- Mesajlar
- 255
- Tepkime puanı
- 24
- Puanları
- 18
GENEL İSLETME
ÜNİTE 1
İSLETME KAVRAMI
EKONOMİK SİSTEM
Bir ülkenin sahip olduğu kaynakların, ihtiyaç ve isteklerin karsılanması için kisiler ve kurumlar arasında dagılımını esas alan kurallar bütününe ekonomik sistem denir.
Ekonomik sistemler temel olarak üç gruba ayrılır:
Serbest piyasa ekonomilerinde (Pazar ekonomileri), üretim faktörlerinin (emek, sermaye, doğal kaynaklar) sahipleri özel kisi ya da kurumlardır.
Kumanda ekonomilerinde (Planlı ekonomiler), üretim faktörlerinin sahibi devlettir.
Karma ekonomik sistemde, üretim faktörlerinin sahibi hem devlet hem de özel kisi ya da kurumlardır.
ÜRETİM FAKTÖRLERİ
Mal ve hizmet üretimi için gerekli olan, bir ülkenin sahip oldugu temel kaynaklara üretim faktörleri denir.
Üretim faktörleri asagıdaki gibi sıralanabilir:
Emek (isgücü): Üretimi gerçeklestiren kisilerin bedensel veya zihinsel katkılarıdır.
Sermaye (kapital): Mal ve hizmet üretimi için gerekli olan bina, makine, araç-gereç, para ve paraya dönüstürülebilen varlıklardır.Yani faaliyetlerin yürütülmesi için gerekli olan fonlardır.
Girisimci (mütesebbis): Mal ve hizmet üretmek için üretim faktörlerini bir araya getiren kisidir.
Dogal Kaynaklar (tabiat): Dogadan elde edilen her seydir (su, madenler, agaçlar).
Teknoloji: Mal ve hizmet üretimi sırasında kullanılan yöntemdir.
MALLARIN SINIFLANDIRILMASI
a) Üretilmesi İçin Çaba Harcanıp Harcanmamasına Göre Mallar
- Ekonomik Mal: Üretimi için çaba harcanan mallardır, (ekmek, masa, buzdolabı gibi)
- Ekonomik Olmayan Mallar (Serbest Mallar): Üretimi için hiçbir çaba harcanmayan, dogada hazır bulunan mallardır (hava, günes ısıgı gibi)
b) Gereksinmeleri (İhtiyaçları) Giderme Özelliklerine Göre Ekonomik Mallar
- Tüketim Malları: Gereksinimleri dogrudan dogruya gideren mallardır. Ekmek, su, elbise gibi.
- Üretim (Yatırım) Malları: Baska malların üretilmesi için gerekli mallardır. Makinalar, hammaddeler vs.
c) Kullanım Sürelerine Göre Ekonomik Mallar
- Dayanıklı Mallar: Uzun süre kullanımı sonunda yavas yavas tükenen mallardır. Buzdolabı, televizyon gibi.
- Dayanıksız Mallar: Bir defa veya kısa bir süre kullanıldıgında tükenen mallardır. Ekmek, un, peynir gibi.
Dayanıklı malların hizmetinden faydalanılır. Dayanıksız malın kendisi tüketilir.
İSLETMELERDE BASARI ÖLÇÜTLER
İsletmelerin basarılı olup olmamalarını belirlemede üç etkenlikten faydalanılır:
a) Teknik Etkenlik: Belirlenen standartlara ulasmak ve belirli bir isi en ucuza getirmek
b) Ekonomik Etkenlik: Eldeki kaynakların en uygun sekilde kullanımıdır.
c) İsletme Biliminde Etkenlik: Belirli bir girdi ile en yüksek çıktının saglanabilmesidir.
Etkenligi, verimlilik, ekonomiklik ve kârlılık belirler.
- Verimlilik (Prodüktivite) = Çıktı / Gidi
- Ekonomiklik: Üretim Satısı Tutarı / Üretim Maliyeti
Kârlılık (Rantablite): Net Kâr / Kullanılan Kapasite
ÖZEL GİRİSİM SİSTEMİNİN TEMEL UNSURLARI
Özel girisim sisteminin dayandıgı 4 temel unsur vardır:
1. Özel mülkiyet hakkı: Kisilerin tasınır ve tasınmaz mal satın almaları, onları kullanmaları ve satma haklarıdır.
2. Seçme özgürlügü: Üretici ve tüketicilerin neyi üreteceklerini veya tüketeceklerini özgürce yapabilme haklarıdır.
3. Kâr elde etme: girisimcilerin faaliyetleri sonucunda ortaya çıkacak kâr üzerindeki haklarıdır.
Serbest rekabet: isletmelerin pazardan daha fazla pay alabilmek için rekabet etme haklarıdır.
İSLETME KAVRAMI
İsletme, insanların ihtiyaç ve isteklerini karsılayacak mal ve hizmet üreten kâr amaçlı iktisadi kuruluslardır.
İsletme kurarak kâr elde etmek isteyen kisiye girisimci, yaptıgı isleme ise girisim denir.
Girisimci üretim faktörlerini bir araya getirerek üretime yöneltir ve ortaya çıkacak riskleri üstlenir. Yönetici, mal ve hizmet üretmek için bir araya getirilen üretim faktörlerini yöneten kisidir. Yaptıgı isi bir ücret karsılıgı yapar, risk üstlenmez.
SINAVA YÖNELİK DEGERLENDİRMELER
i. Ekonomik sistemin tanımı
ii. Üretim faktörleri (“Hangisi üretim faktörlerinden biri degildir?” ya da “Fonları gösteren üretim faktörü hangisidir?” gibi)
iii. Malların sınıflandırılması (“Hangisi ekonomik ya da dayanıksız maldır?” vs. ve bunların tanımlarından biri)
iv. İsletmelerde basarı ölçütleri (özellikle “verimlilik”)
v. İsletmenin ve girisimcinin tanımı
vi. Özel girisim sisteminin temel unsurları
ÜNİTE 2
İSLETMELERİN ÖZELLİKLERİ
İSLETMELERİN AMAÇLARI
İsletmelerin ulasmak istedikleri noktalara veya hedeflere isletmenin amaçları denir. İsletmenin amaçları, temel (genel) amaçlar ve özel amaçlar olarak ikiye ayrılır.
1. TEMEL (GENEL) AMAÇLAR
İsletmelerin temel amaçları kar elde etmek ve topluma hizmettir.
a) Kar Elde Etmek
Kar, isletmelerin belirli bir dönem sonunda elde ettigi gelirlerle bu dönemdeki giderler arasındaki pozitif (olumlu) farktır. Daha açık bir ifadeyle kar, gelirin gideri asan kısmıdır. Eger isletmelerde gelir giderden daha az olursa zarar ortaya çıkacaktır.
Kar, isletmeler için büyüme ve gelismenin bir göstergesi olmakla birlikte isletme üst yönetiminin basarısını degerlendirmede bir ölçü, çalısanları da tesvik edici bir araçtır.
b)Topluma Hizmet Etmek
Özel sektör isletmelerinin amacı, öncelikle topluma hizmet etmek olmayıp kar elde etmektir. Ancak birçok kisiye is olanagı sundugu için topluma hizmet de etmektedirler.
Temel amacı topluma hizmet etmek olan isletmeler, kamu isletmeleridir. Türkiye’de Kamu İktisadi Tesebbüsleri (KT’ler), topluma hizmet etmek için kurulmus ve karı ikinci plana itmis, kamu tarafından kurulmus isletmelerdir.
2. ÖZEL AMAÇLAR
İsletmelerin kar elde etmek ve topluma hizmet etmek gibi temel (genel) amaçlarının yanı sıra uzun dönemli büyüme, tüketicilere kaliteli mal ve hizmet sunma, çalısanlara uygun ücret verme ve toplumsal sorumluluk gibi özel amaçları da bulunmaktadır.
a) Uzun Süreli Büyüme
İsletmeler varlıklarını sürdürebilmek için sürekli büyüme ve gelismeyi saglamak zorundadır.
b) Çalısanlara Uygun Ücret Verme
İsletmeler, etkin ve verimli bir çalısma ortamının meydana getirilmesi için çalısanlara uygun ücret vererek ve çalısma güvenligini saglayarak motivasyonu artırabilirler.
c) Tüketicilere Kaliteli Mal ve Hizmet Sunma
Tüketicilere kaliteli mal ve hizmet sunma, isletmelerin satıslarını artıracagı için karı üst noktaya çıkarır.
d) Toplumsal Sorumluluk
İsletmeler, içinde bulundukları toplumsal çevreye uyum saglayarak çesitli çıkar gruplarının (tüketiciler, sendikalar, vs.) istek ve beklentilerini karsılamak zorundadır. Bunun için de egitim, spor, kültürel alanlara destek vermektedirler. Ayrıca dogal çevrenin korunarak çevre kirliliginin önlenmesi de günümüzde isletmelerin en önemli toplumsal sorumluluklarından biridir.
