ÜNİTE 1
1. Sosyal Psikoloji nedir?
Sosyal Psikoloji: Sosyal psikoloji bireylerin, davranış, duygu ve
düşüncelerinin başkalarının gerçek, hayal edilen veya ima edilen
varlığından nasıl etkilendiğinin bilimsel yollarla araştırılmasıdır.
2. Sosyal Etki nedir?
Sosyal etki, insanlar arasındaki etkileşimlerin, insanların düşünce ve
davranışlarını etkilemesi olarak anlaşıldığında, sosyal psikolojinin ikna,
tutum değişimi ve uyma davranışı gibi büyük bir alanını kapsamaktadır.
McGarty ve Hassam (1997), sosyal psikolojinin, sosyal etkiden başka
sosyal algı ve sosyal etkileşim olmak üzere iki büyük alanının daha
olduğunu belirtmektedirler.
3. Sosyal EtkileĢim alanı nedir?
Sosyal etkileşim alanı sosyal davranışla, yani işbirliği ve çatışma,
kişilerarası ilişkiler gibi insanlarla ilişkili davranışı kapsar. Sosyal etkinin
ise bu alanlarla ilişkisi 2 yönlüdür; hem sosyal davranış hem sosyal algı
alanındaki sosyal etkiden söz edilebilir. Dolayısıyla sosyal psikoloji, bu
birbirine bağlı üç alanın toplamı olarak tanımlanabilir.
4. Sosyal Psikolojiye ait verilen diğer tanımlar nelerdir?
• “Sosyal psikoloji, insanların diğer insanlar hakkında nasıl
düşündüklerinin, onları nasıl etkilediklerinin ve onlarla nasıl ilişki
kurduklarının bilimsel bir biçimde çalışılmasıdır”
• “Sosyal psikoloji, sosyal ve kültürel ortamdaki birey davranışının
özelliklerinin ve nedenlerinin bilimsel bir biçimde incelenmesidir”
• Sosyal psikoloji insan etkileşimlerini ve bu etkileşimlerin psikolojik
temellerini sistematik olarak inceleyen bir disiplindir”.
5. Sosyal Psikolojinin tarihi ne zaman ve nerede baĢlamıĢtır?
Modern sosyal psikoloji, 20. yüzyılın başından itibaren ABD’de varlık
göstermiş ve yaklaşık olarak 1960’ların sonlarına kadar da bu durum
devam etmiştir. Günümüzde dünyanın her yerinde sosyal psikoloji
mevcut olsa da, büyük ölçüde ABD ve Avrupa (Avustralya, Yeni Zelanda
ve Kanada da eklenebilir) merkezli bir sosyal psikolojinin ağır bastığı
söylenebilir.
1
6. Sosyal Psikolojinin Avrupa’daki Kökleri hangi akımla kendini
gösterir?
Modern sosyal psikolojinin kökleri 19. yüzyılda Avrupa’da ortaya çıkan iki
entelektüel akıma kadar geri götürülebilir: Völkerpsikoloji ve kitle
psikolojisidir. Bunlar;
Völkerpsikoloji: 19. yüzyılda, Almanya’da geliştirilmiş, kültürel
davranışın tarihsel ve karşılaştırmalı olarak çalışılması gerektiğini öne
süren bir sosyal psikolojik yaklaşımdır.
Kitle Psikolojisi: 19. yüzyılın sonunda Fransız kuramcı Gustave Le Bon
ile başlayan, bireysel psikolojiden farklı olarak kitlelerin kendine özgü
psikolojisi olduğunu ileri süren bir sosyal psikolojik yaklaşımdır. Kitle
psikolojisinin temel şkri “grup zihni”dir
7. Grup Zihni nedir?
Gustave Le Bon tarafından geliştirilmiş, çeşitli psikolojik mekanizmalar
aracılığıyla, insanın tek bir varlık, psikolojik kitle haline gelmesine işaret
eden kavramdır. Daha düşük entelektüel ve ahlaki düzlemde davranış
gösterirler. Özellikle Bon için kitleler çılgın ve vahşidir. Özetle grup zihni
yaklaşımı, kitle ve grup davranışının bireysel davranıştan farklı olduğunu
ileri sürer.
Not….Lewin, Asch ve Muzaffer Şerif ABD ye göç etmişler ve hem
davranışçı hem de grup zihni yaklaşımını reddetmişlerdir.Gestalt
psikolojisinden etkilenmişlerdir.
8. Referans nedir?
Bilimsel disiplinlerin tarih yazımında her zaman başlangıç noktası olarak
belirli kişi ve/veya gelişmelere referans verilir.
9. Modern sosyal psikolojinin doğuĢu nasıl olmuĢtur?
Modern sosyal psikolojinin doğuşu, sosyal psikolojik nitelikte görülen bir
deney ve diğeri, sosyal psikoloji ders kitaplarının yayınlanması ile
olmuştur.
Modern sosyal psikoloji deneysel yönteme ağırlık veren bir bilim dalıdır.
19. yüzyılın sonlarında Triplett tarafından gerçekleştirilen deney, sosyal
psikolojinin ilk deneyi kabul edilir ve bu deney, daha sonradan deneysel
yöntemin kazandığı önem yüzünden tarihsel bir başlangıç olarak
nitelendirilir. Triplett, bisiklet kullanan insanların yarışta olmasalar bile
başka bisikletlilerin varlığında, tek başlarına olduğu duruma göre daha
2
hızlı bisiklet sürdüklerini gözlemiş ve bu gözlemini laboratuarda test
etmiştir. Sonuçlar çok kesin olmasa da, sosyal psikoloji kitaplarında
yeniden yazıla yazıla, deneyin, başkalarının varlığının performansı
arttırdığına destek verdiği iddia edilmiştir.
