüze kalan eser, Sevilla Katedralindeki La Giraldi adındaki İşbiliye Camii’nin (1171) minaresidir.
- Merini Dönemi Sanatı (1995-1470): Mansura Camii (1336)
- Nasri Dönemi Sanatı (1238-1492): En önemli eser, Gırnata’daki Elhamra Sarayı’dır. Avluda yer alan cami, 1581’de yıkılmış ve bu caminin yerine Santa Maria Kilisesi inşa edilmiştir.
- Erken dönem el yazmalarında ve özellikle Kur’an-ı Kerim yazımında kullanılan papirüs ve parşömenin yanı sıra kâğıt da kullanılmıştır.
- Araplar, 752 yılında Semerkant’ta atölye kurup seri üretime geçmişlerdir.
- Hat (Yazı) türüne o dönemlerde Kufi Yazı denilmiştir.
- Abbasi halifesi Mu’tasım tarafından o dönemde bulunan bütün yazı çeşitleri toplanarak sınıflandırılmış ve Aklam-ı Sitte adı verilen nesih, sülüs, reyhani, muhakkak, tevki ve rikaolarak adlandırılan 6 çeşit yazı oluşturulmuştur.
- Tezhip Sanatı, genelde hat sanatıyla birlikte kullanılmıştır.
- Minyatür sanatı;13. y.y. ‘dan sonra resimli kitapların üretimi başlamıştır.
- 9. ve 13. y.y. arasında en parlak dönemini yaşayan seramik sanatı, sırlı ve sırsız olmak üzere iki bölümden oluşur.
- Sgraffitto (kazıma), akıtma, lakabi, krakele, barbuin (aplike), damga-rozet (kalıplama), slip (kabartma) teknikleri yüzyıllar içinde seramik bezemelerinde kullanılan çeşitli tekniklerdir.
- Bağdat, Basra, Fustat, Susa, Nişabur, Semerkant, Rey, Kaflan, Rakka, Rusafa şehirleri, önemli seramik üretim şehirlerinden bazılarıdır.
- Müslüman ustalarla birlikte Bizanslı, Suriyeli ve Mısırlı ustalar da çalıştığından bu devrin maden sanatında Geç Antik geleneğin etkileri de gözlemlenmektedir.
- Abbasi döneminde iseMezopotamya ve İran etkileri hissedilmektedir.
- Usturlap gibi bilimsel aletler, İslam maden sanatı eserleri içerisinde yer alır.
- Cam sanatındaRoma ve Sâsânî İmparatorluğunun etkileri gözlemlense de 10. y.y. ‘da Osmanlı ustalarının özgün reformları bu sanata damga vurmuştur.
- Bu sanat üretiminde, serbest üfleme ve kalıba üfleme tekniklerine ek, yeni bir teknik olarak 11. y.y. ‘dan itibaren sıcak kesme tekniği de kullanılmıştır.
- Fildişi Sanatı, (özellikle Fatımilerde) İber Yarımadasında Kurtuba ve çevresinde gelişmiştir. Saraylarda süsleme sanatı olarak icra edilmiştir.
- ÜNİTE – 6 TÜRK SANATI
- Türk kültürünün ilk ve en eski temsilcileri olarak Afanasyevo kültürü ve Andronovo kültürü kabul edilmektedir.
- Türk toplumlarının ortaya koydukları sanat, İslamiyet’in kabulünden önceki Türk sanatı ve sonraki Türk-İslam Sanatı olmak üzere iki başlık altında değerlendirilmektedir.
- İslamiyet’in Kabulünden Önceki Türk Mimarisi:
- Hun Mimarisi (M.Ö. 244-M.S. 216)
- Minusinsk’te kaya üzerine çizilmiş M.Ö. 7. y.y. ‘a tarihlenen dört yöne kırma çatılı, ağaç kütüklerinden yapılmış ev ve yurt tipi çadır tasvirleri bilinen en erken tarihli verilerdir.
