AÖF DERS NOTLARINA HOŞ GELDİN!

Ders notlarına erişmek için lütfen ücretsiz kayıt olunuz.

Ücretsiz Kayıt ol!

VİZE Türk Basın Tarihi Vize Ders Notu

Administrator
Yönetici
Mesajlar
255
Tepkime puanı
24
Puanları
18
TÜRK BASIN TARİHİ

ÜNİTE – 1 MATBAACILIK FAALİYETLERİNİN GELİŞİMİ

  • İnkalar, haberlerini iletmek için 2500 km uzunluğunda yol inşa etmişlerdir.
  • M.Ö. 3000 yıllarından yazıyı bulan Eski Mısırlılar, yazıları önce kil tabletlere yazmışlardır.
  • Ağaç harfler, dünya matbaa tarihinde kullanılan en eski harfler olduğu bilinmektedir.
  • Uygurlar, matbaayı en çok dini metinleri çoğaltmak için kullanmışlardır.
  • Modern anlamda matbaayı icat eden Gutenberg’in asıl mesleği kuyumculuktu.
  • Osmanlılarda, matbaayı ilk önce Museviler kullanmıştır.
  • Osmanlıda ilk Ermeni matbaası, Venedik’ten gelen AbgarOpirToxatec tarafından 1567 yılında İstanbul’da kuruldu.
  • İlk resmi İncil, 1705’te İstanbul’da basıldı.
  • 1627 yılında bir Rum rahip tarafından Beyoğlu’nda kurulan matbaada basılan ilk eser, Court TraiteContreLesJuifs (Museviler Aleyhine Bir Risale).
  • Osmanlı’da bir kitabı veya belgeyi el yazısıyla aynen kopya eden, çoğaltın kişiye “müstensih” denilirdi.
  • İlk Türk matbaası, Gutenberg matbaasından 285 yıl sonra kurulmuştur.
  • Bükülebilen ilk parlak kâğıt imalatını Çinliler yapmıştır.
  • 1741 yılında İbrahim Müteferrika’nın girişimleriyle Yalova’da kurulan kâğıt fabrikası; Yalakabad Kâğıt Fabrikası’dır.
  • Osmanlı’da özel teşebbüs tarafından ilk kâğıt makinesi 1846’da İzmir’de kurulmuştur.
  • Türk tarihinde modern kâğıt fabrikalarına geçiş 1936’da Cumhuriyet Dönemi ile gerçekleşmiştir.
  • İbrahim Müteferrika ve onun kurduğu ilk matbaa hakkında yapılan en son ve en ayrıntılı inceleme; OrlinSabaev tarafından yapılmıştır. Bu inceleme büyük ölçüde Tereke Defterlerine dayanmaktadır.
  • İbrahim Müteferrika’nın Er-Risaletü’l-Müsemma biVesiletü’t Tıbba eserinde matbaa kurmanın gerekleri anlatılmıştır.
  • İbrahim Müteferrika, Din konusunda kitap basılmayacağına dair güvence vermiştir.
  • Müteferrika Matbaasında basılan ilk eser; VankuluLügati’dir.
  • Jale Baysal, 1729-1875 yılları arasındaki matbaacılık faaliyetlerini 8 safhaya alınmıştır.
  • 1803-1839 yılları arasında Osmanlı’da faaliyete geçen basım evleri;
  • Bulak Basımevi
  • Takvimhane-i Amire
  • Matbaa-yı Bab-ı Seraskeri
  • Maçka Mekteb-i Harbiye Basımevi
  • Osmanlı’da dini konulu basılı ilk kitap; Risale-i Birgivi
  • Osmanlı’da yayımlanan ilk taş basması kitap; Nuhbetü’t-Talim.
  • Balkanlarda ilk vilayet basımevi 1864’te Tuna’da kurulmuştur.
  • Anadolu’da ilk resmi vilayet gazetesi; 1865 yılında Erzurum’da yayın hayatına başlayan Envar-i Şarkiyye’dir.
  • Miftah-ı Lisan adlı eserle, Türkçeye batı kaynaklı yeni kelimeler geçmiştir.
  • Osmanlı’da kağıt üretimi ilk kez 1453 yılında Beykoz’da başlamıştır.