10. Psikolojide davranıĢçılık nedir? Açıklayınız? ( mutlaka çıkar J )
Davranışçılar, psikolojinin çalışma nesnesinin gözlenemeyen zihinsel
olgular değil, gözlenebilir insan davranışı olması gerektiğini ileri
sürmüşlerdir.
DavranıĢçı sosyal psikolojinin temsilcisi Şoyd Allport,
Sosyal Hızlandırma: Diğer insanların varlığının bireysel performansı
arttırdığı süreçtir.
DavranıĢçı Sosyal Psikoloji: 20. yüzyılın başında ABD sosyal
psikolojisinde ortaya çıkan ve gözlenebilir olan olguların çalışılması
gerektiğini ileri süren sosyal psikolojik yaklaşımdır.
11. Tutum ölçüm teknolojisi nedir?
Thurstone ve arkadaşları tarafından geliştirilmiştir. Daha önceleri, sosyal
bir nesneye yönelik oluşturulan bir eğilim anlamında kullanılan tutum
kavramı, sonradan zihinsel bir yapı olarak görülmeye başlandı. Tutum
çalışmaları, sosyal psikolojinin günümüze kadar süren temel araştırma
alanlarından biri olagelmiştir.
12.Sosyal KarĢılaĢtırma: İnsanların kendi yetenek ve şkirleri hakkında
bilgi sahibi olmak için kendilerini diğerleriyle karşılaştırma sürecidir.
13. BiliĢsel ÇeliĢki: Davranışla tutarsız olan tutumların yarattığı
psikolojik sıkıntı ve bunun tutumları değiştirmek yönünde yarattığı
baskıdır.
14. Sosyal Temsiller: Kurucusu Moscovici, sosyal olguların (örneğin:
“yoksulluk” ve “delilik”) verili bir kültür ya da toplumda anlaşılma biçimi
ve bu anlama biçiminin söz konusu sosyal olguları yorumlamada bir temel
sağlamasıdır.
Sosyal Kimlik: Kurucusu Henry Tajfel, bireyin benliğinin bir parçasını
oluşturan, grup üyeliklerinden elde ettikleri kimliktir; bireyin benliğini
başka bir parçasını oluşturan ve bireyin biricikliğiyle ilgili olan bireysel
kimlikten farklıdır.
3
Atıf Kuramı: Kurucusu Heider, insanların sosyal etkileşimde neden ve
sonuç ilişkilerini nasıl çıkarsadıklarını açıklamak üzere geliştirilmiş bir
yaklaşımdır.
Sosyal BiliĢ: Nesneler değil, insanlar hakkındaki bilgiyi işlemeyle ilişkili
zihinsel süreçlerin çalışılması ya da sosyal etkileşimle ilgili zihinsel
süreçlerin çalışılmasıdır.
Sınırlı Bilgi iĢleme: Kapasitesi insanın psikolojik kaynaklarının (örneğin;
bellek ve dikkat) sınırlı olduğuna ve bu kaynakları korumanın psikolojik
süreçlerin doğasını belirlediğine işaret eden bir terimdir.
15.Doğal Gözlem nedir?
Belirli bir davranış konusunda doğrudan ve betimsel bilgi edinmenin yolu
doğal gözlemdir. Söz konusu sosyal davranışı gözlemeyi, kaydetmeyi, not
tutmak veya kamera çekimi ile kodlamayı içermektir. Sokakta yaşanan
bir olayın ağaç arkasına saklanarak izlenmesi bir doğal gözlemdir.
16.Doğal gözlemin güçlü yanları:
1. Bu yöntem, doğal ortamında kendiliğinden ortaya çıkan bir davranışı
araştırmada mükemmel bir yoldur
2. Bu yöntemin kullanıldığı araştırmalar sık sık gerçek hayata
uygulanabilen denencelerin geliştirilmesini sağlar, çünkü gözlenen gerçek
hayattır
17.Doğal gözlemin sınırlılıkları, zayıf yanları
1. Sayısal veri elde edilemediği için standartlaşma sorunu olabilir,
2. Olaylarda insanlar ve zaman değişken olduğundan genel sonuç
çıkarılmamalıdır,
3. Gözlenme bilindiği andan itibaren tepkisel davranma ortaya çıkar.
18.Korelasyon: iki ya da daha çok değişken arasındaki ilişkidir.
19.Korelasyon yöntemi: iki ya da daha çok değişken arasında
kendiliğinden oluşan ilişkileri araştırma yöntemidir.
20.Survey nedir?
Davranışın ya da bir tutumun bir toplumda ya da belli bir grupta görülme
derecesi ve bunların yaş, cinsiyet, eğitim düzeyi, sosyal ardalan vb.
etmenlerle nasıl bir ilişki içinde olduğu araştırılmaktadır. Örneğin, lise
gençliğinde uyuşturucu kullanma yaygınlığı nedir, uyuşturucu maddeye
4
yönelik tutumlar nelerdir ve liselilerin uyuşturucular hakkındaki bilgi
düzeyi nedir sorularına bu yöntem ile yanıt aranabilir. Ayrıca, uyuşturucu
kullanma ve bu konudaki tutum ve
21. Survey yöntemi nasıl uygulanır, açıklayınız?
Survey yönteminde veri toplama tekniği olarak anket ve görüşme
kullanılır Diğer taraftan görüşme tekniği, yapılandırılmış, yarı
yapılandırılmış ve yapılandırılmamış olabilir.
YapılandırılmıĢ görüĢmede katılımcılara sorulacak tüm sorular
belirlenmiştir.
Yarı yapılandırılmıĢ görüĢmede ana sorular bellidir, ancak görüşme
esnasında katılımcının verdiği yanıtlara bağlı olarak da soru üretilir.
YapılandırılmamıĢ görüĢmede, konu belli olmasına karşın hazırlanmış
soru yoktur. Bunun yerine görüşmenin akışına göre sorular sorulur.