- Arkeolojik kazılarla gün yüzüne çıkarılan Hun kurganlarından, Hunların çoğunlukla at, kişisel eşya ve silahları ile birlikte gömüldükleri anlaşılmıştır. En bilinenleri, Altay Dağlarının eteklerinde bulunan Pazırık Kurganlarıdır.
- Göktürk Mimarisi (522-744): En ünlüleri Kültigin ve Bilge Kağan ile Vezir Tonyukuk ‘a ait mezar külliyeleridir.
- Uygur Mimarisi (745-840): Uygurlar, Balık ve Ordu Balık adı verilen surlarla çevrili şehir ve kaleler kurmuşlardır. Çin ve İran etkilerinin görüldüğü Uygur tapınakları genellikle dikdörtgen biçimli büyük alanlara oturan yapılar topluluğundan oluşurlar.
- Orta Asya, Kuzey Hindistan, İran ve Mısır’da Türk-İslam Mimarisi:
- Tolunoğlu Mimarisi (868-905)
- Karahanlı Mimarisi (840-1212)
- Karahanlıların ilk cami yapısı Buhara yakınlarında, Hazara kentinde inşa edilen merkezi birimli Hazar Degaron Camii’dir.
- Muğak Atari Camii, çok kubbeli plan tipinin ilk uygulamalarındandır.
- Arap Ata Türbesi, Karahanlıların bilinen en erken tarihli türbe yapısıdır.
- Gazneli Mimarisi (969-1186): Leşker-i Bazar Sarayı ve Camii, döneminin en önemli mimari örneklerindendir. Gazneli sanatının Türk sanatına en büyük katkısı saray mimarisinde ortaya çıkan biçim ve uygulamalardır.
- Büyük Selçuklu Mimarisi (1040-157)
- Melikşah zamanında inşa edilen Isfahan Mescidi Cuması, İran’dan Anadolu’ya kadar uzanacak olan bir mimari biçimin başlangıcı olarak kabul edilmektedir.
- Nizamiye medreselerini Nizamülmülk kurmuştur.
- İlk medrese, Tuğrul Bey zamanında Nişabur ’da inşa edilmiştir.
- Büyük Selçuklu mimarisinin en önemli yapı türlerini türbe ve kümbet olarak iki farklı isimle anılan anıtsal mezar yapıları oluşturur.
- En erken tarihli kümbetler, Tuğrul Bey zamanından kalmadır.
- Timurlu Mimarisi (1369-1505): Yezd Mesid-i Camii (1442) ile Hoca Ahmet Yesevi Külliyesi, Semerkant İşarethane Sarayı ve Keşk Aksaray devrin önemli örnekleridir.
- Safevi Mimarisi (1501-1736): Isfahan’daki dükkânlarla çevrelenmiş revaklı Meydan-ı Şah adıyla anılan meydan, dönemin önemli şehircilik uygulamalarındandır.
- Babürlü Mimarisi (1526-1858)
- Hindistan’daki Babürlü mimarisinde; Selçuklu, Timurlu ve Hint etkileri görülür.
- En gelişkin örnek; Şah Cihan zamanında yapılan Delhi Cuma Camii’dir.
- Agra’daki Tac Mahal 1983 yılında Dünya Kültür Mirası Listesi’ne girmiş, tümüyle beyaz mermerle kaplanmış, tanınmış mezar anıtlarından biridir.
- Diyarbakır Ulu ve Siirt Ulu Camii, Anadolu Türk döneminin en erken tarihli camilerini oluştururlar.
- Mengüceklilerin, 1985 yılında Dünya Kültür Mirası Listesi’ne giren eserleri: Sivas Divriği Ulu Camii ve Şifahanesi ’dir.
- Medrese yapılarında açık ve kapalı avlu olmak üzere iki farklı avlu uygulaması görülür.
- Anadolu’nun en erken tarihli açık avlulu medreseleriniArtuklular, kapalı avlulu medreseleriniDanişmendliler inşa etmişlerdir.
- Selçuklu devrinde hastalar için inşa edilen şifahanelerinen erken tarihlisi; Emineddin Maristanı’dır.