İSLETMELERİN FAALİYETLERİ
İsletmelerin islevleri (faaliyetleri) Henry Fayol’a göre sunlardır:
• Yönetim Faaliyetleri: Planlama, örgütleme, koordinasyon, yöneltme ve denetim
• Üretim/Teknik Faaliyetler: Üretimin gerçeklestirilmesi islemleri
• Güvenlik Faaliyetleri: İsletmenin, çalısanların ve üretilen malların güvenligi
• Finansal Faaliyetler: İsletme için gerekli olan fonların bulunması ve bunların kullanılması
• Ticari Faaliyetler: Satın alma, satıs, pazarlama
• Muhasebe Faaliyetleri: Gelir-gider hesapları, parasal islemlerin kaydedilmesi, envanter, vs.
İSLETMENİN İÇ VE DIS ÇEVRESİ
İsletmeler faaliyette bulundukları çevreden olumlu veya olumsuz olarak etkilenmektedir. İsletmenin faaliyetlerini etkileyen çevre unsurları, çıkar grupları olarak da adlandırılmaktadır.İsletmeleri etkileyen iç çevre unsurları ya da çıkar grupları isletme sahipleri, yöneticiler, personel ve örgüt gibi unsurlardan olusmaktadır.İsletmeleri etkileyen dıs çevre unsurları ya da çıkar grupları ise devlet ve yasalar, tüketiciler, toplumun yapısı ve kültürü, tedarikçiler, rakipler, diger isletmeler ve dogal (fiziksel) çevre kosulları gibi unsurlardan olusmaktadır.
1. İSLETMELERİN İÇ ÇEVRE UNSURLARI
Sermaye Sahipleri: İsletmenin kurulması ve faaliyetlerine devam edebilmesi için sermaye koyan kisilerdir. İsletme sahiplerinin beklentileri kardır.
Yöneticiler ve Personel: İsletmede faaliyetlerin yürütülmesine direkt katkısı olan, en alt basamaktaki personelden en üstteki yöneticilere kadar herkesi kapsamaktadır. Yöneticiler ve personelin, daha iyi çalısma kosulu, sosyal ortam ve doyurucu ücret gibi çesitli beklentileri bulunmaktadır.
2. İSLETMELERİN DIS ÇEVRE UNSURLARI
Devlet ve Yasalar: İsletmeleri ilgilendiren en önemli dıs çevre unsurunu olusturan devletin uygulamaları ve yasalar, isletmelerin haklarının ve sorumluluklarının sınırlarını çizmektedir. Vergi yasaları, is güvenligi yasaları ve çevre koruma yasaları isletmeleri yakından ilgilendirmektedir.
Tüketiciler, Toplumun Yapısı ve Kültürü:İsletmelerin faaliyetlerini devam ettirebilmeleri satıslarına baglıdır. Bunun için de satıs yapacagı toplumun yapısını ve kültürünü yakından inceleyerek buna göre bir tutum içine girmek zorundadır.
Toplumsal Çevre: İsletmenin faaliyette bulundugu toplumun demografik ve kültürel özellikleri toplumsal çevreyi belirler. Toplumun isletmeye bakısı ve isletme ile ilgili düsünceleri, isletmeler için önemlidir.
Tedarikçiler: İsletmeye mal ve hizmet sunan diger isletmelerdir. İsletmeler tedarikçilerin çıkarlarını da gözetmek zorundadır.
Diger İsletmeler: İsletmeye kredi veren bankalar veya diger finans kuruluslarıdır. İsletmeler bunlara kası sorumluluklarını yerine getirmelidir.
Rakipler: Aynı sektörde faaliyet gösteren isletmelerdir. İsletmeler, rakiplerinin faaliyetlerini incelemek ve onlarla rekabet edebilmek için degisime ayak uydurmak zorundadır.
Fiziksel Çevre: İsletmeleri etkileyen toprak, hava, su ve iklim gibi yeryüzündeki dogal kaynaklardır. Bütün isletmeler belirli düzeyde bu kaynaklardan etkilenir ve bu kaynaklara bagımlıdır. Dogal kaynakları bilinçsizce yok eden isletmeler, hem yasalara hem de topluma karsı sorumlu olacaktır.
İSLETMELERİN SINIFLANDIRILMASI
1. ÜRETİLEN MAL VE HİZMETE GÖRE İSLETMELER
Endüstri İsletmeleri: Kullandıgı girdileri fiziksel veya kimyasal degisikliklerle yeni bir mala dönüstüren isletmelerdir. Hammadde isleyen veya televizyon, otomobil vs. üreten isletmeler endüstri isletmeleridir.
Ticaret İsletmeleri: Üretilen malların tüketicilere ulasmasını saglayan isletmelerdir. Bu isletmeler toptancılık, yarı toptancılık ya da perakendecilik faaliyetleriyle üreticiler ile tüketiciler arasında baglantıyı saglamaktadır.
Hizmet İsletmeleri: Konaklama, eglence, saglık, bankacılık gibi hizmetleri üreten ve pazarlayan isletmelerdir.
2. ÜRETİM ARAÇLARININ MÜLKİYETİNE GÖRE İSLETMELER
Özel Kesim İsletmeleri: Üretim araçlarının mülkiyetinin özel kisilere ait oldugu isletmelerdir.
Kamu Kesimi İsletmeleri: Üretim araçlarının mülkiyetinin kamuya (devlete) ait oldugu isletmelerdir. Ülkemizde bu tür isletmelerin (KT’lerin) ekonomide önemli bir agırlıgı bulunmaktadır.
Yabancı Sermayeli İsletmeler: Üretim araçlarının mülkiyetinin baska ülke vatandaslarına ait oldugu isletmelerdir.
3. HUKUK YAPILARINA GÖRE İSLETMELER
a) Özel İsletmelerin Hukuksal Yapıları
Kisi Sirketleri
• Tek Kisi İsletmesi
• Adi Sirket
• Kollektif Sirket
• Adi Komandit Sirket
Sermaye Sirketleri
• Anonim Sirket
• Limited Sirket
• Kooperatif Sirket
• Sermayesi Paylara Bölünmüs Komandit Sirket
b) Kamu İsletmelerinin Hukuksal Yapıları
Kamu İktisadi Tesebbüsleri
• Kamu İktisadi Kurulusları (KK)
• İktisadi Devlet Tesekkülleri (DT)
Yerel Yönetim İsletmeleri
Katma Bütçeli Yönetim İsletmeleri
Döner Sermayeli İsletmeler
c) Yabancı Sermayeli İsletmeler
• Uluslar arası anlasmalarla kurulan isletmeler
• Petrol Yasasına Göre Kurulan sletmeler
• 6222 Sayılı Kanun’a Göre Kurulan sletmeler
• 1567 Sayılı Kanun’a Göre Kurulan sletmeler
4. ULUSAL KÖKENLERİNE GÖRE İSLETMELER
Ulusal İsletmeler: Bu isletmeler, ülke içinde kurulmus, sermaye ve yönetim açısından diger bir ülkeye baglı olmayan isletmelerdir.
Uluslararası İsletmeler: Yalnızca kuruldugu ülkede degil baska ülkelerde de çesitli yatırımlar yapan isletmelerdir. Genellikle pazarlama, ticaret, ulastırma ve sanayi alanlarında faaliyette bulunur.
Çok Uluslu Sirketler (ÇUS): Ekonomik hayatın her alanında faaliyette bulunan bu isletmeler dünyayı tek bir Pazar olarak görür ve amaçlarını gerçeklestirecek en uygun yatırım yerleri için sermaye, teknoloji ve yönetimlerini bu alana yönlendirirler.