22. Örneklem, Seçkisiz örneklem ve Temsil edici örneklem nedir?
Örneklem: Geniş bir evrenden katılımcıların seçimidir. Örneğin
uyuşturucu konusunda anket uygulamak için bir şehirdeki bütün liseli
gençlere ulaşmak zaman ve maliyet açısından makul olmadığından, bu
gruptan rasgele kişilere anket uygulanabilir.
Seçkisiz örneklem: Her potansiyel katılımcının örnekleme seçilme
şansının eşit olduğu örneklemdir.
Temsil edici örneklem: Örnekleme, evrenin özelliklerine oldukça yakın
özelliklere sahip katılımcıların seçilmesidir.
23.Surveyin güçlü yanları nelerdir?
· Surveyle çok sayıda kişiden çok miktarda bilgi toplama olanağı
vardır.
· Örnekleme tekniğiyle yapıldığı için, toplanılan bilgiden genelleme
yapılır.
· Bu yöntem, diğer yöntemlere göre zaman ve maddi kaynakların
kullanımı açısından daha tasarrufudur.
24.Surveyin sınırlılıkları, zayıf yanları nelerdir?
· Survey ile çok miktarda bilgi toplanır, ancak bu bilgi yüzeyseldir.
· Büyük örneklem alınması gereken durumlarda çok zaman ve
paraya ihtiyaç vardır.
5
· Kendisine genelleme yapılmak istenen evren çok geniş ise,
örneklem oluşturma bir sorun yaratabilir.
· Surveyde katılımcıların yanıtlarına bağlı kalma zorunluluğu vardır.
Katılımcılar ise anket ve görüşmede çok çeşitli etmenlerin etkisi
altında kalarak yanıt verebilirler
25.ArĢiv AraĢtırmasının zayıf ve güçlü yönleri nelerdir?
ArĢiv araĢtırmasının güçlü yanları:
· Bu yöntemde cansız materyaller kullanıldığı için, insanların yer
aldığı yöntemlerde ortaya çıkan sorunlar (yanıtların kişilik, beklenti
gibi etmenlerden etkilenmesi gibi) bulunmamaktadır.
· Bu yöntemle, bir olgunun zaman içindeki değişimi ve gelişimi
izlenebilir.
· Geçmişteki bir olguyu araştırmak için tek yoludur.
ArĢiv araĢtırmasının zayıf yönleri,
1. Araştırmacı sadece var olan bilgiyle yetinmek zorundadır.
2. Materyal çok olduğunda, materyalden örneklem seçimi, daha sonra
tüm materyale bir genelleme yapılacağı için önem taşımaktadır.
26.Deneysel Yöntemlerde hangi sistemler kullanılır, tanımlarını
örnekleriyle ezberleyiniz ( çıkar mı çıkar J )
Örneğin, televizyon programındaki şiddetin çocukların daha sonraki
davranışları üzerinde bir etkiye neden olup olmadığını sınayan bir
araştırmada, televizyon programındaki şiddet düzeyi bağımsız değişken,
çocukların saldırganlık içeren davranış düzeyi bağımlı değişkendir.
Bağımsız değiĢken: Bir deneyde bağımlı değişken üzerindeki etkisini
görebilmek için değişime uğratılan değişkendir.
Bağımlı değiĢken: Bir deneyde bağımsız değişkende yapılan
değişimlerin, üzerinde yol açacağı etkiyi görmek için ölçülen değişkendir.
Denek: Bir deneyde tepkileri ya da cevapları gözlenen ya da ölçülen
bireylerdir.
Deney grubu: Bir deneyde bağımsız değişkende yapılan değişimin
uygulandığı gruptur.
Kontrol grubu: Bir deneyde bağımsız değişkende yapılan değişimin
uygulanmadığı ve deney grubu ile karşılaştırmak için kullanılan gruptur.
6
27.Laboratuvar Deneylerini açıklayınız?
Laboratuvar deneylerinin güçlü yanları:
· Değişkenler arasında kesin bir nedensel ilişki kurmak ve denence
sınamak en fazla laboratuar deneyinde mümkündür.
· Alan deneyi de dahil olmak üzere diğer tüm araştırma yöntemleri
içinde kontrolün en üst düzeyde olduğu yöntemdir.
· Bütünüyle yapay bir ortamda gerçekleştirildiğinden, laboratuarda
elde edilen sonuçların kesinliği de yüksektir.
Laboratuvar deneylerinin sınırlılıkları:
· Laboratuvar deneyleri yapay bir ortamda gerçekleştirildiğinden,
burada elde edilen sonuçları gerçek yaşama genellemek zordur.
· Gerçek yaşamdaki tüm deneyimler laboratuarda araştırılmaya
uygun değildir. Örneğin, yoğun korku, nefret ve saldırganlık gibi
duygular laboratuarda çalışılamaz.
· Sosyal psikolojide olduğu gibi laboratuarda denek olarak insan
kullanılınca, kaçınılmaz olarak sonuçlar insanların önyargılarından,
kişilik özelliklerinden ve beklentilerinden etkilenmektedir.
· Laboratuvar deneylerinde deneklerin tepkisel davranmalarını
önlemek amacıyla, deneyin amacının gizlenmesi ve insanların
kandırılmaları önemli bir etik sorundur.
28.Alan Deneylerini kısaca açıklayınız?
Alan deneyinin güçlü yanları:
· Doğal ortamda yapılmış olsa da temel olarak deney yöntemi
kullanılmış olduğundan, alan deneylerinde denence sınaması
kolaylıkla yapılabilir.
· Alan deneyi doğal ortamda gerçekleştirildiğinden, sonuçların gerçek
yaşama genellenme sorunu yoktur.