- Çifte Medrese adıyla da bilinen Kayseri Gevher Nesibe Maristanı, Selçukluların bilinen ilk şifahanesidir. Yapı aynı zamanda tıp medresesi ve şifahane yapısının birlikte inşa edildiği ilk örnektir.
- Türk hamamları genellikle soyunmalık, ılıklık, sıcaklık, halvet odaları, su deposu, külhan olarak isimlendirilen 6 bölümden oluşur.
- Selçuklu Hamamlarında; Radial Haçvari, Dört Eyvanlı ve Köşe Hücreli ile Münferit olmak üzere 3 farklı plan tipi görülür.
- Anadolu Selçuklularının Eskişehir Seyitgazi’deki Ümmühan Hatun Türbesi, eyvanlı türbelerin en erken tarihli örneklerindendir.
- Geç Dönem Türk Beyliklerinin cami mimarisinde görülen en önemli değişiklik, zaviyeli camilerin inşasıdır. (Antalya Yivli Minare Camii)
- Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemi Mimarisi
- Erken Dönem (1299-1453)
- Osmanlı mimarisindeki en yoğun yapı grubunu camiler oluşturur.
- İznik Hacı Özbek Camii, bilinen en erken tarihli Osmanlı camisidir.
- Erken devrin her birimi eş büyüklükte 20 kubbe örtülü çok destekli ve eş üniteli camilerin en anıtsal örneği; Bursa Ulu Camii’dir.
- En erken tarihli Osmanlı medresesi; İznik Süleyman Paşa Medresesidir.
- En erken Osmanlı hamamı; İznik İsmail Bey Hamamı.
- Klasik Dönem (1453-1718)
- Edirne Üç Şerefli Cami ile başlayan gelişme İstanbul camilerinde devam ederek klasik devrin esas karakterini belirlemiştir.
- Fetihten sonra inşa edilen Fatih Külliyesi ilk örnektir.
- Türk mimarisinin ulaştığı en üst seviye olarak kabul edilen, 2011 yılında Dünya Kültür Mirası Listesi’ne alınan Mimar Sinan’ın Edirne Selimiye Camii ve Külliyesi, kubbeli mekân gelişiminin ulaştığı en üst aşama olarak kabul edilir.
- Mimar Sinan’ın Hürrem Sultan adına yaptığı Haseki ya da Ayasofya Hamamı, çifte hamam olarak inşa edilmiş önemli bir örnektir.
- Geç Dönem (1817-1923)
- 18. y.y. Osmanlı Cami mimarisinin en belirgin özelliği, kubbe örtülü tek birimli planların tercihi ve yoğun olarak inşasıdır.
- İç dekorasyonda barok ve rokoko sanat akımlarının etkili olduğu görülür.
- Avrupa etkilerini en belirgin olarak Nur-u Osmaniye Camii gösterir.
- 19. y.y. camilerinde Ampir üslubu etkili olmuştur.
- Cumhuriyet Dönemi
- 1930’lu yıllara kadar devam eden bu dönüm, I. Ulusal Mimarlık Dönemi olarak adlandırılmıştır. Mimar Kemalettin, dönemin önemli mimarlarından biridir.
- 1930’larda II. Ulusal Mimarlık Dönemi olarak adlandırılan yeni bir mimari akım başlar.
- 1950’li yıların başından itibaren de çağdaş mimarlığa geçilir.
- Budizm ve Maniheizm etkisi ile Uygurlardaresim sanatı gelişmiştir.
- Uygulardan kalan duvar resimleri (freskler),Türk resim sanatının en eski örnekleri olarak kabul edilmektedir.
- Türk minyatür sanatının ilk örnekleriniUygurlar vermiştir.
- Abbasi Dönemi, İslam minyatürlerine damgasını vurmuştur.
- Anadolu’da hazırlanan 13. y.y. ‘ın en önemli minyatürlü yazması, bugün Topkapı Sarayı Müzesi’nde bulunan Varka ve Gülşah adlı eserdir.
- Osmanlı minyatürüne örnekler; Selimname, Süleymanname, Hünername, şehzadelerin sünnet törenlerinin anlatıldığı Surnameler.
