ANATOMİ ÜNİTE -8

ÜRİNER SİSTEM ORGANLARI

Üriner sistem organları idrarın meydana gelmesinden itibaren dışarı atılana kadar yer alan

organlar olarak aşağıda sırasıyla verilmiştir (Şekil 1).

• Ren (böbrek)

• Ureter (idrar borusu)

• Vesica urinaria (mesane=idrar kesesi)

• Urethra (idrar kanalı) Böbrekler (Renes) Böbrekler karın arka duvarında ve peritonun

arka tarafında (retroperitoneal) bulunur. Bel bölgesinin (columna vertebralis’in) her iki

yanında sağ ve sol tarafında yer alan iki organdır. Her birinin ağırlığı ortalama olarak 150

gram kadardır.

• Böbreklerin özellikleri :Böbrekler fasulye şeklindedir. İki yüzü vardır. Ön yüzüne

facies anterior, arka yüzüne facies posterior denir. İki kenarı vardır. İçe bakan kenara margo

medialis, dışa bakankenara ise margo lateralis denir. İki ucu vardır. Üst ucuna extremitas

superior, alt ucuna extremitas inferior denir. Üst ucunda glandula suprarenalis denilen

böbreküstü bezi bulunur. Columna vertebralis’e göre seviyeleri sağ böbrek 12. thoracal

vertebra ile 3. lumbal vertebra, sol böbrek ise 11. thoracal vertebra ile 2. lumbal vertebra

arasında yer alır. Buna göre sağ böbrek sol böbreğe göre biraz daha aşağı bir pozisyonda

bulunur. Karın boşluğunda bulunan karaciğerin sağ tarafta bulunması bu seviye farklılığını

ortaya çıkarır. Böbreklere kalpten pompalanan kanın yaklaşık ¼ ü gelmektedir. Bu miktar

ortalama 1800-2000 litre kadardır. Böbreklere gelen bu miktar kandan yaklaşık olarak 1,5-2

litre idrar ayrılır. Oluşan idrar, idrar yolları vasıtasıyla dışarıya atılır. Böbrekler dışta fascia,

ortada yağ tabakası ve en iç tarafta da fibröz kapsül ile sarılıdır. Böbrek Kesitinde Görülen

Oluşumlar :Böbreklerin kesitinde (frontal kesit) iç kenarında hilum renale denen bir açıklık

bulunur. Damarlar, pelvis renalis ve sinir plexusları hilum renale’den böbreğe girer veya

çıkarlar. Böbreğin hilum renale’sinden içeri girildiğinde böbrek şekline benzeyen bir boşluk

görülür. Bu boşluğa sinus renalis denir. Sinus renalis’te birtakım yapılar bulunur.

Sinus renalis’te bulunan yapılar

• A. renalis dalları (segmental dallar)

• V. renalis’i oluşturan dallar (segmental dallar)

• Calix minor (kaliks minör)

• Calix major

• Pelvis renalis

• Yağ dokusu bulunur

Böbrek kesitlerinde görülen bölümler

• Cortex renalis

• Medulla renalis (Şekil 2)

Cortex renalis

Böbreğin kesitinde dış tarafta bulunur. Böbreğin fonksiyonel üniteleri olan ve idrarın

oluşumunu sağlayan nefronlar bu bölümde yer alır. Bir böbrekte yaklaşık olarak bir milyon

kadar nefrobulunur. Nefron böbreğin en küçük fonksiyonel birimidir.

Şekil 2. Böbreğin kesiti

Bir nefron şu bölümlerden meydana gelmiştir:

• Malpighi cismi

• Tubulus contortus proximalis

• Henle lupu (Henle kavsi)

• Tubulus contortus distalis

Nefronun kanı süzerek idrarın oluşumunu sağlayan bölümüne Malpighi cisimciği denir

. Nefron ve nefronu oluşturan bölümler

Kanın süzülmesi ile oluşan böbrek içinde idrar aşağıda sıralanan yolu takip eder:

• Bowmann aralığı

• Tubulus contortus proximalis

• Henle lupu (Henle kavsi)

• Tubulus contortus distalis

Böbreklere günlük 1800-2000 litre kan gelir. Bu kandan süzülen 180-200 litre idrar bowmann

aralığına geçer. Bu idrar bölümü boğman aralığı ve onu takip eden bölümlerden geçerken

çoğu kısmı geri emilir. İdrar olarak dışarı atılan miktar 1.8-2 litre’dir. Geri emilen sıvı

nefronun üzerinde bulunan plexus capillaris peritubularis yapısı içerisine geçer. Bu plexus

böbrek venlerine açılır ve genel dolaşıma tekrar katılır

Medulla renalis

Bir böbrek kesitinde iç tarafta bulunan bölümdür. Bu bölümü pyramis renalis’ler oluşturur.

