Sermaye Piyasaları ve Finansal Kurumlar



Ünite 1- Finansal Sistem ve Finansal Piyasalar

Finansal piyasa: Fon açığı veren birimler ile fon fazlası veren birimlerin karşılaştığı ve fon transferinin gerçekleştiği ortam

Finansal sistem: Fon arz ve talep edenler, fon akımlarına aracılık yapan ve sağlayan finansal varlıklar, hukuki ve idari düzenlemelerden oluşan sistemler

Doğrudan yatırım: Ülke sınırları dışına yayarak yabancı ülkelerde yalnız ya da ortaklarla üretim tesisi kurmak

Portföy yatırımı: Yabancıların menkul değerlere yapılan yatırım (sıcak para)

Etkin piyasa: Alıcı ve satıcıların tek başlarına piyasayı etkileyecek bir paya sahip olmayan piyasalar

Para piyasası: Kısa vadeli fon arz ve talebinin karşılaştığı piyasalardır

Para piyasasının temel araçları: Hazine bonoları, finansman bonoları, banka bonoları, varlığa dayalı menkul kıymetler, para, mevduat, mevduat sertifikaları, repo, banka kabulleri, euro dolar

Para piyasasının özellikleri: Finansal araçlarının likiditesi sermaye piyasasına göre daha yüksektir, vade kısadır, risk daha düşüktür, getiri daha düşüktür, en gelişmiş en etkin piyasalar para piyasalarıdır.

Sermaye piyasası: Orta ve uzun vadeli fon arz ve talebinin karşılaştığı piyasalardır.

Sermaye piyasasının temel araçları: Hisse senetleri, devlet tahvilleri, kar zarar ortaklığı belgeleri, gelir ortaklığı senetleri, ipotekli borç ve irat senedi

Sermaye piyasasının gelişmesi için gerekli koşullar: Çok sayıda halka açık anonim şirketi olması, aracı kurumların gelişmiş olması, ekonomide tasarruf düzeyinin yükselmesi, yeterli yasal düzenlemelerin olması, işletmelerin uzun süreli fonlara ihtiyaçların olması, yatırım yapılmasına uygun ortam olması, yatırım analizi yapacak kişi ya da kurumların olması, ekonominin istikrarlı olması

Likidite: Likidite, paraya dönüştürülebilme özelliği olarak da ifade edilebilir. Finansal varlıklar ne kadar kısa sürede değerinden önemli kayıp olmaksızın kolaylıkla paraya dönüşebiliyorsa likiditesi o kadar yüksek olacaktır.

Organize Piyasalar: Yatırımcılar tarafından bilgilere erişim kolay ve düşük maliyetli olur, alıcı ve satıcı tek başlarına piyasayı etkileme gücüne sahip olmaz, finansal varlıkların fiyatı doğru olarak belirlenir, borsaya kote olmuş şirketlerin menkul kıymetleri belirli kurallar çerçevesinde alınıp satılır.

Organize olmamış piyasalar: Finansal varlıkların fiyatları pazarlıkla oluşur, aldatılma olasılığı yüksektir, bankalar arası piyasalar serbest altın piyasası ve serbest döviz piyasası organize olmayan piyasalardır, pek çok finansal kurum telefon telex fax ve bilgisayarlarla birbirleriyle iletişime geçerek fon transferlerini gerçekleştirir.

Birincil piyasa: Finansal varlıkların ilk kez alıcılara satıldığı piyasalardır.

İkincil piyasa: Daha önce alınıp satılan finansal varlıkların tekrar işlem gördüğü piyasalardır.

Spot piyasası: Ödemenin ve teslimatın hemen ya da 2 iş gününde yapıldığı piyasalardır.

Vadeli piyasalar: Ödemenin ve teslimatın gelecekteki bir tarihte yapıldığı fiyatın ise bugünden belirlendiği piyasalardır.

Finansal varlıklar: Finansal araçlar, finansal piyasalara fon sunanların sundukları fonlar karışlığında fon talebinde bulunanlardan aldıkları varlıklardır.

Melez finansal varlıklar: İmtiyazlı hisse senedine dönüştürülebilen tahviller

Risk: Bir finansal varlığın getirindeki ölçülebilir oynaklık

Bölünebilirlik: Finansal varlıkların en az hangi miktarlarda paraya dönüştürülebileceği ile ilgili bir özelliktir.

Aracı Kurumlar: Aracı kurumlar finansal piyasalarda hem birincil hem de ikincil piyasada aracılık yapmak üzere faaliyetlerine izin verilen kurumlardır.

Doğrudan finansman: Finansal varlıkların araya bir kurum girmeksizin aracısız el değiştirilmesidir.

Dolaylı finansman: Finansal varlıkların aracılar ile el değiştirilmesidir

Broker: Bir komisyon karşılığında fon arz edenlerle talep edenleri karşılaştıran kurumlardır. Brokerlar kendi nam ve hesabına işlem yapmazlar.

Dealer: Başkaları ve kendi nam ve hesabına işlem yapan aracı kurumlardır.

Yatırım Bankaları: Mevduat kabul etmeyen, kredi vermeyen işletmelerin menkul kıymet ihraçlarında danışmanlık ve aracılık yapan kurumlardır

İşlem Maliyeti: Fon transferinin gerçekleştirilebilmesi için gerekli zaman ve harcanması gereken paradan oluşur.

Kötü niyet sorunu: Ahlaki riziko, kredi sözleşmesi yaptıktan sonra kredi kullanan tarafın krediyi geri ödeme olasılığını azaltan davranışlarda bulunmasından kaynaklanmaktadır.

Ters seçim: Fonlar riski yüksek getirisi düşük yatırımların finanse edilmesinde kullanılır.

Ülkemizde para yaratan kurumlar: Merkez bankası, ticari bankalar ve katılım bankaları

Merkez Bankası: Para, kredi ve döviz politikalarını uygulayan, bankaların likidite ihtiyaçlarını karşılayan

Mevduat (Ticaret) Bankaları: Mevduat toplamak ve borç vermek

Katılım Bankaları: Dini inançları gereği faiz gelirini kabul etmeyen birimlerin tasarruflarını sisteme kazandırmak üzere oluşturulan kurumlardır.

Kalkınma ve Yatırım Bankaları: Gelişmekte olan ülkelerde sermaye yetersizliği açığını giderme, sanayileşme sürecini hızlandırma görevini üstlenen kurumlardır.

Sigorta Kurumları: Gelecekte oluşabilecek tehlikelere karşı oluşacak zararları azaltmak ya da tamamen karşılamak üzere faaliyette bulunan kurumlardır.

Menkul Kıymetler Borsaları: Borsaya kote olmuş menkul kıymetlerin alım ve satımının yapıldığı fiyatların tespit ve ilanı işleriyle yetkili olarak kurulan tüzel kişiliğe sahip kurumlardır.

Faktoring ve Forfaiting Şirketleri: Alacakları vadesinden önce paraya dönüştüren finansal kurumlardır.

Finansal Kiralama Şirketleri: İşletmelere gerekli olan varlıkları satın almak yerine kiralayarak hizmet sunan finansal kurumlardır.

Finansman Şirketleri: Mal ya da hizmetin alımlarını kredilendirmek amacıyla kurulmuş şirketlerdir.

Türkiyedeki finansal piyasaları düzenleyen ve denetleyen kurumlar: Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası (TCMB), Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu (TMSF) Sermaye Piyasası Kurulu (SPK), Hazine Müsteşarlığı, Bankacılık Düzenleme ve Denetim Kurumu (BDDK)

Faiz: Parayı arz edenler açısından bugünkü kullanım hakkından vazgeçmenin getirisi, parayı talep edenler açısından da gelecekte kullanılacak parayı bugünkü kullanım bedelidir.

Nominal Faiz Oranı: Piyasa faiz oranı ya da cari faiz oranıdır. Nominal faiz oranına aynı zamanda kote edilen faiz oranı

1 + Nominal Faiz Oranı

Reel Faiz = --------------------------------- - 1

1 + Enflasyon oranı

Menkul Kıymet getirilerinde farklılık oluşturan faktörler: Ödememe riski, likidite riski, vergi durumu, özel haklar

Getiri Eğrisi: Vade ile faiz oranları arasındaki ilişkiyi gösteren eğridir.

Finansal piyasaları globalleşmeye yönlendiren faktörler: Finansal liberalleşme, mali krizler, finansal piyasalarda yakınlaşma, finansal yenilikler ve teknolojik ilerlemeler, doğrudan yatırımların artması, finans sektöründe birleşmeler ve devralmaların artması



Ünite 2- Düzenleme Faaliyetleri ve Düzenleyici Kurumlar

Ekonomik düzenlemeler ilk kez 1870’li yıllarda ortaya çıkmıştır.