- Önemli ressamlar; Şeker Ahmet Paşa, Süleyman Seyyid, Osman Hamdi Bey.
- Osmanlı Ressamlar Cemiyeti, 1909 yılında kurulmuştur.
- Türk resim tarihinde görülen ilk büyük gelişme, Sanayii Nefise’den mezun olarak Avrupa’ya gönderilen öğrencilerin, I. Dünya Savaşı’nın çıkması ile yurda dönerken Empresyonizmin etkilerini de beraberinde getirmeleri olmuştur. Avni Lifij, İbrahim Çallı buna örek verilebilir.
- 1928 yılında kurulan Müstakil Ressamlar ve Heykeltıraşlar Birliği ile Ekspresyonizm, kübizm, konstrüktivizm gibi Batı resminde görülen akımlar, Türk resim sanatına girer.
- Balbal, Türk heykel sanatının en erken örneğidir.
- Çeşitli hayvan başları biçiminde çoğunlukla alçıdan kalıp tekniği ile yapılan masklar bulunmaktadır.
- Heykel sanatı ile ilgili ilk ciddi çalışmalar, Sanayii Nefise Mektebi’nin kurulması ile başlamıştır.
- Cumhuriyet döneminin ilk kuşak heykeltıraşları, figüratif ve soyut anlayışta eserler vermişlerdir.
- 1950 yılından sonra heykelde soyut dışavurumcu anlayış daha ağır basar.
- Dünyanın en erken tarihli halısı olarak da kabul edilen, Hun devrine ait Pazırık Halısı, Gördes düğüm tekniği ile yün iplikle, yüksek havlı olarak dokunmuştur.
- Türk Halı Sanatı, Büyük Selçuklular kanalıyla Anadolu’ya gelmiştir.
- Bergama ve Uşak, erken dönemlerden itibaren halı üretim merkezleri olmuşlardır.
- Gazneli Mahmut Türbesine ait kapı kanatları, bu devirde ahşap oymacılığının ulaştığı düzeyi göstermesi bakımından önemli bir örnektir.
- 14. y.y. ‘dan itibaren ahşap sanatına kakma tekniği de girmiştir.
- Uygurlardan itibaren çini, Türk sanatı içerisinde yer alır.
- Kubadabad Sarayı kazılarında bulunan figürlü çini parçaları, Anadolu Selçuklu Dönemi’nin en kaliteli örnekleridir.
- Osmanlı Çini Sanatı, Bursa Yeşil Camii ve Türbesi ile başlar.
- Çini sanatında en büyük yeniliklerden biri de çinide parlak mercan kırmızısının kullanılmaya başlanmasıdır.
- Lale, sümbül, karanfil, narçiçeği, şakayık, erik ve kiraz dalları ile hançer gibi kıvrılan iri yapraklar en sık kullanılan motifler olmuştur.
- ÜNİTE – 7 AVRUPA SANATI
- Küçük devletçikler zaman içerisinde Antik Çağ Yunan-Roma kültürü ve Hıristiyan dini inancı çerçevesinde kaynaşarak Orta Çağ Avrupa kültürünün temelini oluşturmuşlardır.
- Ortaçağ toplumlarında insanı temel alan hümanizmin yayılmasıyla başlayan Rönesans, 15.-17. y.y. ‘da tüm Avrupa’yı etkisi altına alarak fikir ve sanat akımına dönüşmüştür.
- 8.-15. y.y. ‘lar Arasında Avrupa Sanatı
- Karolenj Dönemi Sanatı (8.-10. y.y.)
- Orta Çağ boyunca kurulan devletlerin en ilgi çekeni Charlemagne’nın 8. y.y. ‘da kurduğu Frank Krallığı’dır.
- Karolenj Dönemi’nden günümüze gelebilen en önemli yapı Aachen Şapeli ’dir.
- Dönemin en önemli manastır kiliselerinden biri, Fransa’daki bazilika planlı Saint Denis Manastır Kilisesi’dir 754-775 yılları arasında yapılmıştır.
- Kale inşaatları, Orta Çağ’ın nemli mimari faaliyetleri arasında yer alır.