Bir böbrekte bulunan pyramis renalis sayısı 5-13 (ortalama 8 adet) adettir. Pyramis

renalis’ler, idrarın toplandığı kanallar (toplama kanalı=kollektör kanal) tarafından meydana

getirilmiştir. Pyramis renalis’lerin uç kısımları sinus renalis’e açılır. Papilla renalis denilen bu

uç kısımlarında idrarın toplandığı toplama kanallarının ağızları açılır. Bu açıklıklara foramina

papillaria denir. Foramina papillaria’lar calix minor’lara açılırlar. Calix minor’lar birleşerek

calix major’u (bir böbrekte 2-3 adettir) oluşturur. Calix major’lar birleşerek pelvis renalis’i

oluştururlar (Şekil 5).

Böbrek kesiti ve idrar yolları

Böbrekte oluşan idrarın dışarı atılması için takip ettiği yollar

• Toplama kanalı

• Calix minor • Calix major

• Pelvis renalis

• Ureter

• Mesane

• Uretra

Ureter

Böbreğin cortex bölümünde bulunan nefronlar tarafından süzülen kanın ve sonucunda

oluşun idrar sırasıyla calices renalis minores (calix minorlar), calices renalis majores (calix

majorlar) ve pelvis renalis'ten geçtikten sonra ureter'e ulaşır. Ureter, böbrek tarafından

oluşturulan idrarı mesaneye taşıyan boru şeklindeki üriner sistem bölümüdür.

Ureter’in özellikleri

• Uzunluğu yaklaşık olarak 25-30 cm

• Ortalama çapı 3 mm’dir (1-10 mm de olabilir)

• Musculer bir organdır (Kas yapısındadır)

• Retroperitoneal olarak seyreder (Ureter ön tarafta periton tarafından örtülüdür).

• Görevi böbrekte oluşan idrarı mesaneye taşımaktır.

Ureter’in bölümleri

Pars abdominalis: Pelvis renalis ile linea terminalis adı verilen pelvis boşluğuna giriş yeri

arasında kalan pelvis bölümüdür. Peritonun arka tarafında seyrederek aşağı iner.

Pars pelvica: Pelvis boşluğuna giriş noktası (linea terminalis) ile idrarın depolandığı mesaneye

kadar uzanan ureter bölümüdür. Peritonun arka tarafında seyreder.

Pars intramuralis: Ureter’in mesane duvarı içinde yer alan ve yaklaşık 2 cm uzunluğundaki

bölümüdür.

Ureter'in darlıkları

Birinci darlık: Başlangıç bölümünde bulunur. Bu darlık pelvis renalis’in ureter’e dönüştüğü yerde

bulunur.

İkinci darlık: Ureter’in pelvis boşluğuna (linea terminalis’i geçtiği yerde) bulunur.

Üçüncü darlık: Bu bölüm ureterin en dar bölümüdür. Böbrek taşları en çok bu bölümde takılır.

Mesane duvarında yer alır. Ureterin alt ucunda sifinkter bulunmaz. Mesanede toplanan idrar tekrar

uretere geri gitmemesi için ureterin mesane duvarından direkt olarak mesane boşluğuna açılmaması

gereklidir. Bu nedenle ureter mesane duvarı içerisinde (2 cm) seyreder ve daha sonra mesane

boşluğuna açılır. İdrar mesanede toplandığı zaman mesane duvarına baskı yapar ve duvarın

gerilmesini sağlar. Bu durumda duvar içerisinde seyreden (2cm) bölüm üzerine baskı yapar ve

ureterin mesaneye açılan alt bölümü kapanır. Böylece idrarın mesaneden ureterlere tekrar geri

gitmesi (reflü) önlenmiş olur.

Mesane (Vesica Urinaria=İdrar Torbası)

Mesane, boş olduğu zaman pelvis boşluğunun ön tarafında yer alır. İdrar ile dolduğu zaman karın

boşluğuna kadar çıkabilir. Böbreklerde oluşan idrar ureter yolu ile mesaneye gelir ve burada

depolanır. Şekli yaşa göre değişen torba şeklindedir. Musculer (kas yapısında) bir organdır. Bu

nedenle mesane genişleme kabiliyeti olan bir organdır. Ortalama hacmi 300-500 cc kadardır. Ancak

idrarın biriktirilmesi sonucu mesanenin hacmi 1000 cc üzerine çıkabilir. İdrarın mesanede çokça

birikmesi sonucu duvarında gerilme oluşur ve bu durum sonucunda ağrı meydana gelir.

Mesane üzerinde bulunan oluşumlar

• Apex vesicae (apeks vezise): Mesanenin üst ve ön tarafında bulunan bölümüdür. Apeks vezise

denilen bu bölgeden karın ön duvarının arka yüzüne doğru çıkan ligamentum umbilicale medianum

denilen bağ bulunur.

• Fundus vesicae: Mesanenin taban (basis) bölümüdür. Mesanenin arka yüzüdür.