  • ÜNİTE – 2 TANZİMAT DÖNEMİNDE BASIN (1828-1875)
  • Gazetelerin bilinen ilk örneği M.Ö. 59 yılında Roma’da çıkarılmıştır.
  • Çin’de M.S. 618-907 yılları arasında devlet memurları arasında dağıtılan ve bürokratik işleyişi konu alan raporlara; Bao denilir.
  • Gazeteciliğin ortaya çıkmasındaki en önemli iki unsur; Ticaret ve savaşlardır.
  • Osmanlıda çıkarılan ilk gazete; Fransız Büyükelçiliği tarafından çıkarılan Bulletin de Nouvelles’tir.
  • Osmanlı yöneticileri Avrupa basını gibi etkili bir basına sahip olmayışın ve bu nedenle kamuoyuna hitap edemeyişinin eksikliğini ilk olarak 1821 Yunan İsyanında yaşamıştır.
  • Osmanlı Devleti’ndeki ilk Türkçe resmi gazetesi; 1 Kasım 1831 yılında II. Mahmut döneminde çıkan Takvim-i Vekayi’dir.
  • Ceride-i Havadis; William Churchill tarafından çıkarılmıştır.
  • 1858 tarihli Ceza Kanununun 137 ve138. maddeleri, basın – yayın ile ilgilidir.
  • İlk Türkçe gazeteyi çıkaran (1862-Tasvir-i Efkâr) İbrahim Şinasi, Avrupa’ya ekonomi eğitimi almak için gitmişti.
  • Osmanlı Devleti’nde ilk özel Türkçe Gazete; 1860’ta çıkarılan Tercüman-ı Ahval ’dir.
  • İbrahim Şinasi, Tercüman-ı Ahval ve Tasvir-i Efkâr gazetelerindeki başyazılarında basının görevinin halkı eğitmek olduğunu yazmıştır.
  • İbrahim Şinasi’nin “Roma Meselesi” adlı makalesi; Siyasi anlamda laikliği konu edinmesi nedeniyle önemlidir.
  • İbrahim Şinasi’nin “Tefrika” başlıklı yazısı; Gazetelerin tarihçesi ve basım tekniği hakkında bilgi verir.
  • İbrahim Şinasi’nin Mizanü’l Hak adlı eserle ilgili yazısı; Türk basını tarihindeki sansürle ilgili ilk yazılardan biri olması nedeniyle önemlidir.
  • İbrahim Şinasi, Mülkiye Hocalarından Mehmet Şerif Efendi’nin İlm-i Emval-i Maliye adlı eserini tanıtmıştır.

  • ÜNİTE – 3 SULTAN II. ABDÜLHAMİD DÖNEMİ’NDE BASIN (1876 – 1907)
  • Sultan II. Abdülhamit’in ülke içinde imtiyaz vermek istemediği devlet, İngiltere’dir.
  • II. Abdülhamit, 31 Mart Ayaklanması ile ilgili olduğu gerekçesiyle, 27 Nisan 1909 tarihinde tahttan indirildi ve Selanik’te zorunlu ikamete tabi tutuldu.
  • II. Abdülhamit dönemi basını hakkında ayrıntılı bilgiler içeren Osman Nuri’nin eseri; Abdülhamid-i Sani ve Devr-i Saltanatı.
  • 1865 yılında ilan edilen talimatnameye göre; Kanun-i Esasi, İhtilal, Hürriyet, Anarşi, Vatan, Dinamit, Dinamo, Millet, Veliaht, Ayan, Bomba, Mithat Paşa, Kemal Bey, Sultan Murad, Ermenistan, Girit, Makedonya kelimelerinin kullanılması yasaktır.
  • Matbuat Müdürlüğü’nün en önemli sıkıntısı; çalışanlara ödenen ücretin yetersiz oluşudur.
  • Sultan II. Abdülhamit döneminin son Matbuat Müdürü olan ve basın camiası tarafından “Kıl Kuyruk” diye diye nitelenen devlet adamı; Ebulmukbil Kemal Bey.
  • 26 Kasım 1888 tarihi basın ile ilgili talimatname; La RepubliqueFrançaise gazetesinde yayımlanmıştır.
  • Osmanlı Matbuat Nizamnamesi (1864) Fransa basın kanunu örnek alınarak hazırlanmıştır.
  • II. Abdülhamit döneminde saraya verdiği jurnallerle tanınan Baba Tahir’in çıkardığı gazete; Malumat’tır.
  • Osmanlı’da basılması istenen eserler önce; Encümen-i Teftiş ve Muayene’ye incelemek üzere gönderilir.
  • II. Abdülhamit’in basını ödüllendirmek için verdiği paralar; Hazine-i Hassa’ya aittir.
  • Jön Türk yayınlarının sayısal artışı bilhassa Ermeni olaylarından sonra olmuştur.
  • Türk edebiyatının ilk tezli romanı; Turfanda mı Turfa mı? adlı eserdir.
  • Ahmet Mithat Efendi’nin Bağdat’ta çıkardığı vilayet resmi gazetesi; Zevra.
  • Ahmet Mithat Efendi’nin Yeni Osmanlılarla birlikte Rodos’a sürülmesinde etkili olan yazısı; “Duvardan Bir Sada”
  • Türklere okuma yazmayı sevdiren Ahmet Mithat Efendi; Hace-l Evvel sıfatıyla anılır.
  • II. Abdülhamit döneminde aşırı derecede politikleşen Jön Türklerin dışında kalan sanat ve edebiyatla ilgilenen gençler; Ara Nesilciler olarak adlandırılmıştır.
  • Nabizade Nazım, dil konusunda İstanbul ağzı esas alınması üzerinde durur.
  • Türk Edebiyatı tarihinde ilk defa bir gazete etrafında “Edebi bir topluluk” teşekkül etmesinde; Servet-i Fünun etkili olmuştur.
  • Osmanlı Devleti’nde taşrada çıkan ilk özel Türkçe gazete “Devir” dir.
  • II. Abdülhamit dönemi mizahına damgasını vuran Mehmet Tevfik’tir.
  • II. Abdülhamit Dönemi’nin en ünlü mizah yayını; Çaylak.