- Resim ve heykel alanında bu dönemden günümüze freskler (duvar resimleri) minyatür (kitap resimleri) ve mozaikler gelmiştir.
- Aachen Şapeli kubbesindeki Erken Hıristiyan ikonografisinin etkisiyle yapılan mozaikler dönem resim sanatının en önemli örnekleridir.
- Otto Dönemi Sanatı (10.-11. y.y.)
- 936-1024 yılları arası; ı. Otto, II. Otto, III. Otto devirlerini kapsayan dönemin sanatı, Otto Rönesans’ıolarak adlandırılır.
- Erken Romanesk özellikleri gösteren Otto Dönemi mimarisi Karolenj ve Bizans mimarisinden etkilenmiştir.
- Bu dönemin en önemli eseri; Aachen Şapelini örnek alan, Ottmarscheim Kilisesi’dir.
- Resim ve heykel alanında, Codex Egberti isimli minyatürlü el yazması, Hz. İsa’nın yaşamını resimlerle anlatan Avrupa’da yapılmış ilk eserdir.
- Minyatürlerde Erken Hristiyan, Bizans ve Karolenj sanat üsluplarının etkisi görülür.
- Otto Dönemi’nin kabartma eserleri arasında III. Otto İncilinin cilt kapağı önemli yer tutar. Altın, mücevher ve fildişi malzemeleri kullanılmıştır.
- Heykeller, genellikle çarmıhta İsa’yı betimlerler.
- Karolenj Dönemi’yle birlikte röliker kullanımı başlamıştır.
- Romanesk Dönem Sanatı (9.-12. y.y.)
- Romanesk, Gotik üslup içinde eriyerek kaybolmuştur.
- Romanesk üsluplu kiliseler daha çok bazilika plan tipindedir.
- Verona San Zeno Bazilikasındaki gül pencere, Romanesk mimari üslubunun önemli yeniliklerinden biridir.
- Günümüze ulaşan Romanesk resim sanatı örneklerinin büyük bölümünü freskler, minyatürler ve ikonalar oluşturur.
- İlk kez bu dönemde kilise camları vitraylarla süslenmeye başlanmış, bu uygulama daha sonra Gotik kilise dekorasyonun temelini oluşturmuştur.
- Fransa’daki St. Sernin Kilisesi, Vezelay Manastır Kilisesi girişindeki kabartmalar, Romanesk stilin en önemli örnekleridir.
- 12. y.y. ‘ın 2. yarısında Fransa’da ortayaçıkan ve buradan yayılarak 15. y.y. ‘a kadar tüm Avrupa’da etkisini gösteren Gotik, gerçekte bir mimarlık üslubudur.
- Gotik katedrallerin ilk örneği, Rahip Suger tarafından planlanan Saint Denis Katedrali’dir.
- Gotik kiliseler, genellikle 3 ya da 5nefli transeptli bazilikal planlı olarak yapılmışlardır.
- Gotik üslubun en ünlü yapılarından olan Chartres Katedrali’nde uçan payandailk kez kullanılmıştır.
- Gotik katedrallerin en ünlüsü, Paris Notre Dame Katedrali’dir. Yerel tüccarlar tarafından Meryem Ana’ya ithafen yaptırılmıştır.
- İngiltere’deki Cambridge Kings College Şapeli, Fransa’daki örneklerden oldukça farklıdır.
- Tempera: İkonaların ahşap üzerine bitkisel kök boyalarla boyanmış, dini konulu resimlerdir.
- İtalya’da Rönesans fikrinin doğmasına katkıdan bulunan isim Giotto’dur.
- Gotik üslubun ilk heykel örnekleri; Fransa’daki St. Denis, Chartres ve Notre Dame Katedrallerinin cephelerinde yer alır.
- İtalya’da doğan Rönesans kavramı, Giorgio Vasari tarafından “Antik Çağ Felsefe ve Düşüncesi ile Kültür ve Sanatının Yeniden Doğuşu” anlamında kullanılmıştır.
- İtalya’da Rönesans sanatı; Trancento, Quatrocento ve Cinquecento olmak üzere 3 ana başlık altında değerlendirilmektedir.