5. İSLETMELER ARASI ANLASMALARA GÖRE İSLETMELER
Amaçlarını gerçeklestirmek için isletmeler arasında asagıdaki anlasmalar yapılır:
• Tröst
• Kartel
• Konsorsiyum
• Konsern
• Centilmen Anlasmaları
• Holding
• Tam Birlesme
6. DİGER İSLETME SINIFLANDIRMALARI
• Büyüklük
• Yönetim Biçimi
• Alıcıların Çesidi
• Süreklilik
• Risk Alma Derecesi
SINAVA YÖNELİK DEGERLENDİRMELER
• İsletmelerin genel ve özel amaçları (hangisi özel amaçlardan biri degildir; gibi)
• İsletmenin islevleri
• İsletmelerin iç ve dıs çevre unsurları (hangisi dıs çevre unsurlarından biri degildir ya da bunlardan birinin tanımı)
• İsletmelerin sınıflandırılması (özellikle kisi ve sermaye sirketleri)
ÜNİTE 3
İSLETMELERİN KURULUSU
İsletmelerin kurulusunda yatırım kararı ile ilgili asamalar:
1-Yatırım düsüncesi(pazarda istemin artması,isletmenin büyüme egilimi,maliyetleri düsürme çabası,yeni bir mala geçis,teknolojik yenileme gibi etkenler yeni bir yatırım düsüncesinin olusmasını saglar.ülkenin ekonomik yapısı,Pazar durumu,rekabet durumu,dıssatım ve dısalım olanakları,teknoloji,dogal kaynaklar da.),
2-yapılabilirlik(fizibilite)arastırmaları(kesin yatırım kararı alınmadan önce girisimcinin yapmayı düsündügü üretim ve sermaye yatırımı ile ilgili olarak ekonomik,teknolojik ve finansal sorunlarla,kurulus yeri sorunlarını çözmek için gerekli tüm bilgilerin sistemli sekilde elde edilmesi yapılabilirlik arastırması,bunların bir metin içinde toplanması da yapılabilirlik pojesidir.),
3-yapılabilirlik projesi,(ön proje olusturulur.)
4-degerlendirme ve yatırım kararı,(isletmeci,isletmeyi kurma kararı verirken karlılık oranları üzerinde durur ,borç ödeme yetenegi,döviz etkisi,katma deger ölçütü,sermaye-hasıla oranı,sermaye yogunlugu,emek verimliligi gibi degerlendirmeler yapılır).
5-kesin proje,(proje kabul edildikten sonra kesin proje biçimine dönüstürülür.kesin projede yer alanlar:isletmenin
kapasitesi,büyüklügü,hukuksal yapısı,yapılacak harcamaların ayrıntısı,alınacak her tür donanım,teknik özellikleri,maliyetleri.)
6-projenin uygulanması,(yatırım)(arsa alımı,donanımın kurulması,makine ve araç gerecin satın alınması,montaj.)(proje ve mühendislik tasarımlarının olusturulması,görüsme ve sözlesmelerin tamamlanması,egitim projesinin uygulanmasına iliskin çalısmalar)
7-üretime geçis asaması(önce deneme üretimi)(malın uygunlugunun denetimi,arada fark varsa bunların giderilmesi) yapılabilirlik projesindeki arastırmalar: ekonomik(kurulacak isletmenin ekonomik açıdan verimli ,karlı ve ussal olup olmadıgının arastırılması.üretilmesi planlanan mal veya hizmete iliskin talep ve Pazar payının kestirimi yapılır.),teknik arastırmalar(üretim süreci asamalarının tanımlanması,üretim teknolojisinin seçimi,fabrika içindeki yerlesimi ,bakım ,onarım olanakları.),finansal arastırmalar,yasal arastırmalar,örgütsel arastırmalar(is analizi,is bölümü,uzmanlasma,iletisim kanalları) kurulus yerinin belirlenmesi:
asamalar:
1-belli bir ülkenin sınırları içindeki belli bir bölgeyi seçmek
2-seçilen bu bölgenin içinde kalan belli bir noktayı saptamak
3-bu noktadaki bir arsada isletmeyi olusturup,isletme için gerekli üretim araçlarını saglamak ve isletmenin iç yerlesim düzenini kurmak
bölge seçerken deger verilmesi gereken etkenler:
1-hammadde (malın önemli bir bölümünün olusmasına katkıda bulunan girdiler hammadde,öbürleri ise yardımcı madde yada malzeme adını alır.hammadde saglanmasında süreklilik ve güvenlilik saglanmalı,fiyatı elverisli olmalı,iyi bir ulasım sebekesinin yanında olmalı.)
2-ulastırma(tasıma) :rakip isletmelerin kurulus yerine göre ulasım açısından daha olumsuz bir durumda olunmamalı.tasımadaki bes temel yol:demir,kara,hava,deniz yolları,boru hattı.
3-pazara yakınlık
4-isgücü isçiligin ürün maliyetindeki payını neler etkiler? Mekanizasyon ve otomasyon derecesi,isletmenin kapasitesi ve kapasite kullanımı,nitelikli isçinin tüm isçiye oranı,çevredeki ortalama isçi ücretleri.
5-enerji ve yakıt
6-su
7-iklim ve deprem iklim neleri etkiler?isletmede çalısanların saglıgını,çalısma yetenegini,üretkenligini.
sletmelerin üretimlerini dogrudan etkileyen faktörler nelerdir? Isı derecesi,nemlilik derecesi,bunların degisme derecesi,çabuklugu
8-artıkların atılması
9-özendirme önlemleri a-:enerji,ulastırma ve haberlesme gibi altyapı yatırımlarının devletçe gerçeklestirilmesi seklinde ve
b- özel kesime vergi ayrıcalıgı yada indirimi saglayarak.
10-öteki etkenler :yerel vergi,resim ve harçlar,isletmelerin katlanacakları parasal yükün boyutu isletmeleri belli yörelere çeker yada uzaklastırır.ikinci etken:kültürel kosullardır.isletmeler birçok sanayi dalının bir araya toplandıgı bölgelerde kurulursa pek çok üstünlük elde ederler.Buna dıssal ekonomiler denir.
ÜNİTE 4:
İSLETMELERİN BÜYÜMESİ
Büyümeden önce karar verilecek nokta nedir?isletme büyüklügü
İsletmeleri büyüme sürecine zorlayan etkenler nelerdir?çevresel kosullar,tüketici kavramının degismesi,rakip isletmelerin yeni teknolojiler ve büyük sermayelerle pazarda faaliyet göstermeleri.
İsletme büyüklügünün belirlenmesinde etkili unsurlar nelerdir?isletmenin yönetim yetenegi,sosyal çevre,finansman kaynakları,ülke ekonomisi,faaliyet konusu,rakiplerin durumu.
Büyümenin olumlu sonuçları nelerdir?çalısanlardan daha yüksel performans alınabilir,daha verimli bir çalısma ortamı saglanabilir.
Olumsuz sonuçları?is yükü artısından dolayı çalısanlarda motivasyon azalması,büyümenin neden oldugu yüksek tansiyondan dolayı basarılı elemanların basarısız duruma düsmesi söz konusu olabilir.verim düsebilir
Hızla büyüme sürecine giren bir isletmenin,asırı büyümeyi finanse edecek güce sahip olması gerekir.Dengeli ve tutarlı bir büyüme süreci saglanmalıdır.
Büyüme nedenleri:
İsletme çevre baskısına karsı koyabilir,çevre uyma yetenegi artar,rakiplerle daha kolay mücadele edilir,kaliteli hizmet sunulur,finansal olanaklar artar,güç kazanır,üretimde miktar ve kalite artar,maliyetlerde düsme olur,ar-ge ye agırlık verilir,tedarik kolaylıgı kazanırlar,hammadde ve yardımcı madde alımı istedikleri miktarlarda gerçeklesebilir,stok yapabilirler,faaliyet gösterdikleri pazarların nitelik ve niceligi degisir.
Büyüme biçimleri:
Karlılıgı artırabilmek için düsük maliyet ve farklılasma üzerinde durulur.yeterli finansman kaynagı saglandıgında,isletmeler büyüme
hedefine yönelirler.yöneticiler için büyüme güç,söhret,statü kazanma için temel kosuldur.