  • ÜNİTE – 4 II. MEŞRUTİYET VE MÜTAREKE DÖNEMLERİNDE BASIN (1908-1918)
  • II. Meşrutiyet (Kanun-i Esasi), 23 Temmuz 1908’de ilan edilmiştir.
  • II. Meşrutiyet ile birlikte gelen özgürlük ortamı, 31 Mart Vakası ile son bulmuştur.
  • Kanun-i Esasi’nin 12. maddesi “Basın yasalar çerçevesinde serbesttir. Hiçbir şekilde basımdan önce kontrole tutulamaz” ifadesini içerir.
  • II. Meşrutiyet Dönemi’nde hemen hemen bütün süreli yayınların üzerinde “musavver” veya “resimli” ifadelerinin bulunmasının sebebi; Yayın organlarının okur sayısını kısa sürede arttırmasıdır.
  • Tanin gazetesi; 1 Ağustos 1908’de yayın hayatına başlamıştır.
  • Tanin gazetesi kapatıldığı dönemlerde; Cenin, Renin, Senin ve Hak isimleri ile yayın hayatını sürdürmüştür.
  • Tanin gazetesi; 1914 yılında İttihat ve Terakki Fırkasına devredilmiştir.
  • II. Meşrutiyet ilanından sonraki 10 ay içinde ülkenin tümünde toplam 726 yayın organı imtiyaz hakkı almıştır.
  • 1908-1914 yılları arasında yayımlanan Arapça süreli 399 tane yayın bulunmaktadır.
  • Temelleri, II. Mahmud dönemine dayanan “Osmanlıcılık” fikri, Avrupa’da cereyan eden milliyetçilik düşüncesini engellemek için ortaya atılır.
  • Osmanlıcılık fikrine öncülük eden edebiyatçı; Namık Kemal’dir.
  • II. Abdülhamit’e başkaldıran İslamcı yayın; Sırat-ı Müstakim’dir.
  • İslamcılık akımının yayın organları;
  • Mahfil
  • Beyanü’l-Hak
  • Sebilü’r-Reşad
  • Ceride-i Sufiye
  • 1915-1922 yılları arasında aylık olarak yayımlanıp şeyhülislamlık makamının resmi yayın organı olan dergi; Ceride-i İlmiye.
  • II. Meşruriyet Dönemi Batıcı dergiler arasında en tanınmışı; İçtihad’dır.
  • 12 Nisam 1914-24 Temmuz 1914 yılları arasında başyazrlığını Ömer Seyfettin’in yaptığı Türkçü yayın; Türk Sözü.
  • II. Meşrutiyet Dönemi’nde 1908’de İzmir’de Boykotaj Cemiyeti tarafından çıkarılan ilk sosyalist yayın; Gave.
  • İstanbul’da büyük yankı uyandıran ilk solcu gazete; İştirak’tır.
  • İlk 8 sayısı Hüsn ve Şiir adıyla çıkan Türkçü yayın; Genç Kalemler.
  • Türk basının da yayımlanan ilk kadın dergisi; Terakki Muhadderat (1869).
  • Türk basın tarihinde renkli olarak basılan ve promosyonlara yer veren ilk kadın dergisi; Mehasin.
  • Türk basın tarihinde ilk defa “kadın” adıyla yayımlanan dergi; 1908’de Selanik’te çıkarılmıştır.
  • II. Meşrutiyet döneminde çocuklara yönelik süreli yayınlar daha çok öğretmenler tarafından çıkarılıyordu.
  • Çocuk Dünyası dergisi, II. Meşrutiyet Dönemi’nde çocuklara tiyatro sevgisini aşılamayı amaçlayarak, bu yönüyle diğer çocuk yayımlarından ayrılmaktadır.
  • Çocuk Duygusu dergisi; II. Meşrutiyet Dönemi’nde ilk kez resimli roman dizisine yer vererek diğer çocuk yayımlarından ayrılmaktadır.
  • II. Meşrutiyet Dönemi’nde “Mini mini çocukların arkadaşıdır” logosuyla yayın yapan çocuk dergisi; Çocuk Dostu.