- Trancento: Rönesans’ın hazırlık sürecidir (14. y.y.). Dönemin sanatçısı: Giotto di Bondone.
- Quatrocento: Erken Rönesans dönemidir (15. y.y.). Dönemin sanatçıları: Brunelleschi, Donatello, Massaccio.
- Cinquecento: Klasik Rönesans dönemidir (16. y.y.). En önemli sanatçılarının başında L. Da Vinci, Michelangelo ve Raphaello’dur. Floransalı Filippo Brunelleschi, Rönesans mimarisinin öncüsü kabul edilir.
- Leon Battista Alberti tarafından yapılan Ruccellai Sarayı, Rönesans mimarisinin özelliği olarak ilk kez duvarlara dayalı yarım payelerin kullanıldığı yapıdır.
- Bramante’nin inşa ettiği Roma Tempietto di San Pietro in Montoria Klasik Rönesans’ın en önemli yapısıdır.
- Resim sanatının uygulama alanlarının başında kiliselere yapılan “altar panoları” gelir.
- Ambroggio ve Pietro Lorienzetti adlı iki kardeş sanatçının, Siena Belediye Sarayı’nın toplantı salonu duvarına yaptıkları resim, konusu ilk kez günlük yaşam olması nedeni ile önemlidir.
- Masaccio, resme mimari perspektif kavramını yerleştirmiştir (“Vergi” isimli eserinde).
- L. Da Vinci‘nin en önemli yapıtı: La Cena: Son Akşam Yemeği isimli duvar freskidir.
- Michelangelo Buonarroti, Rönesans Dönemi’nin en önemli mimari süslemesi sayılan Sixtine Şapeli ’nin tavan fresklerini yapmıştır.
- Lorenzo Ghiberti, Donatello, Andrea del Verrocchio ve Michelangelo Buonarroti dönemin önemli heykel sanatçılarıdır.
- Günümüz Belçika ve Hollanda’sıresim sanatında, güçlü realizm ve ayrıntılarla farklılığını ortaya koymuştur.
- Lan Van Eyck ve kardeşi Hubert Van dönemin önemli sanatçılarıdır.
- Eyck, Avrupa resminde yağlı boya tekniğini ilk bulan ve uygulayan sanatçıdır.
- Rönesans’ın en önemli gravür sanatçısıAlbrecht Dürer’in gravürleri belge niteliğindedir.
- 16. y.y. ‘da Rönesans akımına karşı, antihümanist klasizm karşıtı olarak tanımlanan maniyerizm, Rönesans sanatçılarının kopyaları, taklit eserleri anlamında kullanılır.
- Maniyerist sanatçılar, beklenmedik yerlerden gelen ışığı kullanma becerisi ile dikkat çekerler. En önemli eser; Michelangelo’nun Sixtine Şapeli tavan freskleridir.
- Michelangelo’nun yapmış olduğu Floransa Laurenziano Kütüphanesi girişi ve merdivenleriManiyerist mimarinin önemli bir başka örneğidir.
- Hareket ve sonsuzluk kavramlarından yola çıkan barok sanat üslubu, Avrupa devletlerinin deniz aşırı kolonilerinde benimsemiş ve etkili olmuştur.
- Barok SanatındaAntik Çağ ve Hristiyan düşünce sistemlerinin karma yansıması görülür. Roma, bu dönemde Avrupa’nın en güçlü sanat ve mimarlık merkezidir.
- Giacomo Barozzi da Vignola’nın II Gesu Kilisesi, barok mimarlığın öncüsü sayılır.
- Borromini’nin Roma’da inşa ettiği SanAgnese Kilisesi ve Bernini’ninDört Nehir Çeşmesi, Barok Dönem mimarlığını en iyi yansıtan örneklerdir.
- Michelangelo Caravaggio, Barok resim sanatının en önemli ustasıdır.
- Barok dönemin en önemli heykeltıraşı olan Bernini’nin San Pietro Kilisesi için yaptığı baldaken, en önemli yapıtıdır.