Llewellyn'e göre finans piyasalarının devletler tarafından düzenlenmesinin nedenleri: Makro Ekonomik istikrarın korunması, mikro istikrarın sağlanması, kurumlarda ve piyasalarda şeffaflığın sağlanması, yatırımcıların korunması

Finansal Piyasaların Düzenlenmesinin Nedenleri:

1. Dışsallık: Belirli bir işleme taraf olanların dışındakilerin bu işlem nedeniyle etkilenmeleridir.

2. Piyasa Yetersizlikleri ve Başarısızlıkları

Bilgi Asimetrileri: Taraflardan birinin daha az bilgiye sahip olması

Asil-vekil problemleri: Çıkar çatışmaların olması. Finans kurumlarının yatırımcılar adına yaptıkları işlemlerde en iyi gayreti göstermemesi veya kendi çıkarları çerçevesinde bu işlemleri gerçekleştirmesi.

3. Rekabetin zayıf olması

4. Finans Kurumlarının gözetimi gerekliliği

5. Yatırımcıların bilgi düzeylerinin düşük olması ve bilgiye dayalı karar vermekte zorluk yaşamaları

6. Sistemin Kilitlenmesi: Finansal kurumların bir düzenleyici kurumunun bulunmadığı durumda kısa vadeli avantaj sağlamak amacıyla yatırımcıların çıkarlarının aleyhine davranışlar sergilemesi

7. Ahlaki çöküntü: Finansal kurumlarının devletin sağladığı güvenlik önlemlerini kötüye kullanmaları durumunda ortaya çıkan durum. Mevduat güvencesinin olası sonucudur.

8. Finansal Kontratlar ve Reel Sektör Kontratları Arasındaki Fark olması

Finansal Kontratların Özellikleri: Garantisi bulunmamaktadır, Tüketicilerin aldıkları diğer ürünlerin aksine hizmet sağlayan firma sona ererse yatırımcının birikimi kaybolabilir, Satın aldığı sırada alınan ürünün iyi olup olmadığı bilmek zordur, çok sık satın alınmaz bu yüzden yatırımcıların bilgisi ve tecrübesi azdır, bozukluklar giderilemez.

Bankacılık, Sermaye Piyasaları, Sigortacılık ortak olarak düzenlenmesi gereken alanlar: Mali düzenleme ve gözetim, Sistematik düzenleme ve gözetim, yatırımcıların korunması, piyasalarda rekabetin korunması

Finansal Düzenlemeye Yönelik Yaklaşımlar:

1.Kurumsal yaklaşım: BBDK, aracı kurumlar sermaye piyasası kurulu, sigorta şirketleri ise sigorta düzenleme kurumu tarafından düzenlenmektedir. Bu yaklaşım düzenlenen kurumun niteliği hangi düzenleyici kurumun yetki alanına girdiğini belirlemektedir.

2.Fonksiyonel yaklaşım: Düzenlenen kurumun yaptığı işlem hangi düzenleyici kurumun yetkili olduğunu ortaya koyar

3.Bütünleşik yaklaşım: Tek bir mega kurum tüm finansal hizmetler sektörünün düzenlemesinden ve gözetiminden sorumlu olmaktadır

4.İkiz tepe yaklaşımı: İki düzenleyici kuruluşun mali düzenleme ve iş yapısı düzenlemesini paylaştığı yaklaşım



İkiz tepe Modelinin Avantajları:

- Tek bir kurumda olduğu gibi gücün aşırı yoğunlaşması durumu yaşanmamaktadır

- Görevlendirmenin ve hedeflerin açık olması kurumların hesap verebilirliğini de attırmaktadır

- iki temel düzenleme ve gözetim alanı ayrıldığı için birinin diğerini gölgede bırakma olasılığı yoktur

- iki ayrı kurumun hedeflerinin açık hedefinin olması büyük avantaj sağlamaktadır.

- iki kurum arasında bir problem yaşanması durumunda, bu kamuoyu önünde tartışılacak ve çözülecektir.

- iki farklı kültürü kaynaştırma problemi yaşanmamaktadır

ABD'de düzenleyici yapı üç ayaklı şekilde örgütlenmiştir: 1. Ayak; Ulusal Aracı Kurumları birliğidir 2. Ayak; SEC ve FTC‘dir. 3. Ayak; ABD kongresidir.

Dood Frank Wall Street Reformu ve Tüketici koruma yasası: 2010 tarihinde uygulanmaya koyulmuştur. Batmasına göz yummama uygulamasının sona erdirilmesi, şirket kurtarmaların sona erdirilerek korunması, tüketicilerin ayartıcı finansal hizmet uygulamalarından korunması, şefaflığın arttırılması.

Avrupa birliğinde finansal hizmetler toptan satış ve perakende satış seviyesinde yürütülür. Perakende seviyesinde tüketiciler mortgage, sigorta, emeklilik ve tasarruf planı satın almaktadır.

Solvency II: Bir şirketin üstlendiği riskler karşısında ne kadar sermaye tutması ve ne gibi niteliksel şartları yerine getirmesi gerektiğini belirleyen yasal düzenlemeler bütünü. Sigorta firmaları için sermaye kurallarını belirlemektedir.

Tüm Finans sektörü için tek otoritenin bulunduğu AB ülkeleri: Avusturya, Belçika, Danimarka, İrlanda, İşveç

IOSCO: Dünyadaki regülatör kurumları farklı coğrafi alanların komiteleri altında örgütlenmektedir. 1983 yılında kurulmuştur. Dünyadaki menkul kıymetler ve future piyasalarını regüle eden kurumların uluslararası bir organizasyon

G-20 zirvesinde alınan kararlar: 3-4 Kasım 2011 tarihinde gerçekleştirmiştir. Politika ve eylemlerin koordineli bir şekilde yürütülmesi kararı alınmıştır. Mali kuruluşların çok büyük olduğu gerekçesiyle iflasının izin verilemeyeceğine yönelik anlayışın değiştirilmesine, Finans sektöründe kriz öncesi döneme dönülmesine müsaade edilmeyeceği ve bankalara, tezgah üstü piyasalar ile tazminatlar ile ilgili taahhütlerin uygulamasının sıkı bir şekilde takip edileceği ifade edilmiştir.

Mali İstikrar Kurulunun (FSB): Mali sektörün düzenlenmesi ile ilgili gündemin koordinasyonu ve izlenmesine yönelik kapasitesini artırmak amacıyla reform yapılması kararlaştırılmıştır.



Ünite 3- Borsalar

Borsalar: Borsada işlem görmesi uygun görülen finansal araçların alım satımının belirli esaslar ve kurallar çerçevesinde yapılmasını sağlayan, oluşan fiyatların ve işlem bilgilerinin kamuya duyurulmasıyla yetkili olan kurumlardır. Borsalar sağlıklı, şeffaf ve güvenilir bir alım satım ortamında fiyatların oluşmasına imkân vererek ekonominin işleyişinde önemli bir fonksiyonu yerine getirir.

Borsaların ekonomiye sağladığı yararlar şunlardır: Ekonomiye kaynak yaratmak, Güven sağlamak, Sermayeyi tabana yaymak, Ekonominin göstergesi olmak, Likidite sağlamak, Ekonomide yapısal değişikliği kolaylaştırmak, Finansal araçlarla ilgili bilgilere kolayca ulaşmak

Borsa tarihçesi: Avrupa da ilk borsa 1487 yılında Anvers kentinde kurulmuştur. SPK kanunu 30 Temmuz 1981 yılında yürürlüğe girmiştir. IMKB 1985 yılında faaliyete geçmiştir. İlk hisse senedi işlemleri 3 Ocak 1986‘da yapılmıştır.

SPK amacı: Sermaye piyasalarının gözetim ve denetimden sorumlu, menkul kıymetlerin birincil piyasasını geliştirerek doğrudan finansman olanaklarını arttırmak. Tasarruf sahiplerinin sermaye piyasasına yoğun katılımını sağlamak, sermaye piyasasının açık, güvenli, istikrarlı çalışmasını sağlamak, yatırımcıların hak ve yararlarını korumak, tasarrufların menkul kıymetlere yatırılarak halkın iktisadi kalkınmaya yaygın ve etkin katılmasını sağlamak.