· Alan deneyi laboratuarda araştırılması zor olan konular için daha
uygundur. Sosyal etki, propaganda gibi konular doğal ortamda
daha kolay çalışılabilir.
Alan deneyinin sınırlılıkları:
· Alan deneyi değişkenler arasında nedensel ilişki kurulmasına izin
verse de, bu ilişki laboratuar deneyindeki kadar kesin değildir.
Çünkü bu yöntemde araştırmacının kontrolü daha düşüktür.
· Bu yöntemde de deneklerin tepkisel davranma olasılığı vardır.
Dolayısıyla deneklerin kandırılması etik bir sorun olarak alan
deneylerinde de yaşanmaktadır.
7
ÜNĠTE 2
SOSYAL ALGI
29. Ġzlenim OluĢturma nedir?
Bir kişiyle kurulan iletişim süresince algılanan özelliklerin
değerlendirilerek o kişi hakkında bir şkir oluşturma sürecidir. Ġzlenim
OluĢturma
30. Ġzlenim oluĢturmadaki temel ilkeler nelerdir?
• İzlenimler çok az bilgiye dayalı ve çok çabuk bir şekilde oluşturulur.
• Biz karşımızdakinin en çarpıcı özellikleri ile onu başkalarından ayıran
farklı kılan özelliklerini kullanarak izlenim oluşturmaktayız.
• Bir davranıştan anlam çıkarırken bir davranışı yorumlarken; o
davranışın yapıldığı koşulları esas alırız. Bağlamından soyutlanmış
değerlendirmelerde bulunmayız.
• İnsanları tek tek değil, belli grupların üyeleri olarak görme
eğilimindeyiz.
• insanların davranışlarını yorumlarken, önceki bilgilerimizi kullanırız. Bir
öğretmenin davranışını yorumlarken öğretmenlerle ilgili olarak sahip
olduğumuz eski bilgilerimizi kullanırız.
• Bizim kendi ihtiyaç ve amaçlarımız, algılamalarımızı etkilemektedir.
Sözgelimi bir daha karşılaşmayacağımız birini algılamamız, hep birlikte
olacağımız birisini diyelim ki oda arkadaşımızı algılamamızdan farklı
olacaktır.
31. Ġzlenim oluĢtururken kullandığımız bilgiler neler bir de ona
göz atalım…
· Roller Rol şemalarının sağladığı bilgiler hem fazla, hem açık ve
önemli; hem de yarattığı çağrışımlar bakımından daha zengindirler.
Sözgelimi bir insanın milletvekili, ya da kabadayı olduğunu bilmek
onunla ilgili pek çok bilgi verecek, çağrışım sağlayacaktır.
· Fiziksel ipuçları Karşılaşılan bir insana ilişkin özellikler hakkında
bir çıkarsamada bulunurken; öncelikle onun görünümü ve
davranışları üzerine odaklanırız. İlk bakışta yakalanabilen dış
görünüm ve davranışla ilgili algılarımız oldukça ayrıntılı izlenimler
oluşturmaya olanak sağlayabilir.
8
· Ayırıcı Özellikler Bu görsel ayırıcılık ya da dikkat çekici durumlar
izlenim edinmede son derece etkilidirler. Örneğin yeni işe başlayan
kişinin oda arkadaşlarından birisinin bir tiki varsa; onunla ilgili ilk
izlenimi ne onun giyimi, ne saç biçimi, hatta ne cinsiyeti değil, bu
tiki olacaktır.
· DavranıĢlardan KiĢilik Özelliklerini Çıkarsama Karşılaştığınız
bir kişinin görünüş, davranış, hatta mimik ve jestleri gibi
gözlenebilir özelliklerinden; hızla, onun nasıl bir insan olduğuna
yani kişilik özelliklerine ilişkin çıkarımlarda bulunmaya yöneliriz.
· Gruplama (SınıĢara Ayırma) Cinsiyet, ırk ve toplumsal sınıf gibi
gruplara ayırma da algılamamızı etkiler. Biz başkalarındaki ayırıcı
bir özelliğe tepki verirken; çok kez onu, bir grup veya sınıfın parçası
olarak algılarız.
· Bağlamın Etkisi
Toplumsal algı bağlamdan da etkilenmektedir. Bağlam etkisi iki şekilde
olabilmektedir. Zıtlaştırma etkisi ve benzeştirme etkisi. Zıtlaştırma etkisi,
çevresel bağlam dışında yargılar üzerindeki yanlılık etkisi anlamına
gelmektedir. Çok çirkin bir fotoğrafın hemen sonrasında gösterilen normal
güzellikte bir resim, olduğundan daha güzel olarak algılanır. Buna zıtlık
etkisi denilmektedir. Buna karşılık çok çekici birinin fotoğrafıyla, daha az
çekici birinin fotoğrafının birlikte gösterilmesi; az çekici olanın,
olduğundan daha çekici olarak algılanmasını sağlayacaktır. Buna da
benzeĢtirme etkisi denilmektedir.
32. Ġzlenimlerin bütünleĢtirilmesi hangi aĢamalarda oluyor?
· Değerlendirme, Değerlendirmelerimiz iyilik-kötülük, sevimliliksevimsizlik,
temizlik-pislik, incelik-kabalık nitelemeleridir. Ya da bir
kişiyi seviyor muyuz, yoksa sevmiyor muyuz?
· Olumsuzluk Etkisi, olumsuz kişilik özelliği ya da özelliklerinin,
birey hakkındaki genel izlenime olan etkisinin olumlu olanlardan
fazla olmasına olumsuzluk etkisi denilmektedir.
· Olumluluk Yanlılığı, biz insanları olumlu değerlendirme
eğilimindeyiz. Bu olgu olumluluk yanlılığı olarak
isimlendirilmektedir.