- Antoine Watteau, Françoise Boucher, Jean Honore Fragonard, Rokoko tarzın önemli sanatçılarıdır.
- 19. y.y. ‘a girerken Antik Roma’ya duyulan ilgi, güçlenen Neoklasik akımın çıkış noktasını oluşturur. İngiliz mimar Christopher Wren, Neoklasik mimarlığın en önemli ismidir. Paris Opera Binası, Viyana Belvedere Sarayı önemli eserleridir.
- Fransız ressam J. Louis David resim tarihine David Okulu (ekolü) ‘nun yaratıcısı olarak geçer.
- ÜNİTE – 8 19.-21. Y.Y. SANAT AKIMLARI
- 19. y.y. Sanat Akımları;
- Neoklasisizm: Barok ve rokoko sanatlarına karşı tepki olarak çıkmıştır. Akademik bir dil olarak kabul gören ilk sanat üslubudur. Akımın temsilcisi; Jaques-Louis David ‘dir.
- Romantizm: Doğayı resim sanatının asıl konusu kabul eder. Akımın temsilcisi; Theodore Garicault ve Eugene Delacroix ‘dir.
- Oryantalizm: Harem, Doğu’nun kadınları ve yaşantısı gibi konuları işlemişlerdir. Ülkemizdeki temsilcisi Osman Hamdi Bey’dir.
- Realizm ve Pre-Raphaelite (Ön-Raffaelloculuk): August Comte’un geliştirdiği gerçek dünyanın tarafsız betimlemesini amaçlamıştır. Gustave Courbet’nin 1850 yılında yaptığı Taş kırıcıları, realizmin kurallarının görüldüğü ilk örnektir.
- Empresyonizm: Salon sergilerine alınmayan sanatçıların, Salon des Refuses (Reddedilenler Salonu) adı verilen bir sergi açmalarıyla başlamıştır. Öncüsü, Edouard Manet’in “Kırda Öğle Yemeği” adlı resmidir.
- Neo Empresyonizm (Yeni İzlenimcilik): Ressam Georges Seurat’ın geliştirdiği divizyonizm, noktacılık ya da puantizm tekniğini ortaya çıkarmış ve tekniğin yayılması ile bu akım ortaya çıkmıştır.
- Post Empresyonizm: Paul Cezanne, Vincent Van Gogh, Paul Gauguin temsilcileridir.
- Sembolizm (Simgecilik):Öncüsü Gustave Moreau’dur. Maddeciliğe tepki olarak ortaya çıkmıştır. Gerçek, sadece fiziksel olanla sınırlı değildir, düşünceyi de içermektedir.
- Fovizm (Yırtıcılık):Henry Matisse tarafından geliştirilmiştir. Bir sergide ünlü bir eleştirmenin gruba le fuves (vahşi hayvanlar) olarak hitap etmesiyle bu adı almıştır. Van Gogh ve Gauguin’ den etkilenmişlerdir.
- Ekspresyonizm (Dışavurumculuk): Norveçli ressam Edward Munch ‘un “Çığlık” adlı resmi, akımın ön örneği olarak kabul edilir. Almanya’da genç kuşağın bir önceki kuşağa tepkisi olarak ortaya çıkan Alman Dışavurumculuğu“Die Brücke” (Köprü) ve “Der Blaue Reiter” (Mavi Süvari) olarak ikiye ayrılır.
- Modernizm ve ona karşı bir tutum olan postmodernizm kavramları 20. y.y. ‘da doğmuştur.
- 20. y.y. Sanat Akımları;
- Kübizm:
- 20. y.y. ‘da Fransa’da başlamıştır.
- Empresyonizme karşı duran bazı sanatçıların geometrik soyut sanat akımı olarak tanımlanabilir.
- Kübizmin temelini ressam Paul Cezanne’nin eşyayı parçalayarak görme düşüncesi oluşturur.
- Pablo Picasso çalışmaları 3 döneme ayrılarak incelenir: Mavi Dönem, Pembe Dönem, Zenci Dönem.