Menkul Kıymetler Borsası: 91 sayılı KHK ile kurulmuştur, Menkul kıymetler organize - Hisse Senetleri

Sermaye piyasalarında faaliyet gösteren borsalar: İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (IMKB) - 1985, Vadeli işlemler ve Opsiyon Borsası (VOB) - 2005, İstanbul Altın Borsası (İAB) - 1995

IMKB’ de yer alan piyasalar:

1.Hisse senedi piyasası: Ulusal Pazar, serbest işlem platformu, ikinci ulusal Pazar, gözaltı pazarı, kurumsal ürünler pazarı

2.Gelişen işlemler piyasası

3.Tahvil ve bono piyasası: Bankalar arası repo-ters repo pazarı, kesin alım satım pazarı, repo-ters repo pazarı, nitelikli yatırımcıya ihraç pazarı, menkul kıymet tercihli repo pazarı

4.Yabancı Menkul kıymetler piyasası

Borsa yatırım fonu (BYF): Bir endeksi baz alarak performansını yatırımcılara yansıtmayı amaçlayan ve payları borsalarda işlem gören yatırım fonları

Varant: Elinde bulunduran kişiye, dayanak varlığı ya da göstergeyi önceden belirlenen bir fiyattan belirli bir tarihte veya belirli bir tarihe kadar alma veya satma hakkı veren sermaye piyasası aracı.

İMKB hisse senetleri piyasasında:

1.Sürekli Müzayede-Çok Fiyat Yöntemi: IMKB hisse senetleri piyasasının temel çalışma yöntemi Sürekli Müzayede. Sisteme gönderilen alış ve satış emirlerinin seans boyunca farklı fiyat seviyelerinde eşleşebilmesi, alış-satış emirlerin fiyatları kesişiyorsa işlem hemen gerçekleştirilir.

2.Tek Fiyat İşlem Yöntemi: Belirli bir zaman dilimi boyunca emirlerin eşleştirme yapılmaksızın Alım-Satım Sistemine kabul edilip bu süre sonunda en yüksek miktarda işlemin gerçekleşmesini sağlayan fiyat seviyesinin hesaplandığı, tüm işlemlerin bu fiyat seviyesinden gerçekleştiği işlem yöntemidir. Açılış ve kapanış seanslarında fiyatlar "Tek Fiyat Yöntemi" ile belirlenmektedir. Ayrıca Gözaltı Pazarı işlem gören menkul kıymetler, tek fiyat yöntemiyle işlem görmektedir.

Gelişen İşletmeler Piyasası: Borsa kotasyon şartlarını sağlayamayan gelişme ve büyüme potansiyeline sahip şirketlerin ihraç edecekleri menkul kıymetlerin işlem gördüğü piyasadır.

Tahvil ve Bono Piyasası:

1. Kesin Alım-Satım Pazarı (KES): Menkul kıymetlerin doğrudan alım ve doğrudan satım işlemlerinin yapıldığı pazar

2. - Repo: Bir devlet tahvili veya hazine bonosunun geri alım vaadiyle satılmasıdır.

- Ters Repo: Bir devlet tahvili veya hazine bonosunun geri satım vaadiyle alınmasıdır.

3. Menkul Kıymet Tercihli Repo Pazarı: Tercih edilen menkul kıymetler üzerinde repo yapılmasını ve sonrasında bu menkul kıymetlerin alıcıya teslimini sağlayan pazardır.

4. Bankalar arası Repo-Ters Repo Pazarı: Bankaların organize piyasa koşulları içinde geri alım vaadiyle satım ve geri satım vaadiyle alım işlemlerini karşılık ayırmak zorunda olmadan gerçekleştirmelerinin sağlanması amacıyla oluşturulur

5. Nitelikli Yatırımcıya ihraç Pazarı (Birincil Piyasa): Nitelikli yatırımcılar tarafından satın alınabilecek borçlanma araçlarının ihraç işlemlerinin gerçekleştirildiği pazardır.

Yabancı Menkul Kıymetler Piyasası: Uluslararası tahvil pazarında TC hazinesi tarafından ihraç edilen ve Borsa kotunda bulunan dış borçlanma araçları (Euro tahvil) işlem görmektedir. Pazar'da emirler "sürekli müzayede-çok fiyat" yöntemiyle eşleşmektedir. Pazarda asgari 1 (T+1), azami 15 işgünü (T+15) ileri valörlü işlemler yapılabilir.

Ana Pazar: Normal seans ya da fiyat sabitleme seansları sırasında emirlerin eşleştirildiği pazardır. Emirler fiyat ve zaman önceliği kurallarına göre eşleştirilir.

Özel Emirler Pazarı: Ana pazarda oluşan fiyatları etkileyebilecek büyüklükte olan miktarı emirlerin eşleştirildiği pazardır.

Özel Emir ilan Pazarı: Sadece bir tarafı belirli olan özel emirlerin girebildiği pazardır

VOB'da İşlem Teminatları

İşlem Teminatı: Borsada alınmak istenen ya da alınmış olan açık pozisyonlar için Takasbank' ta bulundurulan ya da bulundurulması gereken teminat tutarıdır.

Üç tür işlem teminatı vardır:

-Başlangıç Teminatı: Borsada pozisyon almak için gerekli olan teminat tutarlıdır.

-Sürdürme Teminatı: Başlangıç teminatının inebileceği en düşük seviyedir.

-Olağanüstü Durum Teminatı: Borsa tarafından başlangıç teminatına ek olarak talep edilen teminattır.

İstanbul Altın Borsası (İAB): 26 Temmuz 1995 tarihinde faaliyete geçmiştir. Amacı; Likidite sağlamak, Kıymetli maden işlemlerinde referans fiyatı belirlemek, Kıymetli madenlere dayalı yatırım araçları vasıtayla finansal ürün yelpazesini genişletmek, Ulusal ve uluslararası entegrasyonu sağlamaktır. Türkiye'de altın, gümüş, platin ve paladyum gibi kıymetli madenlerin işlem görebileceği tek organize piyasadır.

Kıymetli Madenler Ödünç Piyasası: Kıymetli maden ödünç ve sertifika işlemleri yapılır.

Elmas ve Kıymetli Taş Piyasası: Elmas ve Kıymetli taş işlemleri gerçekleştirilir.



Ünite 4- Sermaye Piyasası Kurumları

Sermaye Piyasası Kurulu: 1981 yılında 2499 Sayılı Sermaye Piyasası Kanunu ile kurulmuştur. Yetkilerini kendi sorumluluğu altında bağımsız olarak kullanan, idari ve mali özerkliğe sahip düzenleyici ve denetleyici bir kamu kurumudur. Bakanlar Kurulu kararı ile atanan yedi üyeden oluşmaktadır. Bakanlar Kurulu yedi üye arasından bir kişiyi Kurul Başkanı olarak belirlemektedir. Kurul başkanı ve üyelerinin görev süreleri altı yıl olarak belirlenmiştir. Süresi bitenlerin tekrar atanmaları mümkündür.

SPK temel görevleri: Sermaye piyasasının güven, açıklık ve kararlılık içinde çalışması ve tasarruf sahiplerinin hak ve yararlarının korunmasını sağlamak

SPK temel amaçları: Sermaye piyasalarının işleyiş kurallarını belirlemek, piyasadan fon kullanan şirketlerin belli kurallara uygun olarak en iyi şekilde yararlanmalarını sağlamak, sermaye piyasasına yatırım yapan tasarruf sahiplerinin hak ve yararlarını korumak, piyasaların adil ve etkin çalışmasını sağlamaktır.

Sermaye Piyasası kurulunun yaptığı düzenlemeler: Menkul kıymetlerle ilgili düzenlemeler, Menkul kıymetler borsalarının, vadeli işlem ve opsiyon borsalarının kuruluş ve işleyişine ilişkin düzenlemeler, sermaye piyasasından fon sağlayan şirketlere ilişkin düzenlemeler.

IMKB piyasalarında hisse senetleri, kamu ve özel sektör borçlanma araçları, borsa yatırım fonları ve varantlar işlem görmektedir.

IMKB Genel Kurulun görevleri: Borsanın yetkisinde bulunan yönetmelikleri karara bağlama, yönetim kurulunca hazırlanan yıllık faaliyet raporu ile denetçi raporunu inceleyerek onaylama, borsanın bilançosunu ve gelir-gider hesaplarını inceleyerek karara bağlama, kendisine tanınan yetki doğrultusunda yönetim kurulunun üç üyesini seçme

IMKB Yönetim Kurulu bir başkan ve altı üye olmak üzere yedi kişiden oluşur. Borsa Başkanı'nın görev süresi dört yıl, yönetim kurulu üyelerinin görev süreleri ise üç yıldır.