· Duygusal Bilgi, Bir insandaki mutluluk duygu durumu, onun
özellikleriyle ilgili izlenim edinmeyi kolaylaştırmaktadır. i
· Anlam Yükleme Bir kişi hakkında edinilen her yeni bilgiye
yüklenen anlam; o kişi hakkında önceden bilinen bilgilere bağlı
olarak değişmektedir.
· Tutarlılık Yükleme, eğer bir insanı başlangıçta sevmişsek onu
çekici, akıllı, cömert, becerikli vb özelliklere sahip biri olarak
varsayarız.
9
· ġemalar, Başkaları hakkındaki bilgileri genellikle, onların ait olduğu
sınışara (sözgelimi kadın ya da erkek olmaları) ilişkin kalıp yargı ve
peşin hükümleri kullanarak işleriz.
33. ġemaların iĢlevleri (özellikleri) nelerdir?
• Karmaşık bilgileri işlemeyi kolaylaştırır.
• Ayrıntıları anımsamada yardımcı olur.
• Bilgi işleme hızını artırır.
• Bilgilerimizdeki boşlukları doldurur.
• Yeni bilgileri yorumlayıp değerlendirmede yardımcı olur.
Rol Ģemaları: Bunlar belli bir roldeki insanlar için elimizde olan, organize
edilmiş kavramlardır.
34.Yükleme Kuramı (Atfetme Kuramı) nedir?
Yükleme Kuramı: Olayların ya da davranışların nedenlerine ilişkin
izlenim oluşturmaktır.
Uygun Çıkarsamalar Kuramı; insanların gösterdiği davranış o anki
koşullar nedeniyle mi yoksa koşullar öyle gerektiğinden mi yapıldı bunu
açıklayan kuramdır. Dost acı günde belli olur buna örnek bir atasözüdür.
Nedensellik yükleme, insanların yaptıkları ya da yapmadıkları şeylerin
(davranışlarının) nedenlerini anlamaktır.
35. Birlikte DeğiĢim Kuramı nedir?
Bir şeyin bir davranışın nedeni olabilmesi için; davranış olurken olması, o
davranış olmadığında da olmaması gerekir. Birlikte değişim kuramına
göre; nedensellik yüklemelerinde bulunurken, üç tür bilgiden
yararlanılmaktadır. Bu bilgiler “tutarlılık bilgisi”, “belirginlik bilgisi” ve
“yaygınlık bilgisi”dir.
· Tutarlılık bilgisi, davranış zaman içersinde ve farklı koşullarda
değişiyor mu? Yağız’ın öğretmeniyle ilgili düşüncelerinde; zaman
içerisinde herhangi bir değişme oluyor mu yoksa hep aynı mıdır?
Yani öğretmeni beğenmediği zamanlar da oluyor mu?
· Belirginlik bilgisi, bir durum karşısında gösterilen tepkinin o
duruma mı özgü olduğuna yoksa benzer bütün durumlarda da
gösteriliyor olup olmadığına bakılır. Yağız; öğrenci olarak bütün
öğretmenlerini değil de belli bir öğretmeni mi çok beğendiğini
10
söylüyor? Ya da izlediği bu korku fi mi için mi berbat diyor; yoksa
korku filmlerini genel olarak mı sevmiyor?
· Yaygınlık bilgisi, Yukarıdaki öğretmen ve film örneğini
kullanırsak; başkalarının da o öğretmenle ya da o filmle ilgili
değerlendirmeleri Yağız’la benzeşiyor mu? Onlar da öğretmeni daha
çok beğeniyor, filmi beğenmediklerini mi söylüyorlar?
36. Yükleme sürecinde yapılan yanlılıklar nelerdir?
a) Temel Yükleme Hatası
Bir insanın yaptığı bir davranışı; içinde bulunduğu koşullarla değil de onun
genel eğilimleri ile yani kişilik özellikleri ve tutumlarıyla açıklama eğilimi,
temel yükleme hatası olarak isimlendirilmektedir.
b) Oyuncu-Gözlemci Yanlılığı
Oyuncu, bir davranışta bulunan, gözlemci ise onun davranışına tanık olan
kişidir. Biz, başkalarının yaptığı hataları onların içsel özellikleriyle;
kendimiz aynı hatayı işlediğimizde bunu durumsal faktörlerle açıklama
eğilimindeyiz.
c) YanlıĢ Yanlılık Bilgisi insanlar herkesi kendisi gibi bilmektedirler.
İnsanların kendi davranış ve düşüncelerinin yaygınlığını-paylaşıldığını
abartma eğilimi yanlış yaygınlık bilgisi olarak bilinmektedir.
d) Kendine Hizmet Eden Yükleme Yanlılığı
Başarıdan pay çıkarıp, başarısızlıktaki sorumluluğu yadsıma eğilimine,
kendine hizmet eden yükleme yanlılığı denilmektedir. İnsanlarda başarıyı
sahiplenme, başarısızlığın sorumluluğunu ise başkalarına yükleme eğilimi
oldukça yaygındır. Örneğin öğrenciler sınavda iyi not aldıklarında bu
kendi başarılarıdır; kötü not aldıklarında ya sorular çok zordur, ya da
öğretmen zayıf vermiştir.
11
ÜNĠTE 3
SOSYAL BĠLĠġ SOSYAL
37. Bu ünite genel olarak tanıma dayalı tanımları ezberlemeye
devam, kolay gelsin….
Sosyal biliĢ, bizim toplumsal dünyaya ilişkin bilgileri yorumlama, analiz
etme, anımsama ve kullanma biçimimizdir.
Sosyal SınıĢama, çevremizdeki olayları, insanları, öteki canlıları,
eşyaları, hatta fikirleri kolayca bilmek isteriz. Bilmek için de, onların her
birini, zihnimizde oluşturduğumuz belli türlerin sınışarın içine yerleştiririz.