Büyüme biçiminde dikkate alınacak konular:isletmenin mevcut durumu,faaliyet gösterilen endüstri dalı,üretilen mallara karsı olan talebin trendi,rakip isletmelerin büyüme modelleri,ekonominin gidisi.
1-iç büyüme:mevcut faaliyetleri genisleterek ve kendi kaynaklarına dayanarak.yeni finansman kaynaklarına ihtiyaç duyulur,büyümede borçlanma,oto finansman,yeni sermaye bulma yöntemleri uygulanır.kaynak bulununca üretim kapasitesi artırılır,yeni Pazar arayısına girilir.
a-yatay büyüme.aynı üretim dalında faaliyet boyutlarını genisleterek,fabrika sayısını artırarak.yatay büyüme sekilleri: ürün farklılastırılması (aynı ürünün degisik özelliklerle piyasaya sürülmesi. Amaç:marka imajını güçlendirmektir. ) ve Pazar farklılastırılması (farklı pazarlarda ürün yaygınlastırılması.degisik bölgelerde,degisik tüketici gruplarına ulasmak).
b-dikey büyüme: geriye dogru (daha önce satın aldıgı girdileri kendisi üretmeye baslar.bu büyümede dikkat edilmesi gerekenler:girdileri üretmek için yeterli kaynak ayıma imkanının olması,satıcıların yüksek kar oranıyla çalısması,girdilerin zamanında ve uygun kalitede tedarik edilmesi,satıcı isletme az oldugu durumda geriye dogru büyüme tercih edilir.) ve ileriye dogru :isletmenin ürettigi malların tüketiciye geçmesi sırasında.isletmenin ürettigi mallar için satıs organizasyonu kuması gibi.
Bu tip büyümede gereken kosullar:üretilen mallar için dagıtım sistemi kuracak kaynak varsa,dagıtımda sıkısıklık,gecikme oluyorsa,pazarlama kanalı çok uzun ve yüksek fiyat gerektiriyorsa,isletme çok teknik bir ürün üretiyorsa,dagıtım kanallarındaki isletmeler uzmanlasmamıssa,büyüyen bir endüstri dalında çalısıyorsa bu tip büyüme olur.
2-dıs büyüme : kendi iç kaynakları yeterli olmadıgında.genellikle birlesme seklinde olur.
Dıs büyümenin olumlu yanları nelerdir?tek basına yapılamayacak isler gerçeklestirilebilir,yeni teknoloji kazanımı kolaylasır,kredi ve ilave finansman bulmak kolaylasır,piyasa hakimiyeti ve rekabet kolaylasır,tekelci durum yaratılabilir .
dikey birlesme :amaç azarda rekabet gücünü artırmak.iki tür gerçeklesir:
1-geriye dogru dikey (satın alınan isletmenin çıktısı,satın alan isletmenin girdisini olusturuyorsa. Temel amaç:tedarikçi isletmenin denetimini veya sahipligini saglamak. Bu strateji ne zaman uygulanır?tedarikçilerin yüksek maliyetler getirmesi veya isletmenin girdi ihtiyacını zamanında karsılayamaması durumunda.
2-ileriye dogru dikey:dikey birlesme yapan isletmenin çıktısı,birlesme yapılan isletmenin girdisini teskil ediyorsa.-isletmenin mallarını satan veya dagıtan isletmenin satın alınması ve denetimi.franchising anlasması yapmak da ileriye dogru dikey birlesmedir.
Yatay birlesme:birbirinin aynısı olan malları üreten ve pazarlayan isletmelerin bilesmesi..amaç:daha fazla bölgede faaliyet göstermek,ürün çesitlerini artırmak,üretim artısı ile maliyet indirmek,rekabete karsı daha güçlü olmak,tekelci olmak için.
Yatay birlesme,isletmelerin büyüklük açısından belli bir düzeye ulasamamalarından dolayı,ekonomik bir sekilde kullanılamayan kaynakların kullanılmasını saglar.personel daha verimli hale gelir.iyi hizmet saglanır,düsük maliyetle çalısılır,Pazar genisletilir.
Sorunlar: organizasyon yapısı farklı ise örgüt kültürleri uyusmayabilir.
Hukuki ve ekonomik açıdan birlesme türleri.
Kartel:aynı konuda çalısan 2 isletme birleserek,tüketici aleyhine olarak kar artırımı için bir araya gelmislerdir.üretim miktarı ve pazarlama konusunda anlasma yapılır.maliyet yapıları birbirine yakın olmalıdır.
Kurulus konuları:
fiyat karteli:anlasma ile aynı fiyattan satıs yapılması.önce fiyat düsürülür,rakipler zayıflatılır, sonra fiyatlar birlikte yükseltilir.sabit bir fiyat üzerinden veya 2 fiyat sınırı arasında anlasma yapılabilir.
pazarı bölümlendirerek belli bölgelerde kartele baglı isletmelerin mallarının satılması.basarılı olmak için kendi bölge dısında satıs yapılmaması gerekir.
Miktar karteli:üretim sınırlandırılmasına gidilerek fiyatın belli seviyenin altına düsmemesi saglanır.tüketiciler yüksek fiyat ödemede zorlanırlar.
Konsernler: tipik bir tekellesme yaratılır.tröste benzer anlasmalardır.tröstte amaç.rekabeti önleyerek karı artırmaktır. Konsernde amaç.maliyet düsürmektir.konserne katılan isletmeler dikey büyüme halinde birbirini tamamlarlar.tüketiciler zarar görür.
Holdingler: bagımsızlıklarını kaybetmezler,amacı çoklugudur.rekabeti ortadan kaldırmak yerine tam anlamıyla büyüme gerçeklestirilir.Hedef:baska isletmelerin hisse senetlerini almak,kontrolü ele geçirmektir.sonuçta ana sirket ve baglı sirketler olusurlar. Degisik konularda çalısan isletmeler birlesirler.ana sirket,,baglı sirketlerin hisse senetlerini ele geçirerek,bu sirketlerin yönetiminde söz sahibi olur.
Tröst:amaç:büyüyerek pazarın daha büyük bir bölümünü ele geçirmektir.tröste dahil olan isletmeler bagımsızlıklarını tamamen kaybederler.
Anlasmalı malı üretenler arasında yapılırlar.en yaygını: yatırım tröstüdür.daha çok sermaye piyasalarının gelistigi ülkelerde görülür. Amaç:sermaye kaynaklarını bilestirerek büyümeyi saglamak.en çok kar getirecegi düsünülen isletmelerin hisse senetleri alınır.digeri, oylama tröstü: aynı konuda çalısan isletmelerin hisse senetlerini alarak,oy haklarını birlestirme amacındadırlar.
Tam birlesme:2 veya daha fazla isletmenin tek bir isletme haline gelmesidir.olumlu yanı:reklam,ar-ge,genel yönetim giderlerinde tasarruf saglanır.
Satın alma yoluyla birlesme.farklı büyüklükteki isletmelerin,aralarında gerçeklestirdigi türdür.
Amaçazar genisletmek,yeni pazarlar bulmak.
Yararları:kar artısı,rakiplerle daha iyi mücadele,sinerjiden dogacak verimliligi yönetmek,gelir artısı,yönetimde eksik kalınan konuları,satın alınan isletme yoluyla tamamlamak,ürün çesitlemesi,büyümeyi daha kolay saglamak.
Diger birlesme türleri:konsorsiyum,centilmenlik anlasması,konsolidasyon,stratejik birlikler,joınt venture
İsletmelerde küçülme:
İsletmelerin Büyümesi,İsletmelerde bazı temel amaçlar vardır. Devamlılıgı saglama, kâr ve büyümedir. isletmeler çesitli nedenlerle büyümeye zorlanırlar. Bazı isletmelerin büyümenin saglayacagı yararlara karsın, getirecegi sıkıntılar ve olumsuzluklar yüzünden büyümeye karsı isteksiz oldukları görülmektedir.büyük örgütler daha iyi örgütlerdir.sonu olmayan büyüme dogal ve arzulanan bir süreçtir.etkin örgütlerin en iyi göstergesi tutarlılık ve uyumluluktur.
Bildigin en iyi isi yap ilkesine göre,asırı büyümenin yarar getirmeyecegi görülmeye baslandı.
Küçük de büyük kadar iyidir.gereksiz büyüme yöneticileri büyük sorumluluklar altına sokar.