IMKB gelirleri: Üyelerin giriş ve yıllık aidatları, menkul kıymetlerin kotasyon ücretleri, borsa işlemlerinin tescil ücretleri, disiplin cezası nedeniyle tahsil olunan paralar, üye kürtaj ücretlerinden borsa yönetimine ödenecek paylar, Yönetim Kurulunca belirlenecek sair aidat, ücret ve tarife payları

IMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş. (Takasbank) - 1992. Yatırım fon ve ortaklıkları için saklama, takas, değerleme, kontrol ve izleme ile raporlama işlemlerini de yapmaktadır. Takasbank "Uluslararası Numaralandırma Kuruluşu" olarak Türkiye'de ihraç edilen menkul kıymetlere ISIN ve CIF kodu tahsis etmektedir.

Yatırım ortaklıkları: Sermaye piyasası araçları, gayrimenkul, altın ve diğer kıymetli madenler portföylerini işletmek amacıyla kurulan anonim ortaklıklardır.

Menkul Kıymet yatırım ortaklıkları: Sermaye piyasası araçları ile ulusal ve uluslararası borsalarda veya borsa dışı organize piyasalarda işlem gören altın ve diğer kıymetli madenler portföyü işletmek üzere anonim ortaklık şeklinde ve kayıtlı sermaye esasına göre kurulan sermaye piyasası kurumlarıdır.

Gayrimenkul yatırım ortaklıkları: Gayrimenkullere, gayrimenkule dayalı projelere veya sermaye piyasası araçlarına yatırım yapmak suretiyle faaliyet gösteren özel bir portföy yönetim şirketi tipidir.

Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklığı (GSYO): Kayıtlı sermayeli olarak kurulan ve çıkarılmış sermayelerini esas olarak girişim sermayesi yatırımlarına yönelten ortaklıklardır. Girişim şirketlerine yatırım yapabilirler, girişim şirketlerinin yönetimine katılabilirler, bu şirketlere danışmanlık hizmeti verebilirler, portföylerini çeşitlendirmek amacıyla ikinci el piyasalarda işlem gören sermaye piyasası araçlarına ve para piyasası araçlarına yatırım yapabilirler.

Yatırım Fonu: Yatırımcılardan katılma belgeleri karşılığında toplanan paralarla, belge sahipleri hesabına, riskin dağıtılması, gayrimenkul, altın ve diğer kıymetli madenler portföyü işletmek amacıyla kurulan mal varlığıdır.

Fonun tüzel kişiliği yoktur, ancak mal varlığı kurucunun mal varlığından ayrıdır, fon mal varlığı rehin edilemez, teminat gösterilemez ve üçüncü şahıslar tarafından haciz edilemez.

Yatırım fonları iki tipte kurulabilir. A Tipi yatırım fonlarının portföylerinin en az aylık ortalama bazda, % 25'i Türk şirketlerinin hisse senetlerinden oluşur. B Tiplerinin portföylerinde böyle bir sınırlama yoktur. Fonların A veya B Tipi olması konusunda önemli olan nokta A Tipi fonlara vergi avantajı tanınmasıdır.

Yatırım fonlarının sınıflandırma kriterleri aşağıda yer almaktadır:

Para piyasası Fonları: Ağırlıklı olarak 0 - 90 gün vadeli kıymet ve işlemlere ilişkin endeksler olan fonlar,

1. Likit Fonlar: Karşılaştırma ölçütünün ağırlıklı vadesi 0 - 45 gün olan fonlar,

2. Kısa Vadeli Bono Fonlar: Karşılaştırma ölçütünün ağırlıklı vadesi 45 - 90 gün olan fonlar

Tahvil - Bono Fonları: Karşılaştırma ölçütünde en az %80 ağırlığında tahvil bono endeksleri olan fonlar

1.Tahvil - Bono Fonları: Karşılaştırma ölçütünün ağırlıklı vadesi 90 - 365 gün olan fonlar

2. Uzun Vadeli Tahvil - Bono Fonları: Karşılaştırma ölçütünün ağırlıklı vadesi 365 günden uzun olan fonlar

3. Endeksli Tahvil - Bono Fonlar: Bir endeksi takip eden fonlar

4. Özel Sektör Tahvil - Bono Fonlar: Karşılaştırma ölçütünde en az %51 ağırlığında özel sektör borçlanma

Karma Fonlar: Karşılaştırma ölçütünde en fazla %74,99 ağırlığında hisse senedi endeksleri olan fonlar

Hisse Senedi Yoğun Fonlar: Karşılaştırma ölçütünde en az %75 ağırlığında hisse senedi endeksi olan fonlar,

Uluslararası Fonlar: Karşılaştırma ölçütünde en az %51 ağırlığında döviz cinsinden varlık endeksleri olan fonlar,

Esnek Fonlar: Herhangi bir karşılaştırma ölçütü olmayan veya karşılaştırma ölçütünü fon portföyünden bağımsız olarak belirleyen tüm fonlar,

Özel Fonlar: Belirli kişi ya da kurumlar için kurulan fonlar

Fon Sepeti: Diğer fonlara yatırım yapan fonlar

Emtia Fonları: Karşılaştırma ölçütünde en az %51 ağırlığında altın ve benzeri emtia endeksleri olan fonlar.

Konut finansmanı fonu: ihraç edilen ipoteğe dayalı menkul kıymetler karşılığında toplanan paralarla, ipoteğe dayalı menkul kıymet sahipleri hesabına inançlı mülkiyet esaslarına göre oluşturulan mal varlığıdır.

Varlık finansmanı fonu: İhraç edilen varlığa dayalı menkul kıymetler karşılığında toplanan paralarla, varlığa dayalı menkul kıymet sahipleri hesabına inançlı mülkiyet esaslarına göre oluşturulan mal varlığıdır.

Bireysel Emeklilik Fonlar: Bireylerin emekliliğe yönelik tasarruflarının yatırıma yönlendirilmesine odaklanmıştır. Emeklilik şirketleri tarafından, emeklilik yatırım fonlarında değerlendirilmektedir

Emeklilik yatırım fonları: Portföy yönetim şirketleri tarafından yatırıma yönlendirilmektedir. Birikimlerin asgari bir süre sonunda başka bir emeklilik yatırım fonuna ya da emeklilik şirketine aktarılması mümkün olmaktadır. Emeklilik yatırım fonunun varlıkları, emeklilik şirketinin mal varlığından ayrı olarak Takasbank'ta saklanır.

Portföy yöneticiliği faaliyeti: Portföylerin yatırımcının veya portföy yöneticisinin belirleyeceği risk-getiri tercihi doğrultusunda müşterilerle yapılacak portföy yönetim sözleşmesi çerçevesinde vekil sıfatıyla yönetilmesi

Varlık yönetim şirketleri: Bankalar, özel finans kurumları ve diğer mali kurumların alacakları ile diğer varlıklarının satın alınması, yeniden yapılandırılarak satılması amacına yönelik olarak faaliyet göstermek üzere kurulan şirketlerdir.

Yatırım danışmanlığı: Karşılığından herhangi bir maddi menfaat temin etmek suretiyle, müşterilere sermaye piyasası araçları ile bunları ihraç eden ortaklık

Bağımsız denetim: İşletmelerin yıllık finansal tablo ve diğer finansal bilgilerinin bu tablo ve bilgileri için belirlenen kriterlere uygunluğu ve doğruluğu hususunda denetlenmesi ve değerlendirilerek rapora bağlanması

Derecelendirme: İşletmelerin risk durumları ve ödeyebilirliklerinin veya borçluluğu değerlendirmesi

Konut finansmanı: Konut edinmeleri amacıyla tüketicilere kredi kullandırılması

Konut finansmanı kuruluşları: Doğrudan tüketiciye kredi kullandıran ya da finansal kiralama yapan bankalar ile BBDK tarafından konut finansmanı faaliyetinde bulunması öngörülen kuruluşlar

İpotek finansmanı kuruluşları: Konut finansmanından kaynaklanan alacakların devralınması, devredilmesi, devralınan alacaklardan oluşan varlıkların yönetimi ve alacakların teminat olarak alınması süratiyle kaynak temini amacıyla kurulan anonim şirketler

Yatırımcı koruma fonu: Hakkında tedrici tasfiye veya iflas kararı verilen aracı kuruluşların sermaye piyasası faaliyetleri ve işlemleri nedeniyle müşterilerine karşı hisse senedi işlemlerinden doğan nakit ödeme ve hisse senedi teslim yükümlülüklerini yerine getirmek ve tasfiye giderlerini karşılamak amacıyla kurulmuştur.



Ünite 5- Sermaye Piyasası Araçları

Menkul kıymet: Ortaklık ve alacaklılık hakkı sağlar. Belli bir meblağı temsil eder. Yatırım aracı olarak kullanılır. Dönemsel gelir getirir. Misli nitelikte, seri halde çıkarılır. İbareleri aynıdır. Şartları SPK tarafından belirlenir.