• Trigonum vesicae: Mesanenin iç yüzünde görülen ostium ureteris (İki adet olup üreterlerin

mesaneye açıldığı yerdir.) ve ostium uretra internum’un sınırladığı üçgen alandır. Bu bölgede plica

yoktur.

• Cervix vesicae (collum vesicae= boyun): Mesanenin ürethra’ya yakın ve en sabit bölümüdür.

Mesanenin bu bölümü erkekte prostat üzerine, kadında ise diaphragma urogenitale üzerine oturan

bölümüdür.

• Corpus vesisae: Mesanenin gövdesine denir.

Urethra (Üretra)

Bu üriner yolunun görevi mesanede toplanan idrarın dışarı atılmasını sağlamaktır. Farklılıklarını

ortaya koymak bakımından erkek üretrası ve kadın üretrası olarak incelemenin, daha uygun olacağı

kanaatindeyiz.

Erkek urethrası

Sperm kanalları da prostat bezi içerisinde ürethra'ya açılmaktadır.

Prostat bezi hipertrofisi (prostat büyümesi),ürethranın bu bölümden geçen kısmının daralmasına

sebep olması idrar yapma güçlüğünün oluşmasına neden olur sphincter urethra internum denen bir

sifinkter bulunmaktadır. Bu sifinkter, otonom sinir sistemi ile çalışır. Bu nedenle irade dışı fonksiyon

görür.Yani bu sifinkter ile idrar tutulmaz.

Diaphragma urogenitale denen ve pelvis boşluğunun ön açıklığını kapatan bölümden geçen urethra

kısmı çevresinde ise musculus sphincter urethra externum denen ikinci bir sifinkter daha

bulunmaktadır. Bu sifinkter çizgili kaslardan meydana gelmiştir ve isteğimize bağlı olarak çalışır. Erkek

urethrasının dışarı açılan bölümünde ostium urethra externum denilen açıklık bulunur (penisin uç

tarafında bulunan açıklık). Bu üretra bölümünde sifinkter yoktur (Şekil 6).

Kadın urethrası

Mesanede toplanan idrarın dışarıya atılmasını sağlayan bir kanaldır.

Uzunluğu kadınlarda 3-4 cm’dir. Üretranın erkeklere göre kısa olması üriner yolu enfeksiyonun daha

sık olması sebebidir.

Diaphragma urogenitale içinden geçerek dış ortama (vestibulum vagina) açılır.

Diaphragma urogenitale denen ve pelvis boşluğunun ön açıklığını kapatan yapıdan geçen üretra

bölümü çevresinde ise m. sphincter urethra externum denen ikinci bir sifinkter daha bulunmaktadır.

Bu sifinkter çizgili kaslardan meydana gelmiştir ve isteğimize bağlı olarak çalışır. Kadın üretrası bu

sifinkteri geçtikten kısa bir seyir gösterir ve sonlanır. Sonlandığı yere vestibulum vagina denir.

Vestibulum vaginada üretra açıklığı üst, vagina açıklığı ise alt tarafta bulunur (Şekil 7).

. Kadın idrar yolları

Üriner Sistemle İlgili Terimler

Anuria(Anüri): Günlük idrar miktarının 100 ml’den daha az olması veya hiç idrar çıkartılmaması

durumudur, anüri.

Dialysis(Diyaliz): Bir çözeltinin içerisindeki maddelerin yarı geçirgen bir zardan filtrasyon suretiyle

ayrılması, diyaliz.

Enuresis nocturna:Uyku sırasında idrarı tutamama

Hematuria(Hematüri): İdrarın kanlı olması, hematüri.

Hidronefroz: Pelvis renalis'te idrar birikmesinden dolayı böbreğin şişmesi Miksiyon: İdrar yapmadır.

Nefron: İdrarın oluşumunu sağlayan böbreğin en küçük fonksiyonel birimi

Nephritis: Böbrek iltihabı, nefrit.

Pelvis renalis: Ureter'in böbrek içinde genişleme gösteren üst kısmı. Calyx'lerden gelen idrarı toplar.

Ren, nephros, kidney: Böbrek.

Renal transplantation : Böbrekleri çalışmayan kişilere sağlam bir şahıstan alınan böbreğin

nakledilmesi, böbrek transplantasyonu.

Sistografi: Radyoopak madde verilmesi suretiyle mesanenin radyografisinin çekilmesi

Uremia(Üremi): Böbrek yetersizliğine bağlı olarak kanda üre miktarında artmadır.

Ureter: Pelvis renalis ile idrar kesesi arasında uzanan borudur.

Urethra: Mesaneden idrarın dışarıya atılmasını sağlayan idrar kanalıdır. Vesica urinaria: Mesane, idrar

kesesi.