ÜNİTE 1
İSLETME KAVRAMI
EKONOMİK SİSTEM
Bir ülkenin sahip olduğu kaynakların, ihtiyaç ve isteklerin karsılanması için kisiler ve kurumlar arasında dagılımını esas alan kurallar bütününe ekonomik sistem denir.
Ekonomik sistemler temel olarak üç gruba ayrılır:
Serbest piyasa ekonomilerinde (Pazar ekonomileri), üretim faktörlerinin (emek, sermaye, doğal kaynaklar) sahipleri özel kisi ya da kurumlardır.
Kumanda ekonomilerinde (Planlı ekonomiler), üretim faktörlerinin sahibi devlettir.
Karma ekonomik sistemde, üretim faktörlerinin sahibi hem devlet hem de özel kisi ya da kurumlardır.
ÜRETİM FAKTÖRLERİ
Mal ve hizmet üretimi için gerekli olan, bir ülkenin sahip oldugu temel kaynaklara üretim faktörleri denir.
Üretim faktörleri asagıdaki gibi sıralanabilir:
Emek (isgücü): Üretimi gerçeklestiren kisilerin bedensel veya zihinsel katkılarıdır.
Sermaye (kapital): Mal ve hizmet üretimi için gerekli olan bina, makine, araç-gereç, para ve paraya dönüstürülebilen varlıklardır.Yani faaliyetlerin yürütülmesi için gerekli olan fonlardır.
Girisimci (mütesebbis): Mal ve hizmet üretmek için üretim faktörlerini bir araya getiren kisidir.
Dogal Kaynaklar (tabiat): Dogadan elde edilen her seydir (su, madenler, agaçlar).
Teknoloji: Mal ve hizmet üretimi sırasında kullanılan yöntemdir.
MALLARIN SINIFLANDIRILMASI
a) Üretilmesi İçin Çaba Harcanıp Harcanmamasına Göre Mallar
- Ekonomik Mal: Üretimi için çaba harcanan mallardır, (ekmek, masa, buzdolabı gibi)
- Ekonomik Olmayan Mallar (Serbest Mallar): Üretimi için hiçbir çaba harcanmayan, dogada hazır bulunan mallardır (hava, günes ısıgı gibi)
b) Gereksinmeleri (İhtiyaçları) Giderme Özelliklerine Göre Ekonomik Mallar
- Tüketim Malları: Gereksinimleri dogrudan dogruya gideren mallardır. Ekmek, su, elbise gibi.
- Üretim (Yatırım) Malları: Baska malların üretilmesi için gerekli mallardır. Makinalar, hammaddeler vs.
c) Kullanım Sürelerine Göre Ekonomik Mallar
- Dayanıklı Mallar: Uzun süre kullanımı sonunda yavas yavas tükenen mallardır. Buzdolabı, televizyon gibi.
- Dayanıksız Mallar: Bir defa veya kısa bir süre kullanıldıgında tükenen mallardır. Ekmek, un, peynir gibi.
Dayanıklı malların hizmetinden faydalanılır. Dayanıksız malın kendisi tüketilir.
İSLETMELERDE BASARI ÖLÇÜTLER
İsletmelerin basarılı olup olmamalarını belirlemede üç etkenlikten faydalanılır:
a) Teknik Etkenlik: Belirlenen standartlara ulasmak ve belirli bir isi en ucuza getirmek
b) Ekonomik Etkenlik: Eldeki kaynakların en uygun sekilde kullanımıdır.
c) İsletme Biliminde Etkenlik: Belirli bir girdi ile en yüksek çıktının saglanabilmesidir.
Etkenligi, verimlilik, ekonomiklik ve kârlılık belirler.
- Verimlilik (Prodüktivite) = Çıktı / Gidi
- Ekonomiklik: Üretim Satısı Tutarı / Üretim Maliyeti
Kârlılık (Rantablite): Net Kâr / Kullanılan Kapasite
ÖZEL GİRİSİM SİSTEMİNİN TEMEL UNSURLARI
Özel girisim sisteminin dayandıgı 4 temel unsur vardır:
1. Özel mülkiyet hakkı: Kisilerin tasınır ve tasınmaz mal satın almaları, onları kullanmaları ve satma haklarıdır.
2. Seçme özgürlügü: Üretici ve tüketicilerin neyi üreteceklerini veya tüketeceklerini özgürce yapabilme haklarıdır.
3. Kâr elde etme: girisimcilerin faaliyetleri sonucunda ortaya çıkacak kâr üzerindeki haklarıdır.
Serbest rekabet: isletmelerin pazardan daha fazla pay alabilmek için rekabet etme haklarıdır.
İSLETME KAVRAMI
İsletme, insanların ihtiyaç ve isteklerini karsılayacak mal ve hizmet üreten kâr amaçlı iktisadi kuruluslardır.
İsletme kurarak kâr elde etmek isteyen kisiye girisimci, yaptıgı isleme ise girisim denir.
Girisimci üretim faktörlerini bir araya getirerek üretime yöneltir ve ortaya çıkacak riskleri üstlenir. Yönetici, mal ve hizmet üretmek için bir araya getirilen üretim faktörlerini yöneten kisidir. Yaptıgı isi bir ücret karsılıgı yapar, risk üstlenmez.
SINAVA YÖNELİK DEGERLENDİRMELER
i. Ekonomik sistemin tanımı
ii. Üretim faktörleri (“Hangisi üretim faktörlerinden biri degildir?” ya da “Fonları gösteren üretim faktörü hangisidir?” gibi)
iii. Malların sınıflandırılması (“Hangisi ekonomik ya da dayanıksız maldır?” vs. ve bunların tanımlarından biri)
iv. İsletmelerde basarı ölçütleri (özellikle “verimlilik”)
v. İsletmenin ve girisimcinin tanımı
vi. Özel girisim sisteminin temel unsurları
ÜNİTE 2
İSLETMELERİN ÖZELLİKLERİ
İSLETMELERİN AMAÇLARI
İsletmelerin ulasmak istedikleri noktalara veya hedeflere isletmenin amaçları denir. İsletmenin amaçları, temel (genel) amaçlar ve özel amaçlar olarak ikiye ayrılır.
1. TEMEL (GENEL) AMAÇLAR
İsletmelerin temel amaçları kar elde etmek ve topluma hizmettir.
a) Kar Elde Etmek
Kar, isletmelerin belirli bir dönem sonunda elde ettigi gelirlerle bu dönemdeki giderler arasındaki pozitif (olumlu) farktır. Daha açık bir ifadeyle kar, gelirin gideri asan kısmıdır. Eger isletmelerde gelir giderden daha az olursa zarar ortaya çıkacaktır.
Kar, isletmeler için büyüme ve gelismenin bir göstergesi olmakla birlikte isletme üst yönetiminin basarısını degerlendirmede bir ölçü, çalısanları da tesvik edici bir araçtır.
b)Topluma Hizmet Etmek
Özel sektör isletmelerinin amacı, öncelikle topluma hizmet etmek olmayıp kar elde etmektir. Ancak birçok kisiye is olanagı sundugu için topluma hizmet de etmektedirler.
Temel amacı topluma hizmet etmek olan isletmeler, kamu isletmeleridir. Türkiye’de Kamu İktisadi Tesebbüsleri (KT’ler), topluma hizmet etmek için kurulmus ve karı ikinci plana itmis, kamu tarafından kurulmus isletmelerdir.
2. ÖZEL AMAÇLAR
İsletmelerin kar elde etmek ve topluma hizmet etmek gibi temel (genel) amaçlarının yanı sıra uzun dönemli büyüme, tüketicilere kaliteli mal ve hizmet sunma, çalısanlara uygun ücret verme ve toplumsal sorumluluk gibi özel amaçları da bulunmaktadır.
a) Uzun Süreli Büyüme
İsletmeler varlıklarını sürdürebilmek için sürekli büyüme ve gelismeyi saglamak zorundadır.
b) Çalısanlara Uygun Ücret Verme
İsletmeler, etkin ve verimli bir çalısma ortamının meydana getirilmesi için çalısanlara uygun ücret vererek ve çalısma güvenligini saglayarak motivasyonu artırabilirler.
c) Tüketicilere Kaliteli Mal ve Hizmet Sunma
Tüketicilere kaliteli mal ve hizmet sunma, isletmelerin satıslarını artıracagı için karı üst noktaya çıkarır.
d) Toplumsal Sorumluluk
İsletmeler, içinde bulundukları toplumsal çevreye uyum saglayarak çesitli çıkar gruplarının (tüketiciler, sendikalar, vs.) istek ve beklentilerini karsılamak zorundadır. Bunun için de egitim, spor, kültürel alanlara destek vermektedirler. Ayrıca dogal çevrenin korunarak çevre kirliliginin önlenmesi de günümüzde isletmelerin en önemli toplumsal sorumluluklarından biridir.