Prototip: Bir sınıfın özeliklerini en iyi temsil eden elemana, o türün
modeli (prototipi) diyoruz. Prototip, türü temsil eden ve bizim
zihnimizde olan bir modeldir. Hemşiredeki beyaz önlük, imamların yeşil
takkesi, örneği gibi….
ġema: Herhangi bir şey hakkında, geçmiş yaşantılarımıza bağlı olarak
oluşturulan inanç ve beklentilerdir. Bizler sarı basın kartı olan ve elinde
fotoğraf makinesi olan birini muhabir sınıfına koyarız. Çünkü bir düzene
sahip olma özellikleri vardır. Şemaların bizlere sağladığı avantalar da
vardır, bunlar;
· Şemalar bilgiyi kullanmamıza yardımcı olurlar,
· Şemalar anımsamamıza yardımcı olurlar,
· Şemalar bilgi işlemeyi hızlandırırlar,
· Şemalar otomatik yargıda bulunmaya yardım ederler,
· Şemalar bilgideki boşlukları doldururlar,
· Şemalar yorumlamaya yardımcı olurlar,
· Şemalar beklentiler oluşturur,
· Şemalar duyuşlar içerir, ( Duyuş: sahip olunan duygular )
38. Kalıp Yargı: Bir sosyal sınıfın bütün üyeleri tarafından paylaşıldığına
inanılan özelliklerin bütünüdür. Kalıp yargıya ilişkin özellikleri ve kısa
notları verelim,
a) Kalıp yargılar düşünmenin kısa yollarıdır, ilk kez karşılaştığımız
insanlara ilgili olarak zengin ve geçerli bilgiler sağlarlar.
b) Kalıp yargının en temel özelliği “çabukluğudur”.
c) Cinsiyet bilgisi kalıp yargılar üzerine kuruludur. Örn, erkek baskın,
serüvenci, güçlü, kadın ise, dişi, duygusal, alçakgönüllü gibi…
12
d) Kalıpyargılar yanıltıcı ilişkiler üzerine kuruludur. Kayserili ve
ticaretle uğraşır ilişkisi çok doğru değilken, xxxx ilinden olanlar cimri olur,
yanıltıcı kalıpyargıya örnek gösterilebilir, bu örnekleri günlük hayatımızda
çok kullandığımızdan örnekler çoğaltılabilir…
e) Kalıpyargılarla düşünme daha çok güçlünün özelliğidir. Yönetici
veya güç sahibi olanların alt çalışanlarına Kalıpyargılarla
değerlendirmeleri, buna örnek olarak, memur, polis, hademe gibi
isimlendirmeler örnek verilebilir. Su getirenle testiyi kıran bir olmaz
atasözü de bu maddeye örnek olarak verilebilir.
39. Zihinsel kısa yollar nelerdir?
Yargıda bulunurken uzun cümleler kurmak yerine aklımıza geliveren kısa
cümlelere zihinsel kısa yollar diyoruz. Zihinsel kısa yolları 3 şekilde
anlatmak mümkün, bunlar kısaca;
Temsililik kısa yolu: insanların bir toplumsal sınıf üyesi olmasına, o
sınıfın prototipine ne kadar uygun olduğuna bakarak karar verme
eğilimidir. Takım elbise, fiyonk takmış bir erkeğin ilk etapta özel bir
geceye veya düğüne katılacağının düşünülmesi gibi…
Bilinirlik Kısa yolu: Kolayca anımsanabilen örneklerin, bilgilerin karar
vermede esas alınmasına denir. Örn. Elmadağ’a Tapu Müdürlüğüne
tayininiz çıktı, arkadaşınız işyerinizde mutlaka Elmadağlı çoktur diye
sorar, çünkü bilinir ki o bölgede oralı çok olur…
Simülasyon Kısa Yolu: Herhangi bir olay karşısında karar verme tekniği
olarak adlandırılır, örneğin Evin anahtarını dış kapıda unutan bir anne için
aklına olmaz şeyler gelir, hırsız girdimi, komşum görüp adlımı, belki de
kimse fark etmez gibi…
40. Sosyal BiliĢte hangi Ģema ne zaman kullanılır?
Çevre: Bilginin kendi yapısı önemli, örneğin Tiyatroya gittiniz Tiyatro
sahnesi (çevre) şema olarak kullanacaksınız…
Farklılık: Şemanın kullanılacağını etkileyen bir başka faktör ise çevresel
farklılıktır. Örneğin Bayanların yüzme havuzuna gittiğiniz bir gün
bakıyorsunuz 1-2 erkek var…L Farklı olanlar sanıyorum erkekler JJJ
Roller: Rol şeması birçok boyutla ilgili olarak bilgi verici, zengin ve
anlaşılırdırlar. Örneğin Başkan, politikacı, amir…
13
Öncelik: Edinilen ilk bilgi önceliğimizdir. Kardeşiniz Tıp kazandı diyelim
çocuk doktoru olmak istiyor, bizlerin öncelikli şeması onun nasıl bir çocuk
doktoru olacağı konusunda olur…
Ġpucu Verme: Konuya ilişkin benzer yeni bilgiler ipucu olur. Sınavdan
canı sıkkın çıkan çocuğun elbette sınavının başarılı geçtiğini düşünmeyiz…
Önem: Farklı şemaların kullanılacağının bir belirleyici de önemdir. Tayinin
istendiği iller yazılırken elbette kişinin kendisi önem arz eden il
yazılacaktır.
Bireysel Farklılıklar: Aynı bilgi herkes tarafından aynı yorumlanmaz.
Ahmet’i sen seversin ancak komşun sevmez bireysel farlılık burada göze
çarpar.
Amaçlar: Bilişsel organizasyonu başlatan faktörlerden birisi de bireyin
amaçlarıdır.