  • II. Meşrutiyet Dönemi’nde liberal iktisat anlayışına karşı olanlar tarafından kurulup, “milli iktisat” tezini savunan dergi; İktisadiyyatMecmuası’dır.
  • II Meşrutiyet Dönemi’nin ilk büyük mizah dergisi olan, Salah Cimcoz ve Celal Esat tarafından kurulan deri; Kalem.
  • Türk karikatürünün babası olarak anılan karikatürist; Cemil Cem.
  • Mondros Mütarekesi sonrası M.Kemal’in ve Fethi Okyar’ın çıkardığı gazete; Minber.
  • İzmir’in işgaline ilk tepkiyi gösteren Hasan Tahsin (Osman Nevres); Hukuk-i Beşer gazetesinde çalışmaktaydı.
  • Balkan Savaşı, I. Dünya Savaşı ve Mütareke Dönemlerinde basın yayın çalışmaları; Divan-ı Harb-i Örfi tarafından kontrol edilmiştir.
  • Süleyman Nazif; Malta sürgününü konu alan şiirlerini; Malta Geceleri adlı eserinde toplamıştır.
  • Erzurum’da yayımlanan milli mücadele destekçisi gazete; Albayrak.
  • M.Kemal’in Milli Mücadele hareketini kamuoyuna duyurmak amacıyla Sivas’ta çıkardığı gazete; İrade-i Milliye
  • ÜNİTE – 5 MİLLİ MÜCADELE DÖNEMİ VE CUMHURİYET’İN İLK YILLARINDA BASIN (1919-1928)
  • İşgal kuvvetlerinin gönderdiği Yunan Askeri Bildirilerini yayımlayarak, Kuva-yı Milliyecileri “haydut çetesi” olarak gösteren, İzmir’de çıkarılan gazete; Ahenk Gazetesidir.
  • Sakarya Zaferi’nden sonra padişah ve İstanbul Hükümeti, Milli Mücadele’nin başarıya ulaşacağını görünce basına karşı sert tutumlarını yumuşatma yoluna giderler. Bu tarihten sonra savaş cepheleri, milli kuvvetler, TBMM ve Mustafa Kemal ile ilgili bilgiler konusunda bilgi çıkmasına göz yumulmuştur.
  • 1928 yılında harf değişikliğine ayak uyduran gazete sayısı; 70’tir.
  • 7 Mayıs 1924 tarihinde yayına başlayıp, günümüze kadar devam eden tek süreli yayın; Cumhuriyet gazetesidir.
  • Milli Mücadele Dönemi’nde Anadolu Ajansı kuruluncaya kadar gazetelerin haber kaynakları; yabancı basın olmuştur.
  • Türk basınında halkın rahatça anlayabileceği yeni bir “gazeteci lisanı”; Milli Mücadele Döneminde ortaya çıkmıştır.
  • Tarihteki ilk haber ajansı; Charles-Louis Havas tarafından kurulan; Havas Ajansı’dır.
  • Anadolu Ajansı (AA); 6 Nisan 1920’de kurulmuştur.
  • Milli Mücadelenin İstanbul’daki sözcüsü konumundaki gazete; İleri Gazetesi’dir.
  • Milli Mücadele sürecinde logosu altında “Yunanistan Yıkılmalıdır!” sloganını kullanan gazete; Yeni Gün gazetesidir.
  • Ziya Gökalp’ın ömrünün son yıllarında çıkardığı gazete; Yeni Türkiye gazetesidir.
  • Ali Kemal; Peyam-ı Sabah gazetesinde, Milli Mücadeleyi şiddetle eleştirmiştir.
  • Refik Halit Karay’ın Halep’te çıkardığı gazete; Vahdet Gazetesidir.
  • Refi Cevat Ulunay tarafından çıkarılan gazete; Alemdar.
  • Refi Cevat Ulunay; Mevlevilik konusundaki yazılarıyla dikkat çekmiştir.
  • Sürgüne gönderilen Milli Mücadele karşıtı aydınlara; Yüzellilikler adı verilmiştir.
  • Halka yeni harfleri tanıtmak için açılan okullara; Millet Mektepleri adı verilmiştir.
 
Üst