- Picasso’nun kübist sanat anlayışının ilk örneği, modern resmin başlangıcı olan eseri: Les Demoiselles d’Avignon (Avignonlu Kadınlar)
- Kübizm akımının 1910 civarında analitik/ayırıcı ya da çözümsel denilen ikinci dönemi başlar.
- 1912 sonrası sentetik/birleştirici ya da bireşimsel dönem denilen üçüncü dönemi başlar.
- Gelecekçilik:Geleneksel ve klasik olana karşıfütürizm akımı ortaya çıkmıştır. İlk fütürist manifesto1909’da Filippo Tommaso Marinetti tarafından gerçekleşmiştir.
- Süprematizm: Kasimir Malevich’in Moskova’da ortaya koyduğu akımda sıfır biçim savunulmuş, üçgen, daire, haç biçimleri gibi saf geometrik soyutlamalar ortaya koyulmuştur.
- Konstrüktivizm: Vladimir Tatlin’in tahta ve demir parçaları kullanarak yaptığı, resim ve heykeli birleştiren çalışmaları için kullanılan konstrüktivizm (inşacılık, yapımcılık) terimi bu harekete adını vermiştir. Rusya’da konstrüktivizm daha dinamik, toplumcu, üretimci bir anlayışla sürerken Avrupa’da mimarlık, edebiyat, sinema gibi alanları da etkileyerek yayılmıştır.
- Yeni Plastisizm: Felsefeci Josephus Schoenmaekers’ın, Amerikalı mimar Frank Lloyd Wright’ın görüşlerinden etkilenen De Stijl grubundakilerin sanat hareketi olarak da tanımlanır.
- Dadaizm: Akım, ismini rastgele açılan bir sözlükte denk gelen “dada” kelimesinden almıştır. Dadaistler, “sanat öldü, yaşasın sanat” söylemiyle sanatı geleneksel, akılcı tutumundan kurtarmayı amaçlamışlardır. Akımın resim alanında önde gelen temsilcisi Marcel Duchamp’tır.
- Metafizik: Gelenekçilik akımı temsilcilerinden Carlo Carra, Giorgio de Chirico ve Alberto Savinio tarafından ortaya atılmıştır.
- Gerçeküstücülük: Paris’te ortaya çıkan sürrealizmin ilk manifestosu, 1924 yılında Fransız şair Andre Breton tarafından yayımlanmıştır. Sürrealizmde Sigmund Freud’un psikanaliz (ruh çözümü) kuramından yararlanılmıştır. Bu akımın en önemli temsilcilerinden biri İspanyol ressam Salvador Dali’dir.
- Soyut Dışavurumculuk: Bu akım ile ABD ilk kez dünya sanatında etkin olarak yer almıştır.
- Kinetik Sanat ve Minimalizm: Bauhaus, kinetik sanatın oluşmasından etkili olmuştur. Kinetik sanat manifestosu; 1955 yılında Macar asıllı Victor Vasarely tarafından yayımlanmıştır.
- Yeni Ticari Kültürün Yeni Akımları;
- Pos Sanat ve Foto-gerçekçilik:II. Dünya Savaşı’ndan sonra Amerika ve Avrupa’da pop sanat (pop art) yayılmıştır. Akımın öncüleri heykeltıraş Claes Oldenburg, ressam Roy Liechtenstein, film yapımcısı Andy Warhol, Richard Hamilton’dur.
- Nesnesiz Sanat Dönemi
- Kavramsal Sanat:Bu anlayışta dil, doğa, çeşitli nesneler ve insan bedeni araç olarak kullanılmıştır. Amerikalı Joseph Kosuth kavramsal sanatın ilkelerini belirlemiştir. Ressam Allan Kaprow, izleyenlerin de sanatsal sürecin içine dâhil edildiği eylemler gerçekleştirilmesinde öncülük etmiştir.
- Vücut Sanatı
- Gösteri Sanatı
- Oluşumlar
- Fluxus
- Yoksul Sanat
- Yeryüzü Sanatı
- Süreç Sanatı
- 1960’ladan itibaren teknoloji kullanılarak gerçekleştirilen video sanatı (video art); çoklu medya, multimedya sanatı, yeni medya adlandırılmıştır.