40. Atfetme nedir?
Sergilenen sözlü davranıĢ, sözsüz davranıĢ, konuĢma, dıĢ görünüĢ
ve giyim kuĢam tarzına göre insanlar hakkında atıfta bulunuruz. Bir
kişinin davranışı ya o kişiye ait özelliklerden ya da o kişinin içinde
bulunduğu koşullardan kaynaklanır. Bir kişinin davranışı ile ilgili karar
verirken neler dikkatimizi çeker;
· Davranışın doğal olup olmadığına,
· Davranışın ne kadar tutarlı olup olmadığına,
· Davranışın ayırt edici olup olmadığına bakarız.
ÜNĠTE 4
SOSYAL ETKĠ VE SOSYAL GÜÇ
41. Kültür nedir?
Doğanın ya da tanrının yarattıklarına karşılık, insanoğlunun yaşayarak
yarattığı, öğrendiği, öğrettiği, aktardığı, geliştirdiği maddi manevi
anlamda her şey kültürdür.
42. Kültürleme nedir?
Bir toplumdaki kültürü, o toplumun bireylerine kazandırma sürecidir.
Kültürleme süreci sayesinde Arap-Araba, Türk- Türke benzer. Yemekte
bizim çatal-kaşık, Japonun çubuk kullanması ya da Arabın elle yemesi de
14
kültürlenmenin ürünüdür. Ya da bizim göbeğimizi çatlatarak güldüğümüz
bir fıkraya diyelim ki Amerikalının kös kös bakması da kültürlerimiz
arasındaki fark nedeniyledir.
Kültürlemeye toplumbilimciler sosyalizasyon (toplumsallaştırma),
eğitimciler ise “eğitim süreci” diyorlar. Kültürleme sonucunda toplumda
geçerli olan bilgi, tutum ve davranışları kazanırız.
43. Uyum nedir?
Uyum bir kişinin inanç ve davranışlarını, grup standartlarına göre
değiştirme eğilimidir. Grup normlarına uyma, bazen toplumsal uyumu
gerçekleştirmek ve toplum içinde kabul görmek için ödenen bir bedeldir.
Akran Baskısına Uyma insanlar kendilerince şüpheli olmayan bir
durumla karşılaştıklarında, kendi algılamalarına güvenirler ve kendi
bağımsız kararlarını verebilirler. Ancak herhangi bir grupta ve belli bir
konuda, azınlıkta kaldığımız da sıkça karşılaşılan bir durumdur.
44. Uyum davranıĢının nedenleri nelerdir?
· Bilgisel Etki; Doğru Davranma Arzusu, insanların
davranışlarının yararlı bilgiler içermesidir. Bu bilgisel etki olarak
bilinir. Bilgisel etkiye dayanan uyum eğilimi iki temel sürece
dayanır; birincisi grubun bilgisine ne kadar güvendiğimiz, ikincisi de
kendi kararımıza ne kadar güvendiğimizdir.
· Normatif Etki; Beğenilme Arzusu insanların uyum
göstermelerinin bir başka nedeni de takdir toplamak ya da
ayıplanmaktan çekinmeleridir. Biz genelde kabullenilmek,
beğenilmek ve iyi muamele görmek isteriz. Normatif etki, biz
toplum içinde kabul görmek için davranışlarımızı değiştirdiğimiz
zaman oluşur. Örneğin; bilinçli beslenen arkadaşlarımızla
birlikteyken, pek beğenmesek de salata ve balığı tercih edebiliriz.
Fakat yalnız olduğumuzda kendi özel tercihlerimize yöneliriz.
45. Ġnsanlar ne zaman uyum gösterir?
· Grubun Büyüklüğü
Uyum gösterme genellikle grubun büyüklüğü ile artar. Bir odanın içinde
olduğunuzu ve odanın rahatsız edici derecede soğuk olduğunu hayal edin.
Odada bir başka kişi olduğunda ve bu kişi de sıcaktan şikâyet ediyorsa,
bu durumda onun hata yaptığını ya da ateşi olabileceğini düşünürsünüz.
Ama odada 4 kişi varsa ve hepsi de sıcaktan şikâyet ediyorsa hatanın
sizde olduğunu düşünürsünüz.
15
· Grup Bütünlüğü
Birey, ittifak halindeki bir grupla karşılaştığında, grubun uyum baskısı çok
büyük olabilir. Buna karşılık grupta görüş birliği yoksa uyum seviyesinde
büyük bir düşüş olabilir. Grup kararlarını reddeden bir kişi bile olsa, uyum
seviyesi düşer. Arada bir aykırı seslerin çıkması, bazı üyelerin birbirini
sevmemesi, grubun büyük olması, üslenilen görevlerin zor olması
durumunda grubun bütünlüğü tehlike oluşturabilir.(ezberleyelim)
· Grubun Vaadi
Grup ve üyeleri arasındaki bağın gücü de uyumu etkiler. “Vaat”, bireyi
grup ya da ilişkilerin içinde tutmaya yarayan olumlu ya da olumsuz tüm
güçleri kapsar.
· Bireycilik Arzusu
İnsanlar bazen, farklı görünmek için kendi düşüncelerinde değişiklik
yaparlar. Bazıları grupla birlikte hareket etmeye ve grup kararına uymaya
daha uygundurlar, bazıları da öne çıkmak isterler. Ayrıca aşırı bireyci
kişiliği olanlar daha az itaatkâr, daha eleştirel ve daha kabadırlar.
· Azınlık Etkisi:
Gruplarda Yenilik Çoğunluğa uyma etkisi toplumsal hayatın temel
kalıplarından biridir. Fakat çoğunluğun gücüne yaptığımız vurgu azınlığın
etkililiğini görmemize engel olmamalıdır.