ANATOMİ 8 ÜNİTEDEĞERLENDİRME SORULARI

1. Aşağıdakilerden hangisi idrar borusu olarak tanımlanır?

a ) Ureter b ) Mesane c ) Urethra d ) Cortex renalis e ) Hilum renalis

2. Böbreğin en küçük fonksiyonel birimine ne ad verilir?

a ) Nefrit

b ) Nefron

c ) Medulla renalis

d ) Korteks renalis

e ) Glandula suprarenalis

3. Böbreklerde idrarın oluşumunu sağlayan yapılar nerede bulunur?

a ) Pelvis renalis b ) Medulla renalis c ) Cortex renalis d ) Calix major e ) Hilum renale

4. Aşağıdakilerden hangisi idrarı biriktiren ve dolduğu zaman dışarıya atılmasını sağlayan kese

şeklinde bir organdır?

a ) Pelvis renalis b ) Cortex renalis c ) Medulla renalis d ) Hilum renale e ) Mesane

5. Sperm kanalları aşağıdaki yapılardan hangisine açılmaktadır?

a ) Ureter

b ) Mesane

c ) Pelvis renalis

d ) Urethra

e ) Calyx major

6. Uyku sırasında idrarı tutamamaya ne ad verilir?

a ) Enuresis nocturna b ) Extrophia vesica c ) Glob vesicale d ) Stranguria e ) Dialysis

7. Pelvis renalis'te idrar birikmesinden dolayı böbreğin şişmesine ne ad verilir?

a ) Nefroz b ) Sistit c ) Hidronefroz d ) Nefrit e ) Piyüri

8. Aşağıdakilerden radyoopak madde verilmesi suretiyle mesanenin radyografisinin

çekilmesidir?

a ) Piyelografi b ) Sistografi c ) Sistotomi d ) Sistoskopi e ) Sistostomi

9. Böbreklerin iltihaplanmasına ne ad verilir?

a ) Miksiyon b ) Noktüri c ) Nefroz d ) Nefrolityazis e ) Nefrit

10. İdrar yapma olayına ne ad verilir?

a ) Noktüri b ) Oligüri c ) Miksiyon d ) Nefroz e )

Cevap Anahtarı 1.A, 2.B, 3.C, 4.E, 5.D, 6.A, 7.C, 8.B, 9.E, 10.C

ANATOMİ.ÜREME SİSTEMİ ÜNİTE -9

PELVİS İSKELETİ

Yan tarafta iki kalça kemiği (os coxae) ile arka tarafta sacrum ve os coccygis kemiklerinden

oluşan yapıya pelvis iskeleti denir. Pelvis iskeletini oluşturan yapılar arasında kalan ve karın

boşluğunun devamı olan alt tarafta bulunan boşluk pelvis boşluğu (cavitas pelvis) veya pelvis

olarak isimlendirilir. Pelvis boşluğu üst ve alt iki bölüme ayrılır. Üstteki geniş bölüme büyük

pelvis boşluğu (pelvis major), alttaki dar bölüme küçük pelvis boşluğu (pelvis minor) denir.

Pelvis major ve pelvis minor linea terminalis denilen hayali bir çizgi ile ayrılmıştır.

Pelvis iskeleti alt tarafta kapalı durumdadır. Pelvis iskeletinin alt tarafını kapatan oluşumları

iki üçgen bölgede incelemek mümkündür.

Trigonum anale

Trigonum urogenitale

Perineum

Pelvis boşluğunu alt taraftan örten dokuların hepsine birden perineum (perine) denir.

Perineyi meydana getiren kas yapılara da diaphragma pelvis denir. Perine, ön ve arka olmak

üzere iki üçgen bölüme ayrılır. Arka tarafta bulunan üçgene trigonum anale, ön tarafta

bulunan üçgene trigonum urogenitale denir.

Pelvisin ön tarafında bulunan iskion pubis kolu olarak da bilinen sağ ve sol iki kol arasındaki

açıklığı diaphragma urogenitale denilen oluşum kapatmaktadır. Bu diaphragmanın kapattığı

alana trigonum urogenitale denir. Bu üçgen alanda kadın ve erkek dış genital organları

bulunmaktadır.

Pelvis iskeleti os coxae, sacrum ve os coccygis kemiklerinden meydana gelir.

ERKEK GENİTAL ORGANLARI

(SYSTEMA GENITALE MASCULINUM)

Erkek genital organları iç genital organlar ve dış genital organlar olarak iki bölüme ayrılır.

Erkek Dış Genital Organları

Penis

Scrotum

Penis

Erkeğin çiftleşme organıdır. Diğer bir fonksiyonu ise mesanede biriken idrarın dışarı

atılmasını sağlar. İdrar ve meni (ejekulat), bir bölümü penis içerisinde bulunan üretra içinden

geçerek dışarı atılır.

Penis, radix penis ve corpus penis olmak üzere iki bölüme ayrılır.

Radix penis: Penis kökü olarak bilinir. Sabit bölümdür. Ürethra’dan başlar prostat bezi

içerisinden ve diaphragma ürogenitale’den geçen bölüm olarak bilinir. Radix penis, crus penis

ve bulbus penis bölümlerinden oluşur.