Kıymetli evrak: Senetten doğan hakkını senetten ayrı olarak beyan edilemeyeceği ve başkalarına devredilmeyeceği, hak ile senedin birbirine bağlı olduğu senetlere denir.

Hisse senetleri: Anonim şirketlerde ve sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketlerde, sermayenin belli bir oranını temsil eden menkul kıymettir. Anonim şirketler hisse senedi ihraç ederek fon sağlar.

Kasa hisse senedi: Halka sunulmayan, şirketin elinde bulunan hisse senetleridir.

Kayıtlı sermaye sistemi: A.Ş.'lerin Türk Ticaret Kanunu (TTK) hükümlerine tabi olmadan sermayenin artırılmasına dair hükümlerine tabi olmaksızın hisse senedi çıkarabilecekleri azami miktarı gösteren, ticaret siciline tescil edilmiş sermaye

Hisse senetlerinin sahibine sağladığı haklar: Ortaklık hakkı, Yönetime katılma (oy) hakkı, Kar payı alma hakkı, Rüçhan hakkı (mevcut ortakların, yeni ihraç edilecek hisse senetlerinden öncelikli satın alma hakkı), Bedelsiz pay alma hakkı, Tasfiyeden pay alma hakkı, Bilgi edinme hakkı

Nama yazılı hisse senedi: Şirket defterinde yazılı kişiler adına düzenlenir.

Hamiline yazılı hisse senedi: Mülkiyet devri, hisse senedinin satın alana teslimi, bedelinin tamamen ödenmiş olması

Bedelli hisse senedi: Şirkete taze para girişi sağlar. (Rüçhan hakkı kullanımı, halka arz)

Bedelsiz hisse senedi: Şirkete fon girişi sağlamaz. Nedenleri; Dağıtılmayan karlar, yeniden değerleme artış fonu, sabit varlıkların satışlardan elde edilen karlar, iştiraklerdeki değer artışı

İhraç değerine göre hisse senetleri: Primli ve primsiz hisse senetleri

-Primli hisse senedi: Nominal değerinden yüksek bir bedelle ihraç edilir.

-Primsiz hisse senedi: Nominal değerden ihraç edilir.

Sahiplerine sağladığı çıkar açısından:

-Adi hisse senetleri: Sahibine bütün hakları eşit sağlar.

-İmtiyazlı hisse senetleri: Birtakım önceliklere, imtiyazlara sahiptir, sabit getirilidir.

Oydan yoksun hisse senetleri: Oy hakkı hariç, sahibine kardan pay alma, tasfiye bakiyesinden yararlanma haklarını ve diğer ortaklık haklarını sağlayan hisse senetleridir. Nama yazılı olmalıdır.

Katılma intifa senedi: Kardan pay alma, yeni hisse senedi alma gibi haklara sahip olan, ortaklık hakkı sağlamayan hisse senedi. Süresiz çıkarılabilir, nama ve hamiline yazılı olabilir.

Tahvil: A.Ş.'lerin ve kamu kuruluşlarının çıkardığı uzun vadeli borç senedidir.

Tahvillerin üstünlükleri

1.Maliyeti belli ve sınırlıdır.

2.Hisse senetlerine göre getirisi düşüktür (riski düşüktür)

3.İşletme sahipleri, yönetimi ve denetimi tahvil sahipleriyle paylaşmazlar

4.Faiz ödemeleri vergiden düşülebilir (hisse senedine göre maliyeti düşüktür)

Tahvillerin sınırlılıkları

1.İşletmenin geliri düzenli değilse, faizleri ödeyemez.

2.Aşırı borçlanma durumunda hisse senetlerinin fiyatı düşebilir.

3.Uzun dönemli olduğu için risk içerir. Uzun dönemle planlar ve beklentiler değişebilir.

4.Uzun vadeli olduğundan, kısa vadeli borçlara göre daha ağır hükümler söz konusu olabilir.

İtfa fonu: İşletmelerin, ihraç ettikleri tahvillerin geri ödenmesinde kullanılmak üzere oluşturdukları fondur.

Güvenceli tahvil: Anapara ve faiz ödenmesi için bazı varlıkların güvence olarak bulundurulmasıdır.

Güvencesiz tahvil: Tahvil sahipleri için güvence, işletmenin tüm mal varlığıdır.

Kâra iştirakli tahvil: Sahibine hem faiz hem de kardan pay alma hakkı verir.

Ödenim fonlu tahvil: Tahvillerin anapara taksitlerinin geri ödenmesi için oluşturulan fondur.

Primli tahvil: İhraç primi; tahvilin nominal değerden düşük bir bedelle satılmasıdır.

İthaf primi: Tahvil sahibine nominal değerden daha yüksek bir değerin ödenmesidir.

İkramiyeli tahvil: Tahvilin pazarlanabilirliğini kolaylaştırmak için ikramiye verilir. Türkiye’de uygulanmaz.

Endeksli tahvil: Faiz ödemeleri bir fiyat endeksine bağlanmış olan tahvillerdir.

Faizi tahvil olarak ödenebilen tahvil: İşletme nakit sıkıntısına düşürse, yatırımcıya nakit ödeme yerine yeni tahvil verir.

Riskli tahvil: Finansal açıdan riskli işletmelerin çıkardığı tahvil

Sıfır kuponlu tahvil: Vade boyunca hiçbir faiz ödemesi yapılmayan tahvil

Çevirim (değiştirme) fiyatı: Hisse senetlerinin değiştirilmeleri halinde, hisse senetlerine uygulanacak fiyat

Ortaklık varantları: Başka bir ortaklığın, belirli sayıda hissesini, belirli bir fiyattan, belirli bir dönem de satın alma hakkı veren sermaye piyasası aracıdır.

Aracı kuruluş varantları: Elinde bulunduran kişiye, dayanak varlığı ya da göstergeyi önceden belirlenen bir fiyattan alma veya satma hakkı veren ve bu hakkın kaydı teslimat veya nakit uzlaşı ile kullanıldığı sermaye piyasası aracıdır.

Kar zarar ortaklığı belgesi: A.Ş.'lerin kar ve zarar karşılığı ihraç ettikleri menkul değerlerdir. Vade en az 1 ay, en fazla 7 yıldır.

Varlığa dayalı menkul kıymetler: Varlık finansman fonu portföyündeki varlıklar karşılığında ihraç edilen borçlanma senetleridir.

Gayrimenkul sertifikası: İnşa edilecek veya edilmekle olan gayrimenkul projelerinin finansmanında kullanılmak üzere ihraç edilen menkul kıymetlerdir. Nominal değerleri eşit ve ham,l,ne yazılı olarak ihraç edilirler.

Yabancı sermaye piyasası araçları: Çıkarıldıkları ülke borsalarında alım satıma konu olan ve SPK'ca niteliği belirlenen menkul kıymetler ile hak ve alacakları temsil eden kağıtlardır.

Depo Sertifikası: Yabancı hisse senetlerinin Türkiye’de halka arz yoluyla satışı

İpotekli sermaye piyasası araçları: İhraççıların genel yükümlülüğü niteliğinde olan ve oluşturulan teminat havuzundaki varlıklar karşılık gösterilerek ihraç edilen borçlanma senetleridir.

Varlık teminatlı menkul kıymetler: Bankalar, finansman şirketleri. finansal kiralamaya yetkili kuruluşlar, gayrimenkul yatırım ortaklıklarınca ve menkul kıymet ihraç etmeye yetkili kamu kuruluşlarınca, bilanço aktiflerinde yer alan varlıkların teminat gösterilmesi yoluyla ihraç edilen borçlanma senetleridir.

Kira sertifikası (kira hukuku): Bir anonim şirketin, satın almak veya kiralamak suretiyle devraldığı varlıkların finansmanını sağlamak amacıyla düzenlediği ve sahiplerinin bu varlıklardan elde edilen gelirler den payları oranında hak sahibi olmalarını sağlayan menkul kıymettir.

Türev ürün: Vade sonundaki veya içindeki değeri, sözleşmeye konu olan varlığın fiyatı tarafından belirlenen finansal varlıktır.

Riskten Korunma (Hedging): Yatırımcının türev piyasalarda, spot piyasada bulunduğu pozisyona karşıt pozisyon alarak spot piyasadaki risklerden korunma işlemidir.

Spekülasyon: Gelecekteki fiyat artışlarından kar elde etme amacına yönelik alım satım yapılmasıdır.

Arbitraj: Aynı ve eşit miktardaki bir malın eş zamanlı olarak bir piyasadan alınıp diğer piyasada avantajlı fiyattan satılarak riske girmeden fiyat farklılıklarından dolayı kar elde edilmesi işlemidir.