46. BOYUN EĞME – iTAAT hakkında kısa bilgi…
İnsanları etkilemenin temel yollarından biri de onlardan istekte
bulunmaktır. Bazen isteklere hiçbir neden olmadan uyarız. Bir çalışmada
araştırmacılar, fotokopi makinesini kullanmak için bekleyen insanlara
gitmelerini, çünkü çok fotokopi çekeceklerini söyleyerek yaklaştılar ve
insanlar da bu isteğe hiç düşünmeden uydular. Ellen Langer bu davranışı
dikkatsizlik olarak tanımlıyor. Çünkü kişiler isteğe hiç düşünmeden
uyuyorlar.
47.Ġnsanları Etkileme Yolları nelerdir?
· Ödüller, Bazı ödüller oldukça kişiseldir, örneğin bir arkadaştan
gelen onaylama gülümsemesi. Bazen insanları etkilemek için
anlaşılır pazarlıklar yapılır. Bir patron çalışanına, bir projeyi hafta
sonuna yetiştirmesi halinde ikramiye verebilir.
· Baskı, Baskı fiziksel güç kullanımından, ceza tehdidine veya
onaylamama işaretlerine kadar genişletilebilir. Örneğin, yönetici
16
çalışanını eğer işe geç kalmaya devam ederse onu disiplin cezasıyla
tehdit edebilir.
· Uzmanlık, Özel bilgi, uzmanlık ve deneyin güç kaynaklarıdır.
Uzmanlara güvenir ve tavsiyelerine uyarız. Çünkü bilgilerinin kişisel
hedeflere ulaşmada yardımı olacağını biliriz.
· Bilgi, Sıkça insanlara bilgi vererek ve onlara doğru hareket yönünü
göstererek onları etkilemeye çalışırız.
· Yasal Otorite, Bazı durumlarda bir kişi, bir diğerinin nasıl
davranması gerektiğini söyleme hakkına sahiptir. Yaramaz bir
öğrencisine fazladan ödev yapmasını söyleyen bir öğretmen ya da
askerlerine savaşmayı emreden bir generalin kullandığı, yasal
otoritedir.
· Acizliğin Gücü, Raven’a göre acizliğin gücü de insanlara bir şeyleri
yaptırmanın etkili yollarından biridir. Bir işin üstesinden gelmekte
yetersiz kişilere yardım etmek bir sosyal sorumluluk olarak kabul
edilir. Fakirlere yardım, küçük bir çocuğun botlarını çıkarması için
annesinden yardım istemesi buna örnek olarak gösterilebilir.
48. Boyun Eğdirme Teknikleri nelerdir?
Toplumsal etkilerle ilgili olarak yapılan bir grup araştırma, insanlara nasıl
boyun eğdirileceğiyle ilgilidir.
· § Önce Küçük, Sonra Büyük Rica Tekniği (Foot-in-the door
Tekniği) Kişilerin küçük isteği kabul ettikten sonra büyük isteği
kabul etmeleri daha kolay olacaktır.
· § Önce Büyük, Sonra Küçük Rica Tekniği (The door in the
face Tekniği), Bu teknik bazen yukarıda açıklanan ile zıt, ama
oldukça etkilidir. Tekniğe göre önce çok büyük bir istekte
bulunmak, kabul edilmeyince daha küçük bir istekte bulunmak
küçük isteğin kabulünü arttırır.
· § Giderek Artan Ricalar Tekniği (The low ball Tekniği) Arka
arkaya gelen şu istekleri nasıl kabul edeceğinizi bir düşünün:
Araştırmacılar önce, sizi arar ve sabahın erken saatlerinde
başlayacak olan bir çalışmaya katılmak isteyip istemeyeceğinizi
sorarlar. ikinci durumda ise, bir deneye katılmayı isteyip
istemeyeceğinizi sorar. Siz kabul ettikten hemen sonra da deneyin
saatini size söyler.
· § Sadece O Değil Tekniği (The that’s not all) Diyelim ki satış
elemanı potansiyel bir müşteriye mikro dalga fırının özelliklerini
anlatır ve fiyatı hakkında bilgi verir. Müşteri tam fırını alıp almamak
konusunda düşünürken satış elemanı ekler; “ancak hepsi bu kadar
değil, eğer fırını bu gün alırsanız hiçbir ek ücret ödemeden beşli
mikro dalga tava setine de sahip olacaksınız.” Aslında tepsi seti
daima fırınla birlikte verilmektedir.
17
· § SıradıĢı istek Tekniği (The pique Tekniği) ,Önerilen ilginç bir
teknik de insanların bazen hiç düşünmeden istekleri
reddetmesinden doğmuştur. Bilirsiniz pek çok şehirde dilenciler
yayalardan para isterler. Çoğu yaya sürekli olarak tekrarlanan
istekleri duymazlıktan gelir, kafasını başka yöne çevirip geçer gider.
49. DıĢ Baskıya Direnme yani Tepki nedir? Burada temel düşünce,
kişiler kendi kişisel özgürlüklerine sahiptirler; bu özgürlüklerin tehdit
edildiğini hissettiklerinde, bu tehdide karşı ellerinden gelen ne varsa
yaparlar.
50. Otoriteye boyun eğmek neden önemlidir, kısa bilgi…
Otoriteye itaat bir boyun eğme biçimidir, bir uyum biçimidir, toplumsal
işleyiş açısından önemlidir, otoriteye karşı gelmenin mutlaka bir cezası
vardır. Her sosyal grupta, örgütlenmede, insanların yasal otoriteden
gelen emir ve kurallara uyum sağlaması önemlidir. Savaş dönemlerinde
generaller askerlerinden itaat beklerken uymayanları da cezalandırırlar.
Ödevini yapmayan öğrenciyi de öğretmeni düşük not vererek veya başka
yolla cezalandırır.
51. Milgram Deneyleri
Stanley Milgram tarafından 1960’larda, laboratuar ortamında
yapılan deneylerle, otoriteye itaat konusunu incelemiştir.