Corpus penis: Penisin gövdesine corpus penis denir. Bu bölüm bir çift corpus cavernosum

penis ve bir tane corpus spongiosum penis’ten meydana gelir.

Corpus cavernosum penis: Bu bölüm tunica albuginea denilen bağ dokusu ile sarılıdır.

Corpus spongiosum penis: Bu penis bölümünün önde genişlemesi sonucu oluşan yapıya

glans penis denir. Burada ürethra’nın dışarıya açılan ağzı orificium urethrae externum

bulunur.

Penis ve scrotum erkek dış genital organlarındandır.

Üreme Sistemi (Systema Genitale) (Erkek ve Kadın Genital Organları)

Penis dış taraftan deri ile örtülüdür. Penisin uç tarafında glans penis’i örten derisine

preputium penis adı verilir. Preputium penis sünnet derisi olarak bilinir.

Scrotum

Torba şeklindedir. Fibromuskuler tabakalı bir yapıya sahiptir. Bu yapının içerisinde testis,

epididymis, ductus deferensin başlangıç bölümü ve testislere gelen ve giden oluşumların alt

bölümleri bulunur.

Scrotum iç tarafta bulunan septum scroti adı verilen bir bölme ile iki boşluğa ayrılır.

Testislerin spermleri yapabilmeleri için vücut sıcaklığından düşük bir ortamın olması şarttır.

İşte testislere bu ortamı scrotum sağlar. Scrotum sıcak havada genişler ve aşağıya doğru

sarkmak suretiyle testisi vücuttan uzaklaştırır. Soğuk havalarda ise büzülerek testisleri

vücuda yaklaştırır. Böylece testisin spermiumları üreteceği optimal ısıyı sağlamış olur.

•Ürethraucununpenisinalttarafına açılmasına hipospadias,üsttarafınaaçılmasına epispadias

denir.

•Glanspenisiörtenderinin(sünnetderisi)çokdarolmasınaphimosisdenir.

Glans penis’i örten deriye preputium penis adı verilir.

Üreme Sistemi (Systema Genitale) (Erkek ve Kadın Genital Organları)

Erkek İç Genital Organları

Testis

Scrotum içerisinde bulunurlar. Erkek cinsiyet hücresi olarak bilinen spermleri üretir. Gelişimi

karın içerisinde, periton ile karın arka duvarı arasında oluşur. Daha sonra testisler descensus

yaparak aşağıya doğru iner ve inguinal kanaldan geçerek scrotumlar içerisinde yerini alır.

•Erkekçocuklarındatestislerdenbirveyaikisininscrotumainmemesidurumunacryptorchism(krip

torşizm)denir.

Testisvenleriningenişlemesinevaricocele(varikosel)denir.Testisvenlerindetaşıdığıkanınormald

olaşımaaktarmagüçlüğüoluşur.Venlerdekanınbirikmesinebağlıolaraktestisteısıartışıolur.Sonuç

tatestisspermüretimizorlaşır.

•Scrotum içerisinde sıvı birikmesine hydrocele (hidrosel)denir.

Üreme Sistemi (Systema Genitale) (Erkek ve Kadın Genital Organları)

Epididymis

Testislerin üst uçlarından başlayarak arka kenarı boyunca yerleşim gösterirler. Testislerde

üretilen spermler bu bölüme gelerek depolanır ve olgunlaşırlar.

Ductus deferens

Epididymis’ten sonra gelen bölümdür. Spermlerin ductus ejaculatorius’a doğru iletilmesini

sağlar. Spermler bu yolun içinden geçerek vesicula seminalis’in kanalına kadar ilerler. Daha

sonra ductus deferens vesicula seminalis’in kanalı olan ductus excretorius ile birleşerek

ductus ejaculatorius’u oluştururlar. Ductus ejeculatorius prostat bezi içerisinden geçen

ürethra’ya açılır.

Vesicula seminalis

Mesanenin arka tarafında bulunan gözenekli yapıya sahip erkek iç genital organıdır. Salgısı

meninin büyük bir bölümünü (yaklaşık %70) oluşturur ve spermiumlara hareket etme

kabiliyeti sağlar. Vesicula seminalis’in kanalı ductus excretorius spermleri epididymis’ten

sonra taşıyan ductus deferens ile birleşerek ductus ejaculatorius’u oluştur.

Prostat

Mesanenin alt tarafında yerleşmiştir. Prostat bezi olarak bilinir. Bu bez meninin yapısına salgı

yaparak katkıda bulunur. Salgı alkali karakterdedir ve ovum’a uygun ortam sağlayarak

döllenmesine yardımcı olur.

•Meniiçerisindespermolmamasınaazoospermi,meniiçerisindespermsayısınınnormaldenazol

masınadaoligospermidenir.

Testisler scrotum içinde bulunur.