İSLETMELERİN FAALİYETLERİ
İsletmelerin islevleri (faaliyetleri) Henry Fayol’a göre sunlardır:
• Yönetim Faaliyetleri: Planlama, örgütleme, koordinasyon, yöneltme ve denetim
• Üretim/Teknik Faaliyetler: Üretimin gerçeklestirilmesi islemleri
• Güvenlik Faaliyetleri: İsletmenin, çalısanların ve üretilen malların güvenligi
• Finansal Faaliyetler: İsletme için gerekli olan fonların bulunması ve bunların kullanılması
• Ticari Faaliyetler: Satın alma, satıs, pazarlama
• Muhasebe Faaliyetleri: Gelir-gider hesapları, parasal islemlerin kaydedilmesi, envanter, vs.
İSLETMENİN İÇ VE DIS ÇEVRESİ
İsletmeler faaliyette bulundukları çevreden olumlu veya olumsuz olarak etkilenmektedir. İsletmenin faaliyetlerini etkileyen çevre unsurları, çıkar grupları olarak da adlandırılmaktadır.İsletmeleri etkileyen iç çevre unsurları ya da çıkar grupları isletme sahipleri, yöneticiler, personel ve örgüt gibi unsurlardan olusmaktadır.İsletmeleri etkileyen dıs çevre unsurları ya da çıkar grupları ise devlet ve yasalar, tüketiciler, toplumun yapısı ve kültürü, tedarikçiler, rakipler, diger isletmeler ve dogal (fiziksel) çevre kosulları gibi unsurlardan olusmaktadır.
1. İSLETMELERİN İÇ ÇEVRE UNSURLARI
Sermaye Sahipleri: İsletmenin kurulması ve faaliyetlerine devam edebilmesi için sermaye koyan kisilerdir. İsletme sahiplerinin beklentileri kardır.
Yöneticiler ve Personel: İsletmede faaliyetlerin yürütülmesine direkt katkısı olan, en alt basamaktaki personelden en üstteki yöneticilere kadar herkesi kapsamaktadır. Yöneticiler ve personelin, daha iyi çalısma kosulu, sosyal ortam ve doyurucu ücret gibi çesitli beklentileri bulunmaktadır.
2. İSLETMELERİN DIS ÇEVRE UNSURLARI
Devlet ve Yasalar: İsletmeleri ilgilendiren en önemli dıs çevre unsurunu olusturan devletin uygulamaları ve yasalar, isletmelerin haklarının ve sorumluluklarının sınırlarını çizmektedir. Vergi yasaları, is güvenligi yasaları ve çevre koruma yasaları isletmeleri yakından ilgilendirmektedir.
Tüketiciler, Toplumun Yapısı ve Kültürü:İsletmelerin faaliyetlerini devam ettirebilmeleri satıslarına baglıdır. Bunun için de satıs yapacagı toplumun yapısını ve kültürünü yakından inceleyerek buna göre bir tutum içine girmek zorundadır.
Toplumsal Çevre: İsletmenin faaliyette bulundugu toplumun demografik ve kültürel özellikleri toplumsal çevreyi belirler. Toplumun isletmeye bakısı ve isletme ile ilgili düsünceleri, isletmeler için önemlidir.
Tedarikçiler: İsletmeye mal ve hizmet sunan diger isletmelerdir. İsletmeler tedarikçilerin çıkarlarını da gözetmek zorundadır.
Diger İsletmeler: İsletmeye kredi veren bankalar veya diger finans kuruluslarıdır. İsletmeler bunlara kası sorumluluklarını yerine getirmelidir.
Rakipler: Aynı sektörde faaliyet gösteren isletmelerdir. İsletmeler, rakiplerinin faaliyetlerini incelemek ve onlarla rekabet edebilmek için degisime ayak uydurmak zorundadır.
Fiziksel Çevre: İsletmeleri etkileyen toprak, hava, su ve iklim gibi yeryüzündeki dogal kaynaklardır. Bütün isletmeler belirli düzeyde bu kaynaklardan etkilenir ve bu kaynaklara bagımlıdır. Dogal kaynakları bilinçsizce yok eden isletmeler, hem yasalara hem de topluma karsı sorumlu olacaktır.
İSLETMELERİN SINIFLANDIRILMASI
1. ÜRETİLEN MAL VE HİZMETE GÖRE İSLETMELER
Endüstri İsletmeleri: Kullandıgı girdileri fiziksel veya kimyasal degisikliklerle yeni bir mala dönüstüren isletmelerdir. Hammadde isleyen veya televizyon, otomobil vs. üreten isletmeler endüstri isletmeleridir.
Ticaret İsletmeleri: Üretilen malların tüketicilere ulasmasını saglayan isletmelerdir. Bu isletmeler toptancılık, yarı toptancılık ya da perakendecilik faaliyetleriyle üreticiler ile tüketiciler arasında baglantıyı saglamaktadır.
Hizmet İsletmeleri: Konaklama, eglence, saglık, bankacılık gibi hizmetleri üreten ve pazarlayan isletmelerdir.
2. ÜRETİM ARAÇLARININ MÜLKİYETİNE GÖRE İSLETMELER
Özel Kesim İsletmeleri: Üretim araçlarının mülkiyetinin özel kisilere ait oldugu isletmelerdir.
Kamu Kesimi İsletmeleri: Üretim araçlarının mülkiyetinin kamuya (devlete) ait oldugu isletmelerdir. Ülkemizde bu tür isletmelerin (KT’lerin) ekonomide önemli bir agırlıgı bulunmaktadır.
Yabancı Sermayeli İsletmeler: Üretim araçlarının mülkiyetinin baska ülke vatandaslarına ait oldugu isletmelerdir.
3. HUKUK YAPILARINA GÖRE İSLETMELER
a) Özel İsletmelerin Hukuksal Yapıları
Kisi Sirketleri
• Tek Kisi İsletmesi
• Adi Sirket
• Kollektif Sirket
• Adi Komandit Sirket
Sermaye Sirketleri
• Anonim Sirket
• Limited Sirket
• Kooperatif Sirket
• Sermayesi Paylara Bölünmüs Komandit Sirket
b) Kamu İsletmelerinin Hukuksal Yapıları
Kamu İktisadi Tesebbüsleri
• Kamu İktisadi Kurulusları (KK)
• İktisadi Devlet Tesekkülleri (DT)
Yerel Yönetim İsletmeleri
Katma Bütçeli Yönetim İsletmeleri
Döner Sermayeli İsletmeler
c) Yabancı Sermayeli İsletmeler
• Uluslar arası anlasmalarla kurulan isletmeler
• Petrol Yasasına Göre Kurulan sletmeler
• 6222 Sayılı Kanun’a Göre Kurulan sletmeler
• 1567 Sayılı Kanun’a Göre Kurulan sletmeler
4. ULUSAL KÖKENLERİNE GÖRE İSLETMELER
Ulusal İsletmeler: Bu isletmeler, ülke içinde kurulmus, sermaye ve yönetim açısından diger bir ülkeye baglı olmayan isletmelerdir.
Uluslararası İsletmeler: Yalnızca kuruldugu ülkede degil baska ülkelerde de çesitli yatırımlar yapan isletmelerdir. Genellikle pazarlama, ticaret, ulastırma ve sanayi alanlarında faaliyette bulunur.
Çok Uluslu Sirketler (ÇUS): Ekonomik hayatın her alanında faaliyette bulunan bu isletmeler dünyayı tek bir Pazar olarak görür ve amaçlarını gerçeklestirecek en uygun yatırım yerleri için sermaye, teknoloji ve yönetimlerini bu alana yönlendirirler.