Türev Ürünleri: forward, future, swap

-Vadeli (forward) sözleşmeler: İleri bir tarihte teslimi söz konusu olacak herhangi bir malın vadesi, fiyatı ve miktarı bugünden belirlenerek sözleşmeye bağlanması

-Gelecek (future) sözleşmeler: Belirli nitelikteki ve miktardaki bir malın veya finansal ürünün, bugünden belirlenen bir fiyattan, gelecekteki bir tarihte teslim edilmesini veya teslim alınmasını hükme bağlayan sözleşmelerdir. Organize piyasalarda gerçekleştirilir.

-Swap: Anapara ve faizlerin veya sadece faizlerin taraflar arasında değiş tokuş edilmesidir.

Opsiyon sözleşmeleri: Sahibine belirli bir sayıda bir menkul kıymeti veya malı, önceden belirlenen bir fiyattan, belirli bir süre içinde alma ve satma hakkı veren sözleşmelerdir.

Kredi türleri: Kredi temerrüt swapları, krediye dayalı tahviller, kredi spread opsiyonları, toplam getiri swaplarıdır.

Mezzanine kapital: Hem öz sermayenin hem de dış kaynakların karakterlerini içeren bir ara finansman (melez) şeklidir.

Sukuk (İslami Tahvil): Orta veya uzun vadeli, sabit veya değişken getiri sağlayan faizsiz sermaye piyasası aracıdır.



Ünite 6- Sermaye Piyasasında Kamuyu Aydınlatma

Etkin Bir Piyasa Yapısını Yansıtan Faktörler

1.Mevcut arz-talep dengesi

2.Piyasaları etkileyici faktörel güçlerin bulunmaması

3.Menkul kıymetlerin fiyatını etkileyebilecek tüm bilgilerin piyasaya anında sunulması

4.Piyasanın likiditesinin yüksek olması

5.Düşük işlem maliyetleri

Kamuyu Aydınlatma: Sermaye piyasasının açıklık içinde işleyişini sağlamak, tarafların zamanında bilgilendirilmesini temin etmek amacıyla, yatırım kararlarını etkileyebilecek önemli olay ve gelişmelerin kamuya açıklanmasıdır. Amaç; yatırımcıları korumaktır.

Paydaş: Bir işletmenin kararlarından, faaliyetlerinden etkilenen ya da bunları etkileyen kişi ya da gruplara paydaş (menfaat sahibi) denir.

Birincil Paydaşlar: Hissedarlar, Kreditörler, Tedarikçiler, Müşteriler, Distribütörler, Toptancılar, Perakendeciler, Çalışanlar

İkincil Paydaşlar: Sivil toplum örgütleri, Devlet, Eylemci gruplar, Medya, Halk, Sponsorlar

Şirketlerin Kamuyu Aydınlatmasında Belirleyici Hususlar

1.İşletmelerin halka açık olması, sermaye piyasasında işlem görmesi

2.Sermaye piyasasından borç aracılığıyla fon sağlaması

3.Halka açık olup, sermaye piyasasından işlem görmemesi

Finansal Analist: Finansal tablolardaki çeşitli hesaplar arasındaki ilişkileri kuran, ölçen ve yorumunu yapan uzmanlardır.

Kamuyu aydınlatma süreci: İşletmenin faaliyetlerinin ve işlemlerinin muhasebede kaydedilmesinden sürecin kamuya sunulması

Kamuyu Aydınlatma Sürecinin Aşamaları:

1.GKGMİ' ne ve raporlama standartlarına uygun muhasebe sistemlerinin kurulması

2.Açıklanması zorunlu olan bilgilerin istenen içerikte, istenen zaman içinde hazırlanması

3.Hazırlanan bilgilerin gerçeği yansıtıp yansıtmadığına ilişkin üst yönetimin onayından ve dış denetimden geçmesi

4.Sunulacak bilgilerin zamanında herkesin erişebileceği şekilde açıklanması, yayımlanması

Finansal Bilgi: Herhangi bir faaliyet veya işletme ile ilgili olarak üretilen ve para ile ifade edilen bilgidir. Bilanço, gelir tablosu, kar-zarar cetveli, nakit akım tablosu gibi.

Finansal Olmayan Bilgi: Mali tablo, rapor ve dipnotları dışında kalan bilgidir.

I. Piyasada Kamuyu Aydınlatma: İzahname, sirküler ve ilanlar aracılığıyla yapılır.

II. Piyasada Kamuyu Aydınlatma: Sürekli kamuyu aydınlatmaya ilişkin raporları, özel durum açıklamalarını kapsar.

Dış Raporlama: Genellikle yerel ya da uluslararası düzenlemeler ve standartlar çerçevesinde oluşturularak kamuoyuna sunulmaktadır.

İç Raporlama: işletmenin faaliyetlerinin planlanması, koordine edilmesi ve kontrol edilmesi için gerekli içerikte olmalıdır

Kamuyu aydınlatma kavramının gelişimi: İlk uygulamalar İngiltere ve Amerika'da başlamıştır. Bunun nedeni, İngiliz-Amerikan sisteminde halka açık A.Ş. lerin hukuki yapılanmada esas unsur olmasıdır.

Ülkemizde Kamuyu aydınlatma, hukuk sistemimize ilk kez 1981 SPK Kanunu ile girmiştir.

Kamuyu aydınlatmanın sermaye piyasalarının gelişimi açısından önemi

1.Yatırımcıların korunması için güçlü bir araçtır.

2.Zayıf kamuyu aydınlatma etik olmayan davranışlara ve piyasa bütünlüğünün bozulmasına neden olur, sermaye maliyetini artırır.

3.Açıklanan bilgiler doğrudan veya dolaylı olarak hisse senetlerinin fiyatlarını etkiler.

4.Açıklanan bilgilerin niteliği ve niceliği arttıkça, şirketle ilgili belirsizlikler ortadan kalkar.

5.Güvenilir ve zamanlı bilgi, büyümeyi ve karlılığı etkileyen karar almaları mümkün kılar.

6.Kaliteli kamuyu aydınlatma ile şirket uzun dönemli yatırımcıları kendine çekebilir. Yönetimin kredibilitesi ve hesap verebilirlik düzeyi artar.

İçeriden öğrenenlerin ticareti: Halka açık bir ortaklık hakkında çeşitli vasıtalarla elde edilmiş bir bilgiyi, borsada hisse senetleri fiyatlarını etkilemek amacıyla -kamuoyuna açıklanmadan önce – kullanma veya kullandırma işlemidir.

SPK'ya göre içeriden öğrenenlerin suçunun cezası 2 yıldan 5 yıla kadar hapis, 2000 günden 5000 güne kadar adli para cezasıdır. Kurul 15.000 tl den 100.000 tl sine kadar İdari para cezası verilebilir.

Manipülasyon: Başta hisse senetleri olmak üzere, sermaye piyasası araçlarının fiyatını yapay yollarla etkilemek veya kontrol etmek suretiyle yatırımcıları aldatmayı veya yanıltılması amaçlayan kasıtlı tüm eylemlerdir. Ülkemizde manipülasyon işlemleri, SPK tarafından sonuçlandırılır. Suçunun yaptırımı 2 yıldan 5 yıla kadar hapis, 10.000 tl 'den 25.000 tl 'ye kadar ağır para cezasıdır.

Kurumsal yönetim: Şirket yönetimi ile hissedarlar ve paydaşlar arasındaki ilişkileri düzenleyen kurallar bütünüdür. Tüm menfaat sahiplerinin haklarını korumayı amaçlayan bir yönetim felsefesidir.

Mali tablolardaki bilgiyi kullanıcılar için yararlı kılan özellikler: Anlaşılabilir olması, ihtiyaca uygun olması, güvenilir olması, karşılaştırılabilir olması, zamanında düzenlenmiş olması.

Kamuyu aydınlatma platformu (2009): Sermaye piyasalarında işlem gören halka açık şirketlerin ve tüm aracı kurumların finansal tablolarının, özel durum açıklamalarının ve diğer bildirimlerinin elektronik imza teknolojisi kullanılarak güvenli bir şekilde iletilmesini hedefleyen elektronik bilgi toplama ve yayın sistemidir.

Elektronik İmza: Başka bir elektronik veriye eklenen veya elektronik veriyle mantıksal bağlantısı bulunan ve kimlik doğrulama amacıyla kullanılan elektronik veri veya bilgidir.

Yatırımcı ilişkileri: Şirket, ortaklar ve şirketi değerli kılan diğer müşteriler arasındaki iletişimi en etkin şekilde sürdürmek için finans, iletişim, pazarlama ve menkul kıymet hukukunu entegre eden bir stratejik yönetim biçimidir.