Ductus deferens ve vesicula seminalis’in kanalı ductus excretorius birleşerek ductus

ejaculatorius’u oluştururlar.

Üreme Sistemi (Systema Genitale) (Erkek ve Kadın Genital Organları)

Glandula Bulbourethralis (Cowper bezi)

Salgısını ürethra’ya boşaltır. Meninin uygun ortamda ürethra’dan geçişini sağlar.

Funiculus Spermaticus

Canalis inguinalis içerisinden testisin arka kenarına kadar uzanır. Testise ve scrotuma gelen

ve giden oluşumlardan meydana gelir. Bu oluşumların üzeri fascialar ile sarılmıştır. Yaklaşık

15-20 cm uzunluğundadır.

KADIN GENİTAL ORGANLARI

(SYSTEMA GENITALE FEMININUM)

Kadın genital organları iç genital organlar ve dış genital organlar olarak iki bölüme ayrılır.

Kadın Dış Genital Organları

Clitoris

Mons pubis

Labium majus pudendi

Labium minus pudendi

Bulbus vestibuli

Vestibulum vaginae

Glandula vestibularis major (Bartolini)

Glandulae vestibulares minores

Örnek

•Kadınlardadışgenitalorganlarının genel adı vulva’dır.

Kadın genital organları iç genital organlar ve dış genital organlar olarak iki bölüme ayrılır.

•Funiculusspermaticuskendietrafındadönmesisonucuiçerisindebulunandamarlardadöner.Dol

aşımbozukluğuortayaçıkarvetestisinkanlabeslenmesibozulur.Budurumatestistorsiyonudenir.

Kısasüredetedaviedilmesigerekenbirdurumdur.Aksihaldetestiskaybedilir.

Clitoris

Erektil bir yapıya sahiptir ve erkekte bulunan penisin kadındaki karşılığıdır.

Mons Pubis

Kadın dış genital organlarının en üst tarafında bulunur. Bu bölgenin deri altında bulunan yağ

tabakasının oluşturduğu kabarıklıktır.

Labium majus pudendi

Pubis ile perineum arasında bulunan içerisinde yağ dokusu olan iki deri kıvrımıdır. Sağ ve sol

büyük dudaklar alt ve arka tarafta birbirleri ile commissura labiorum posterior ile birleşirler.

Bu birleşme yeri ile anüs arasında jinekolojik perineum bulunur. Büyük dudaklar üst tarafta

da birbirleri ile birleşirler. Bu birleşme yerlerine de commissura labiorum anterior denir.

Labium minus pudendi

Labium majusların iç tarafında, içlerinde erektil dokunun bulunduğu iki küçük deri

katlantısıdır. Üst tarafta clitoris’ten başlar. Labium minuslar alt tarafta ise birbirleri ile

birleşerek frenulum labiorum pudendi’yi oluştururlar. Bu frenulum bakirelerde bulunabilir.

Vestibulum vaginae

Labium minus pudendi’ler arasındaki boşluğa vestibulum vagiane denir.

Vestibulum vaginae’ye açılan oluşumlar.

Ostium urethrae externum

Ostium vaginae

Glandula vestibularis major

Glandula vestibularis minores’ler

Ostium vagina: Vaginanın girişi anlamına gelen bu açıklık, hymen (kızlık zarı) adı verilen bir membran ile

kapatılmıştır. Kızlık zarının en sık görülen şekli anular (halka) şeklinde olanıdır. Cinsel ilişki esnasında hymen

yırtılır.

Bulbus vestibuli

Bulbus vestibuli ostium vaginanın dış taraflarında bulunurlar. Erektil bir yapıya sahiptir.

Glandulae vestibularis major

Ostium vaginae’nın her iki yanında bulunurlar. Müköz salgı yapar. Seksüel uyarılma ile salgı yapar ve vaginanın

kaygan olmasını sağlar.

Glandulae vestibulares minores

Vestibulum vaginae’nın duvar yapısında bulunan küçük ve çok sayıdaki bezlerdir. Salgılarını vestibulum vaginaya

boşaltırlar.

Kadın İç Genital Organları

Ovarium Uterus Tuba uterina Vagina

. Kadın genital organları ve komşulukları

Ovarium

Sağ ve sol tarafta iki adettir. Erkeklerde testislerin karşılığıdır. Karın arka duvarında böbreklerin yanında

gelişmeye başlayan ovarium retroperitoneal (peritonun arka tarafında) olarak aşağıya doğru inerler. Pelvis

minor’un dış duvarında bulunan fossa ovarica’ya yerleşirler. Dişi germ hücresi olan ovum’u üretir. Bu organ aynı

zamanda dişi seks hormonlarının üretimini de sağlar. Etrafında bulunan bağlarla hem uterus’a hem de pelvis

minor’a tutunurlar. Ovarium’ları dıştan saran zara tunica albuginea denir.