5. İSLETMELER ARASI ANLASMALARA GÖRE İSLETMELER
Amaçlarını gerçeklestirmek için isletmeler arasında asagıdaki anlasmalar yapılır:
• Tröst
• Kartel
• Konsorsiyum
• Konsern
• Centilmen Anlasmaları
• Holding
• Tam Birlesme
6. DİGER İSLETME SINIFLANDIRMALARI
• Büyüklük
• Yönetim Biçimi
• Alıcıların Çesidi
• Süreklilik
• Risk Alma Derecesi
SINAVA YÖNELİK DEGERLENDİRMELER
• İsletmelerin genel ve özel amaçları (hangisi özel amaçlardan biri degildir; gibi)
• İsletmenin islevleri
• İsletmelerin iç ve dıs çevre unsurları (hangisi dıs çevre unsurlarından biri degildir ya da bunlardan birinin tanımı)
• İsletmelerin sınıflandırılması (özellikle kisi ve sermaye sirketleri)
ÜNİTE 3
İSLETMELERİN KURULUSU
İsletmelerin kurulusunda yatırım kararı ile ilgili asamalar:
1-Yatırım düsüncesi(pazarda istemin artması,isletmenin büyüme egilimi,maliyetleri düsürme çabası,yeni bir mala geçis,teknolojik yenileme gibi etkenler yeni bir yatırım düsüncesinin olusmasını saglar.ülkenin ekonomik yapısı,Pazar durumu,rekabet durumu,dıssatım ve dısalım olanakları,teknoloji,dogal kaynaklar da.),
2-yapılabilirlik(fizibilite)arastırmaları(kesin yatırım kararı alınmadan önce girisimcinin yapmayı düsündügü üretim ve sermaye yatırımı ile ilgili olarak ekonomik,teknolojik ve finansal sorunlarla,kurulus yeri sorunlarını çözmek için gerekli tüm bilgilerin sistemli sekilde elde edilmesi yapılabilirlik arastırması,bunların bir metin içinde toplanması da yapılabilirlik pojesidir.),
3-yapılabilirlik projesi,(ön proje olusturulur.)
4-degerlendirme ve yatırım kararı,(isletmeci,isletmeyi kurma kararı verirken karlılık oranları üzerinde durur ,borç ödeme yetenegi,döviz etkisi,katma deger ölçütü,sermaye-hasıla oranı,sermaye yogunlugu,emek verimliligi gibi degerlendirmeler yapılır).
5-kesin proje,(proje kabul edildikten sonra kesin proje biçimine dönüstürülür.kesin projede yer alanlar:isletmenin
kapasitesi,büyüklügü,hukuksal yapısı,yapılacak harcamaların ayrıntısı,alınacak her tür donanım,teknik özellikleri,maliyetleri.)
6-projenin uygulanması,(yatırım)(arsa alımı,donanımın kurulması,makine ve araç gerecin satın alınması,montaj.)(proje ve mühendislik tasarımlarının olusturulması,görüsme ve sözlesmelerin tamamlanması,egitim projesinin uygulanmasına iliskin çalısmalar)
7-üretime geçis asaması(önce deneme üretimi)(malın uygunlugunun denetimi,arada fark varsa bunların giderilmesi) yapılabilirlik projesindeki arastırmalar: ekonomik(kurulacak isletmenin ekonomik açıdan verimli ,karlı ve ussal olup olmadıgının arastırılması.üretilmesi planlanan mal veya hizmete iliskin talep ve Pazar payının kestirimi yapılır.),teknik arastırmalar(üretim süreci asamalarının tanımlanması,üretim teknolojisinin seçimi,fabrika içindeki yerlesimi ,bakım ,onarım olanakları.),finansal arastırmalar,yasal arastırmalar,örgütsel arastırmalar(is analizi,is bölümü,uzmanlasma,iletisim kanalları) kurulus yerinin belirlenmesi:
asamalar:
1-belli bir ülkenin sınırları içindeki belli bir bölgeyi seçmek
2-seçilen bu bölgenin içinde kalan belli bir noktayı saptamak
3-bu noktadaki bir arsada isletmeyi olusturup,isletme için gerekli üretim araçlarını saglamak ve isletmenin iç yerlesim düzenini kurmak
bölge seçerken deger verilmesi gereken etkenler:
1-hammadde (malın önemli bir bölümünün olusmasına katkıda bulunan girdiler hammadde,öbürleri ise yardımcı madde yada malzeme adını alır.hammadde saglanmasında süreklilik ve güvenlilik saglanmalı,fiyatı elverisli olmalı,iyi bir ulasım sebekesinin yanında olmalı.)
2-ulastırma(tasıma) :rakip isletmelerin kurulus yerine göre ulasım açısından daha olumsuz bir durumda olunmamalı.tasımadaki bes temel yol:demir,kara,hava,deniz yolları,boru hattı.
3-pazara yakınlık
4-isgücü isçiligin ürün maliyetindeki payını neler etkiler? Mekanizasyon ve otomasyon derecesi,isletmenin kapasitesi ve kapasite kullanımı,nitelikli isçinin tüm isçiye oranı,çevredeki ortalama isçi ücretleri.
5-enerji ve yakıt
6-su
7-iklim ve deprem iklim neleri etkiler?isletmede çalısanların saglıgını,çalısma yetenegini,üretkenligini.
sletmelerin üretimlerini dogrudan etkileyen faktörler nelerdir? Isı derecesi,nemlilik derecesi,bunların degisme derecesi,çabuklugu
8-artıkların atılması
9-özendirme önlemleri a-:enerji,ulastırma ve haberlesme gibi altyapı yatırımlarının devletçe gerçeklestirilmesi seklinde ve
b- özel kesime vergi ayrıcalıgı yada indirimi saglayarak.
10-öteki etkenler :yerel vergi,resim ve harçlar,isletmelerin katlanacakları parasal yükün boyutu isletmeleri belli yörelere çeker yada uzaklastırır.ikinci etken:kültürel kosullardır.isletmeler birçok sanayi dalının bir araya toplandıgı bölgelerde kurulursa pek çok üstünlük elde ederler.Buna dıssal ekonomiler denir.
ÜNİTE 4:
İSLETMELERİN BÜYÜMESİ
Büyümeden önce karar verilecek nokta nedir?isletme büyüklügü
İsletmeleri büyüme sürecine zorlayan etkenler nelerdir?çevresel kosullar,tüketici kavramının degismesi,rakip isletmelerin yeni teknolojiler ve büyük sermayelerle pazarda faaliyet göstermeleri.
İsletme büyüklügünün belirlenmesinde etkili unsurlar nelerdir?isletmenin yönetim yetenegi,sosyal çevre,finansman kaynakları,ülke ekonomisi,faaliyet konusu,rakiplerin durumu.
Büyümenin olumlu sonuçları nelerdir?çalısanlardan daha yüksel performans alınabilir,daha verimli bir çalısma ortamı saglanabilir.
Olumsuz sonuçları?is yükü artısından dolayı çalısanlarda motivasyon azalması,büyümenin neden oldugu yüksek tansiyondan dolayı basarılı elemanların basarısız duruma düsmesi söz konusu olabilir.verim düsebilir
Hızla büyüme sürecine giren bir isletmenin,asırı büyümeyi finanse edecek güce sahip olması gerekir.Dengeli ve tutarlı bir büyüme süreci saglanmalıdır.
Büyüme nedenleri:
İsletme çevre baskısına karsı koyabilir,çevre uyma yetenegi artar,rakiplerle daha kolay mücadele edilir,kaliteli hizmet sunulur,finansal olanaklar artar,güç kazanır,üretimde miktar ve kalite artar,maliyetlerde düsme olur,ar-ge ye agırlık verilir,tedarik kolaylıgı kazanırlar,hammadde ve yardımcı madde alımı istedikleri miktarlarda gerçeklesebilir,stok yapabilirler,faaliyet gösterdikleri pazarların nitelik ve niceligi degisir.
Büyüme biçimleri:
Karlılıgı artırabilmek için düsük maliyet ve farklılasma üzerinde durulur.yeterli finansman kaynagı saglandıgında,isletmeler büyüme
hedefine yönelirler.yöneticiler için büyüme güç,söhret,statü kazanma için temel kosuldur.