Derecelendirme: Bir şeyin veya bir kimsenin sahip olduğu değerlerin kalite düzeylerinin ortaya konulması işlemidir.

Derecelendirme yaptırılması ihtiyaridir. SPK' nın gerekli gördüğü hallerde zorunludur.

Bağımsız denetim: Ortaklıkların ve yardımcı kuruluşların mali tablolarının gerçeği yansıtıp yansıtmadığının tespiti ve rapora bağlanmasıdır.

Ünite 7- Bankalar ve İşlevleri

Bankalar: Gerçek veya tüzel kişilerin tasarruflarını toplayarak bunları getir sağlayıcı işlere kredi yoluyla kanalize eden, ödemelerde aracılık yapan, para nakli, senet tahsili, emanet kabulü gibi hizmetleri yapan kurumdur.

Banka faaliyetleri 4 safhadan oluşur:

1.Mevduat toplama, kaynak oluşturma

2.Faaliyetlerin denetimi

3.Kredi verme, kaynak kullandırma

4.Hizmet birimlerinin tanımlanması, sermaye koyma, teşkilatlandırma ve kamuya duyurma

Mevduat: Daha önce belirlenmiş bir süre sonunda veya istenildiğinde çekilmek üzere bankalara belirli bir faiz karşılığı beklentisiyle ya da faiz karşılığı beklenmeden yatırılan paralara mevduat denir.

Tasarruf Mevduatı: Gerçek kişiler tarafından açılan ve herhangi bir ticari faaliyetle ilişkisi olmayan mevduatlar

Özel Cari Hesaplar: Katılım bankalarında istenildiğinde kısmen veya tamamen her an geri çekilebilme özelliği taşıyan ve karşılığında hesap sahibine herhangi bir getiri ödenmeyen fonların oluşturduğu hesaplar

Katılım Hesapları: Kar veya zarara katılma sonucunu veren, karşılığında hesap sahibine önceden belirlenmiş herhangi bir getiri ödenmeyen ve anaparanın aynen geri ödenmesi garanti edilmeyen fonların oluşturduğu hesaplar

Ticari Bankaları: Dünyada ve ülkemizde bankacılık sisteminde kullandırılan kredi, şube sayısı, aktif büyüklüğü gibi kriterler açısından en büyük pay, ticari bankalara aittir.

Mevduat Bankaları: Kendi nam ve hesabına mevduat kabul etmek ve kredi kullandırmak

Katılım Bankaları: Özel cari ve katılma hesapları yoluyla fon toplamak ve kredi kullandırmak

Yatırım Bankaları: Gelişmiş ülkelerde büyük firmaların yüksek tutarlı hisse senedi tahvil ihraçlarını üstlenen ihtisas sahibi finansal kuruluşlar

Kalkınma Bankaları: Gelişmekte olan ülkelerde yatırım sermayesi eksikliğini gidererek, sanayinin gelişmesini sağlamak amacıyla faaliyet gösteren kurumlardır.

Kamu Bankaları: Sermayesinin tamamı kamuya ait olan bankalar

Özel Bankalar: Sermayesinin tamamı özel sektöre ait olan bankalar

Yabancı Bankalar: Sermayesinin çoğunluğu yabancılara ait olan, yabancı ülkelerde kurulmuş olup başka ülkede faaliyette olan bankalar

Evrensel Bankalar: Bütün bankacılık hizmetlerini müşterilerine sunmak temeline dayanan bankacılık

Uzman Bankalar: Sadece belirli bankacılık hizmetlerini sunan bankalar

Bankaların Temel İşlevleri: Finansal aracılık, mali bilgi üretimi, kaynak tahsis kararının alınması, risk yönetimi, fiyat bilgisi üretimi (Kredi faizi, ücret ve komisyon, kaynaklara ödenen faiz bilgisi)

Merkez bankası: Ekonomide para politikalarını belirleyip, uygulayan kurum.

Para politikası: Para arzında, faiz oranlarında ve zorunlu karşılıklarda yapılan düzenlemeler para politikası olarak ifade edilir. Para politikasından en çok etkilenen kesim, bankacılık sektörüdür.

Maliye politikası: Kamu kesiminin gelir ve giderini hedefleri doğrultusunda değiştirmesi

-İngiltere'de tüccarların altınlarını teslim ettikleri tüccarlara Goldsmith adı verilmiştir.

-İlk merkez bankası 1664'de İngiltere’ de kurulmuştur. Bank of England

-İlk emisyon bankası 1656 İsveç' de - Stockholm bankası

-1792'de ABD'de Bank of North Amerika'nın kurulmasıyla modern bankacılık başlamıştır.

-1933'e Bankacılık kanunu ile Federal Mevduat Sigorta Kurumu adı ile bir mevduat sigorta kurumu kurulmuştur.

-2O.yy'da bankacılık sektöründe meydana gelen en önemli olay ABD bankalarının hızla yayılmasıdır.

IMF: Ödemeler dengesi açığı olan ülkelerin kısa vadeli finansman açığını karşılamak amacıyla kurulmuştur.

Dünya bankası: Avrupa'nın kalkınması için gerekli olan uzun vadeli finansmanı sağlamak amacıyla kurulmuştur.

Osmanlı Dönemi (1847-1923) Bankacılığın gelişimi:

İlk banka 1847'de kurulmuştur. (İstanbul bankası), İlk kağıt para 1840 Kaime adlı paradır.1856 Osmanlı Bankası kurulmuştur. Osmanlı Bankasına 1863 anlaşması ile para basma ayrıcalığı tanınmıştır. Bu dönemin bankacılığı borçlanma bankacılığı niteliğindedir. 1888'de ilk devlet bankası sıfatıyla Ziraat bankası kurulmuştur.

Ulusal Bankalar Dönemi (1923-1932)

1924 Türkiye iş Bankası özel sektör bankası olarak kurulmuştur. 1925 Türkiye Sanayi ve Maadin Bankası kurulmuştur. 1927 konut kredisi vermek amacıyla Emlak ve Eytam Bankası kurulmuştur. 1930 TCMB kurulmuştur, (Merkez bankasının dış finansman gereksiniminin önemli bir bölümü Kibrit imtiyazı anlaşması sonucu sağlanmıştır)

Özel Amaçlı Devlet Bankalarının Kurulduğu Dönem (1933-1944)

1933-Sümerbank, 1933-Belediyeler Bankası, 1935-Etibank, 1937-Denizbank, 1938-Halk Bankası ve Halk Sandıkları

Özel Bankaların Geliştiği Dönem (1945-1959)

Bu dönemde Yapı ve Kredi Bankası, Garanti Bankası, Akbank, Pamukbank kurulmuştur. İlk kalkınma bankası olan Türkiye Sınai ve Kalkınma Bankası kurulmuştur. 1958 Türkiye Bankalar Birliği kurulmuştur.





Planlı Dönem (1960-1980)

Bankacılık sektörü kamu kontrolü ve etkisi altında kalmıştır. Faiz oranlan, komisyon oranları, kredi limitleri belirlenmiştir. Bankaların temel işlevi; kalkınma planlarında yer alan yatırımların finanse edilmesidir. Bu dönemde kurulan ticaret bankaları Türk bankacılığının dışa açılmasının ilk örnekleri olan Amerikan-Türk Dış Ticaret Bankası ve Arap Türk Bankasıdır.

Serbestleşme Ve Dışa Açılma Dönemi (1980-2001)

-Sektöre yerli ve yabancı firmaların girişine izin verilmiştir.

-Mevduat ve kredi faiz oranları serbest bırakılmıştır.

-Yeni finansal ürünler sunulmuş, rekabet artmıştır.

-Döviz ve sermaye hareketlerinde serbestliğe gidilmiştir.

-Yeni bankaların kurutmasına izin verilmiştir.

-Bankalar arası tl ve döviz piyasaları kurulmuştur.

-1994 yılında istikrarsızlıklar artmış, kriz dönemi yaşanmış, tasarruf mevduatına devlet güvencesi getirilmiştir. Faizler artmış, ülkenin kredi notu düşmüştür.

-1999 yılında Stand by anlaşmasının alt yapısı oluşturulmuştur.