Tuba uterina :Ovum’u (yumurta) uterus’a ileten tüp şeklindeki kadın iç genital organıdır. Uterus’un iki yan

taraflarında bulunurlar (Şekil 6). Ortalama boyları 10 cm kadardır. İki ucu vardır. Bir ucu uterusa açılırken diğer

ucu ovarium üst tarafında karın boşluğunda bulunur.

Ovum ve spermium’un döllenmesi (fertilizasyon) tuba uterina içerisinde olur. Tuba uterina’lar gebe kalmayı

önlemek amacıyla ameliyatla bağlanabilir.

Ovum ve spermium’un döllenmesi (fertilizasyon) tuba uterina içerisinde olur.

Şekil 6. Tuba uterine ve uterus’a bağlandığı bölüm

Uteruselvis minor boşluğu içerisinde bulunur. Ortalama uzunluğu 7,5 cm, genişliği 5 cm, önden arkaya kalınlığı

ise 2,5 cm ‘dır. Fibromüsküler bir organdır. Periton ile tamamen sarılıdır. Organı saran peritona ligamentum

latum uteri denir. Uterus’un pozisyonu anteflexion’dur. Yani ön tarafta bulunan mesane üzerine oturmuş bir

pozisyondadır. Uterus arka tarafta ise rectum ile komşudur.Embriyonun gelişip büyümesi uterus içerisinde

(cavitas uteri) olur.

Uterus’un bölümleri

Corpus uteri

Isthmus uteri

Cervix uteri

Uterus’un geniş olan üst bölümüne corpus uteri, vagina’ya açılan bölümüne de cervix uteri denir. Corpus uteri

ile cervix uteri arasında kalan bölüm isthmus uteri adını alır (Şekil 7).

•Kadında tuba uterinaların ameliyatla bağlanması işlemine tüpligasyonu denir.

•Uterus’upozisyonundatutanönemlibağlarvardır.

Uterus ve bölümleri

Uterusun tabakaları

Perimetrium: Uterus’un en dış tabakasıdır (tunica serosa). Peritondan meydana gelir.

Myometrium: Uterus’un kas tabakasıdır (tunica muscularis).

Endometrium: Uterus’un iç yüzünü örten mukoza (tunica mucosa) tabakasıdır. Bu tabakada glandulae

uterinae denilen bezler bulunur.

Vagina:Vestibulum vaginae’dan uterus’un başlangıç bölümü olan cervix uteri’ye kadar uzanır

•Uterus’unameliyatlakesilipçıkarılmasıişlemine histerektomi denir.

Vagina ve komşulukları:Vagina’nın vestibulum vaginae’ya açılan açıklığına ostium vagina denir. Ostium vagina

kızlık zarı olarak bilinen hymen ile örtülmüştür.

Fibromüsküler yapıda ve çiftleşme organıdır. Vaginanın uzunluğu ön tarafta 7,5 cm, arka tarafta ise 9 cm’dir. İç

yüzü mukoza ile örtülüdür. Bu yüzde plika denilen mukoza katlantıları bulunur. Bu katlantılara rugae vaginales

denir.

DEĞERLENDİRME SORULARI ÜNİTE -9

1- Pelvis boşluğunun alt açıklığını kapatan yapıya ne ad verilir?

A) Perineum

B) Pelvis

C) Scrotum

D) Uterus

E) Anüs

2- Kadın dış genital organlarından labium minus pudendi’ler arasında bulunan açıklık aşağıdakilerden hangisidir?

A) Uterus

B) Tuba uterina

C) Vestibulum vaginae

D) Bulbus vestibuli

E) Glandula vestibularis major

3- Aşağıdakilerden hangisi uterusun iç boşluğu manasına gelir?

A) Fundus uteri

B) Corpus uteri

C) Isthmus uteri

D) Cervix uteri

E) Cavitas uteri

4- Aşağıdaki organlardan hangisinde döllenme meydana gelir?

A) Uterus

B) Tuba uterina

C) Vagina

D) Bulbus vestibuli

E) Mons pubis

5-Aşağıdakilerden hangisi kadın genital organı değildir?

A) Testis

B) Uterus

C) Vagina

D) Mons pubis

E) Tuba uterina

Değerlendirme sorularını sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan “bölüm sonu testi” bölümünde etkileşimli olarak cevaplayabilirsiniz.