Büyüme biçiminde dikkate alınacak konular:isletmenin mevcut durumu,faaliyet gösterilen endüstri dalı,üretilen mallara karsı olan talebin trendi,rakip isletmelerin büyüme modelleri,ekonominin gidisi.
1-iç büyüme:mevcut faaliyetleri genisleterek ve kendi kaynaklarına dayanarak.yeni finansman kaynaklarına ihtiyaç duyulur,büyümede borçlanma,oto finansman,yeni sermaye bulma yöntemleri uygulanır.kaynak bulununca üretim kapasitesi artırılır,yeni Pazar arayısına girilir.
a-yatay büyüme.aynı üretim dalında faaliyet boyutlarını genisleterek,fabrika sayısını artırarak.yatay büyüme sekilleri: ürün farklılastırılması (aynı ürünün degisik özelliklerle piyasaya sürülmesi. Amaç:marka imajını güçlendirmektir. ) ve Pazar farklılastırılması (farklı pazarlarda ürün yaygınlastırılması.degisik bölgelerde,degisik tüketici gruplarına ulasmak).
b-dikey büyüme: geriye dogru (daha önce satın aldıgı girdileri kendisi üretmeye baslar.bu büyümede dikkat edilmesi gerekenler:girdileri üretmek için yeterli kaynak ayıma imkanının olması,satıcıların yüksek kar oranıyla çalısması,girdilerin zamanında ve uygun kalitede tedarik edilmesi,satıcı isletme az oldugu durumda geriye dogru büyüme tercih edilir.) ve ileriye dogru :isletmenin ürettigi malların tüketiciye geçmesi sırasında.isletmenin ürettigi mallar için satıs organizasyonu kuması gibi.
Bu tip büyümede gereken kosullar:üretilen mallar için dagıtım sistemi kuracak kaynak varsa,dagıtımda sıkısıklık,gecikme oluyorsa,pazarlama kanalı çok uzun ve yüksek fiyat gerektiriyorsa,isletme çok teknik bir ürün üretiyorsa,dagıtım kanallarındaki isletmeler uzmanlasmamıssa,büyüyen bir endüstri dalında çalısıyorsa bu tip büyüme olur.
2-dıs büyüme : kendi iç kaynakları yeterli olmadıgında.genellikle birlesme seklinde olur.
Dıs büyümenin olumlu yanları nelerdir?tek basına yapılamayacak isler gerçeklestirilebilir,yeni teknoloji kazanımı kolaylasır,kredi ve ilave finansman bulmak kolaylasır,piyasa hakimiyeti ve rekabet kolaylasır,tekelci durum yaratılabilir .
dikey birlesme :amaç azarda rekabet gücünü artırmak.iki tür gerçeklesir:
1-geriye dogru dikey (satın alınan isletmenin çıktısı,satın alan isletmenin girdisini olusturuyorsa. Temel amaç:tedarikçi isletmenin denetimini veya sahipligini saglamak. Bu strateji ne zaman uygulanır?tedarikçilerin yüksek maliyetler getirmesi veya isletmenin girdi ihtiyacını zamanında karsılayamaması durumunda.
2-ileriye dogru dikey:dikey birlesme yapan isletmenin çıktısı,birlesme yapılan isletmenin girdisini teskil ediyorsa.-isletmenin mallarını satan veya dagıtan isletmenin satın alınması ve denetimi.franchising anlasması yapmak da ileriye dogru dikey birlesmedir.
Yatay birlesme:birbirinin aynısı olan malları üreten ve pazarlayan isletmelerin bilesmesi..amaç:daha fazla bölgede faaliyet göstermek,ürün çesitlerini artırmak,üretim artısı ile maliyet indirmek,rekabete karsı daha güçlü olmak,tekelci olmak için.
Yatay birlesme,isletmelerin büyüklük açısından belli bir düzeye ulasamamalarından dolayı,ekonomik bir sekilde kullanılamayan kaynakların kullanılmasını saglar.personel daha verimli hale gelir.iyi hizmet saglanır,düsük maliyetle çalısılır,Pazar genisletilir.
Sorunlar: organizasyon yapısı farklı ise örgüt kültürleri uyusmayabilir.
Hukuki ve ekonomik açıdan birlesme türleri.
Kartel:aynı konuda çalısan 2 isletme birleserek,tüketici aleyhine olarak kar artırımı için bir araya gelmislerdir.üretim miktarı ve pazarlama konusunda anlasma yapılır.maliyet yapıları birbirine yakın olmalıdır.
Kurulus konuları:
fiyat karteli:anlasma ile aynı fiyattan satıs yapılması.önce fiyat düsürülür,rakipler zayıflatılır, sonra fiyatlar birlikte yükseltilir.sabit bir fiyat üzerinden veya 2 fiyat sınırı arasında anlasma yapılabilir.
pazarı bölümlendirerek belli bölgelerde kartele baglı isletmelerin mallarının satılması.basarılı olmak için kendi bölge dısında satıs yapılmaması gerekir.
Miktar karteli:üretim sınırlandırılmasına gidilerek fiyatın belli seviyenin altına düsmemesi saglanır.tüketiciler yüksek fiyat ödemede zorlanırlar.
Konsernler: tipik bir tekellesme yaratılır.tröste benzer anlasmalardır.tröstte amaç.rekabeti önleyerek karı artırmaktır. Konsernde amaç.maliyet düsürmektir.konserne katılan isletmeler dikey büyüme halinde birbirini tamamlarlar.tüketiciler zarar görür.
Holdingler: bagımsızlıklarını kaybetmezler,amacı çoklugudur.rekabeti ortadan kaldırmak yerine tam anlamıyla büyüme gerçeklestirilir.Hedef:baska isletmelerin hisse senetlerini almak,kontrolü ele geçirmektir.sonuçta ana sirket ve baglı sirketler olusurlar. Degisik konularda çalısan isletmeler birlesirler.ana sirket,,baglı sirketlerin hisse senetlerini ele geçirerek,bu sirketlerin yönetiminde söz sahibi olur.
Tröst:amaç:büyüyerek pazarın daha büyük bir bölümünü ele geçirmektir.tröste dahil olan isletmeler bagımsızlıklarını tamamen kaybederler.
Anlasmalı malı üretenler arasında yapılırlar.en yaygını: yatırım tröstüdür.daha çok sermaye piyasalarının gelistigi ülkelerde görülür. Amaç:sermaye kaynaklarını bilestirerek büyümeyi saglamak.en çok kar getirecegi düsünülen isletmelerin hisse senetleri alınır.digeri, oylama tröstü: aynı konuda çalısan isletmelerin hisse senetlerini alarak,oy haklarını birlestirme amacındadırlar.
Tam birlesme:2 veya daha fazla isletmenin tek bir isletme haline gelmesidir.olumlu yanı:reklam,ar-ge,genel yönetim giderlerinde tasarruf saglanır.
Satın alma yoluyla birlesme.farklı büyüklükteki isletmelerin,aralarında gerçeklestirdigi türdür.
Amaçazar genisletmek,yeni pazarlar bulmak.
Yararları:kar artısı,rakiplerle daha iyi mücadele,sinerjiden dogacak verimliligi yönetmek,gelir artısı,yönetimde eksik kalınan konuları,satın alınan isletme yoluyla tamamlamak,ürün çesitlemesi,büyümeyi daha kolay saglamak.
Diger birlesme türleri:konsorsiyum,centilmenlik anlasması,konsolidasyon,stratejik birlikler,joınt venture
İsletmelerde küçülme:
İsletmelerin Büyümesi,İsletmelerde bazı temel amaçlar vardır. Devamlılıgı saglama, kâr ve büyümedir. isletmeler çesitli nedenlerle büyümeye zorlanırlar. Bazı isletmelerin büyümenin saglayacagı yararlara karsın, getirecegi sıkıntılar ve olumsuzluklar yüzünden büyümeye karsı isteksiz oldukları görülmektedir.büyük örgütler daha iyi örgütlerdir.sonu olmayan büyüme dogal ve arzulanan bir süreçtir.etkin örgütlerin en iyi göstergesi tutarlılık ve uyumluluktur.
Bildigin en iyi isi yap ilkesine göre,asırı büyümenin yarar getirmeyecegi görülmeye baslandı.
Küçük de büyük kadar iyidir.gereksiz büyüme yöneticileri büyük sorumluluklar altına sokar.