-2001 yılında kriz yaşanmış, mali yapıyı güçlendirmek amacıyla güçlü ekonomiye geçiş programı uygulamaya konulmuştur

Yeniden Yapılandırma (2001-2002)

Bankacılık kanunu ile İlgili mevzuatın yenilenmesi, BDDK' nın oluşturulması, Risk odaklı denetim anlayışının geliştirilmesi, Risk yönetiminin önerinin artması Bankacılık Sektöründe Yeniden Yapılanma Süreci, TMSF bünyesindeki bankaların çözüme kavuşturulması, Kamu bankalarının yeniden yapılandırılması, Özel bankaların sermayelerinin güçlendirilmesi, Banka gözetim ve denetim yapısının güçlendirilmesi

Yapılandırma Sonrası Dönem (2002-2008)

Nisan 2001'de güçlü ekonomiye geçiş programı uygulamaya başlamıştır. Program, ekonominin dış şoklara direncinin arttırılmasını, enflasyonun düşürülmesini, kamu borçlarının azaltılmasını ve bankacılık sisteminin güçlendirilmesini hedeflemiştir. Yüksek oranlı ve istikrarlı büyüme sağlanmış, enflasyon oranı düşmüştür. Bu döneminin karakteristikleri; Uluslar arası standartlar, Yabancı sermaye girişi, Sektörde hızlı büyüme, Artan özel sektör fonlaması

Küresel Kriz Dönemi (2008-2011): Küresel kriz 2008 Eylül'de ABD'de büyük bir yatırım bankası olan Lehman Brothers'ın batışıyla beraber kamuoyunun ilgi alanına girmiştir.

ABD'de Krize Neden Olan Faktörler:

1.Bankacılık sektörünün etkin yapılanmaması, bankaların aldıkları risklerin boyutunun yanlış değerlendirilmesi

2.Bankacılık sektörünün risk yönetim mekanizmalarının yetersiz kalması, alınan risklerin fiyatlamasının doğru yapılmaması

3.Bankacılık sektörünün sermaye yeterliliğinin finansal istikrarı korumadaki gücünün göz ardı edilmesi

Bankacılık sektörünün mali gücünü gösteren en önemli faktörler öz kaynaklarının düzeyi ve sermaye yeterlilik oranıdır.



Ünite 8- Uluslararası Para ve Sermaye Piyasaları

Piyasaların Küreselleşme Sürecine Katkı Yapan Faktörler

1.Piyasaların serbestleşip yabancı yatırımcılara açılması

2.Teknolojik gelişmelerin dünya piyasalarının takibini, fırsatların analizini ve işlem yapmayı kolaylaştırması

3.Finansal piyasaların artan oranda kurumsallaşması

Finansal Piyasaların Kurumsallaşması: Piyasalara yatırım yapanların arasında ağırlığın bireylerin yatırımcılardan kurumsal yatırımcılara kaymasıdır.

Kurumsal Yatırımcı: Bireylerin tasarruflarını bir araya getiren emeklilik ve yatırım fonu, sigorta şirketleri ve bankalardır.

Finansal Piyasa: Fon arz edenlerle fon talep edenlerin karşılaştıkları piyasalardır.

Yerli Piyasalar: Finansal araçları çıkaran şirket yerlidir. ABD'li şirket FORD'un Newyork borsasında işlem görmesi gibi

Yabancı Piyasalar: Finansal araçları çıkaran şirket yabancıdır. Turkcell'in hisseleri Newyork borsasında işlem görmesi gibi

Yankee Piyasası: ABD'de yabancı menkul kıymetlerin işlem gördüğü piyasa.

Samurai Piyasası- Japonya, Bulldog piyasası- İngiltere, Rembrandt piyasası - Hollanda, Matador piyasası - İspanya

Uluslararası Piyasalarda İşlem Gören Araçların Özellikleri

1.İlk ihraç edilirken bu yatırım araçları birden fazla ülkedeki yatırımcılara satılırlar.

2.Herhangi bir ülkenin yasal düzenlemelerine tabi değildir.

Uluslararası piyasalar offshore veya euro piyasalar olarak anılırlar.

Bir şirketin kendi yerli piyasaları dışından fon temin etmesinin gerekçeleri:

1.Kendi ülke piyasalarının yeterince gelişmemesi

2.Uluslararası piyasalarda kendi ülke piyasalarından daha ucuza fon bulabilme olanağı

3.Fon kaynaklarını çeşitlendirme ihtiyacı

4.Yurt içi kaynaklara olan bağımlılık riskini azaltma

Yabancı Tahvil: Bir şirketin yabancı bir ülkede ve yabancı ülkenin parası bazında çıkardığı tahviller

Euro Tahvil: İhraç edildiği ülkenin para birimi dışında bir para birimi cinsinden çıkarılan tahviller

Maastricht Anlaşması ile (1999) Avro'ya Katılan Ülkeler

Avusturya, Belçika, Finlandiya, Fransa, Almanya, İtalya, İrlanda, Lüksemburg, Hollanda, Portekiz İspanya

Avro'ya Katılmayan Ülkeler: Danimarka, İsveç, İngiltere

Avro'ya Katılamayan Ülkeler: Yunanistan

Euro para: Ana yurdu dışında bankalara yatırılan mevduatlara verilen isimdir. ABD dışındaki yabancı bankalarda veya yabancı ülkelerdeki ABD bankalarında tutulan ve kullanılan dolar cinsi paradır. Euro para piyasalarının öncüsü, Euro dolar piyasasıdır.

Euro para Piyasasının Özellikleri

1.Bankalar arası bir piyasadır. Bu piyasada bankalar yanında finans şirketleri ve döviz ticaretiyle uğraşanlar başlıca faaliyette bulunan birimlerdir.

2.Fon arz edenler: Ticari bankalar, merkez bankaları, uluslararası finansal kurumlar, finansal olmayan kurumlar ve bireysel yatırımcılardır.

3.Fon talep edenler: Ticari bankalar, kıymetli evrak komisyoncuları veya satıcıları, resmi kurumlar, ulusal ve uluslararası firmalar, ithalat ve ihracatçılardır.

Libor: Londra bankalar arası borç verme faizidir.

Euro Merkezlerin Temel Özellikleri

1.Bu merkezlerde tüm Euro paralar ile işlem yapılabilmektedir.

2.Vergi, döviz kontrolü, karşılık oranı ve bankacılık işlemlerine ilişkin bir sınırlama yoktur.

3.Özellikle yabancı müşterilere bağlantıların kurulduğu yerlerdir.

- Avrupa Merkezleri: Londra, Zürih, Frankfurt, Lüksemburg, Paris, Amsterdarm, Brüksel, Milano.

- ABD ve Kuzey Amerika Merkezleri: Newyork, Toronto, Chicago, Los Angeles.

- Uzakdoğu ve Asya Merkezleri: Singapur, Hong Kong, Tokyo

- Ortadoğu Merkezleri: Beyrut, Bahreyn, Birleşik Arap Emirlikleri

- Karayıp Merkezleri: Nassau-Bahama, Cayman Adalar, Panama.

Küresel Tahvil Piyasalarının Sınıflandırılmasında Kullanılan Kıstaslar

1.Tahvilin hangi para biriminden çıkarıldığı

2.Tahvilin hangi ülkede ihraç edildiği

3.Tahvilin hangi ülkelerin borsalarında kote edildiği

4.ihraççının hangi ülkeden olduğu

5.Yatırımcıların hangi ülkeden olduğu.

Yerli Tahvil İhraçları: İlgili ülkede ikamet eden bir ihraççı tarafından ve o ülke para birimi üzerinden yapılan ihraçlardır.

Yabancı Tahvil İhraçları: Yabancı bir ihraççı tarafından başka bir ülkede, o ülkenin para birimi cinsinden ihracat aracılık eden konsorsiyumunda o ülke kuruluşlarından olduğu ve o ülke piyasası ile sınırlı tahvil ihraçlarıdır.

Yurtdışı Tahviller (Euro tahvil): Euro tahvil, ihraç edildiği ülkenin para biriminden farklı bir para birimi ile ödeme yapan tahvillerdir. Uluslararası bir konsorsiyum ile birden fazla ülkede eşanlı olarak banka veya yatırım bankaları tarafından ihraç edilen finansal araçtır.

Önde Gelen Uluslararası Kredi Derecelendirme Kuruluşları

-Standart-poor's Corporation

-Moody'slnvestors Service

-Fitchlnvestors Service.

En yüksek derece notu AAA 'dır.

Dünya Borsaları: En yüksek borsa değerine sahip ülke ABD'dir. Ardından sırasıyla Çin, Japonya, İngiltere ve Hong Kong borsaları gelir.

Finansal Gelişim Endeksi: Finansal Gelişim endeksi, ülkeleri finansal gelişmişliklerine göre sıralarken şu alanları dikkate almaktadır; Kurumsal Çevre, Bankacılık dışı finansal hizmetler, iş çevresi, Finansal piyasalar, Finansal istikrar, Finansal erişim, Bankacılık finansal hizmetleri. Bu kıstaslara göre 2011'de dünyanın en gelişmiş finansal piyasalarına sırasıyla Hong Kong, ABD ve İngiltere sahiptir.