Üreme Sistemi (Systema Genitale) (Erkek ve Kadın Genital Organları)

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 15

6. Aşağıdakilerden hangisi uterusun en dış tabakasıdır?

A) Perimetrium

B) Tuba uterina

C) Myometrium

D) Endometrium

E) Vagina

7. Aşağıdakilerden hangisi erkek genital organı değildir?

A) Scrotum

B) Penis

C) Uterus

D) Ductus deferens

E) Vesicula seminalis

8. Aşağıdaki erkek genital organlarından hangisinde spermium üretilir?

A)Testis

B) Scrotum

C) Ductus deferens

D) Vesicula seminalis

E)Prostata

9. Testisler aşağıdaki organlardan hangisinin içerisinde yerleşmiştir?

A) Scrotum

B) Penis

C) Ductus deferens

D) Prostata

E) Glandula bulbourethralis

10. Erkek genital organlarından prostata’nın içerisinden geçen oluşum aşağıdakilerden hangisidir?

A) Tuba uterina

B) Ureter

C) Urethra

D) Ductus deferens

E) Mesane

Cevap Anahtar 1.A, 2.C, 3.E, 4.B, 5.A, 6.A, 7.C, 8.A, 9.A, 10.C

ANATOMİ- 10 ÜNİTE

-MERKEZî (SANTRAL) SİNİR SİSTEMİ

Merkezî sinir sistemi, kafatası yassı kemiklerinin oluşturduğu cavitas craniİ ile vertebraların

(omurların) üst üste gelerek oluşturdukları canalis vertebralis içerisinde bulunur.

Merkezî Sinir Sisteminin Bölümleri

Beyin (encephalon): Cavitas cranii içerisinde bulunur.

Omurilik (medulla spinalis): Canalis vertebralis içerisinde yerleşmiştir (Şekil 1).

Sinir sistemini neuron (nöron) ve neuroglia (nöroglia) hücreleri meydana

Sinir sistemini neuron getirir. Nöronlar, vücudun diğer sistemlerinden gelen uyarıları merkezî sinir

(nöron) ve neuroglia sisteminin ilgili bölümüne taşır. Diğer bir görevi ise merkezî sinir

sisteminde

(nöroglia) hücreleri oluşacak cevabı ilgili organlara taşımaktır. Nöronlarda herhangi bir

nedenle meydana getirir. harabiyet oluşursa yenilenme söz konusu değildir. Nöroglia hücreleri

ise nöronlara destek görevi görürler.

Nöronun bölümleri

Nöron temel olarak soma (hücre gövdesi), axon (akson) ve dendrit olmak üzere üç bölümden

meydana gelir.

Nöronun gövdesine soma denir. Akson nöronun gövdesinden çıkan ve en uzun olan uzantısına

verilen addır. Bu bölümün ucunda sinaps yapan uzantılar bulunur. Nöronun gövdesinden çıkan,

sayıca çok ve axona göre daha kısa olan uzantılara dendrit denir.

Nöron grupları

Unipolar nöron: Bu nöron tipinde gövdeden çıkan bir tane uzantı vardır.

Bipolar nöron: Bu tip nöronlarda iki uzantı vardır. Kısa olanına dendrit, uzun olanına ise axon denir.

Multipolar nöron: Bu tip nöronların gövdesinden çıkan çok sayıda uzantı mevcuttur. En uzun ve tek

olan uzantıya axon, kısa ve sayıca çok olan uzantılara ise dendrit denir. Merkezî sinir sisteminde

daha çok multipolar nöron tipi bulunur

Şekil 2. Nöron tipleri. A) Unipolar nöron, B) Bipolar nöron, C) Multipolar nöron

Fonksiyonlarına göre nöronlar

Nöronlar fonksiyonlarına göre üç bölüme ayrılırlar. Bunlar;

Motor nöronlar: Bu nöron tipleri ya iskelet bölgesinde bulunan çizgili kasları inerve eder ya da iç

organların duvarlarında bulunan irade dışı çalışan düz kasları çalıştırır. Ayrıca bu nöron tipleri

damarların duvarlarında bulunan irade dışında çalışan düz kasları da inerve eder.

Duyu nöronları: Organlardan alınan uyarıları (dokunma, basınç, ağrı, ısı gibi) merkezî sinir

sistemine taşırlar.

Ara nöron (İnternöronlar): Merkezî sinir sistemi içerisinde bulunan nöronları birbirlerine bağlayan

çok sayıdaki nöronlardır.

Merkezî Sinir Sisteminin Yapısal Bölümleri

Merkezî sinir sistemi yapısal olarak substantia grisea ve substantia alba olmak üzere iki bölümden

meydana gelmiştir.

Substantia grisea (Gri cevher)

Gri cevher merkezî sinir sisteminin medulla spinalis bölümünün iç tarafında bulunmasına karşılık

encephalon bölümünde dış yüzeyde bulunur.

Substantia alba (Beyaz cevher)

Beyaz cevher medulla spinalis’in dış tarafında, encephalon bölümünde ise iç tarafta bulunur.

Merkezî sinir sistemi nörocranium kemiklerinin oluşturduğu cavitas cranii ile omurların bir araya

gelerek oluşturdukları cavitas spinalis olarak bilinen boşluklara yerleşmiştir. Kemik boşluklar

içerisinde bulunan merkezî sinir sistemi dış taraftan meninx denilen zarla sarılıdır.

Meninx, dıştan içe doğru üç tabakadan oluşur.

Dura mater

Arachnoidea mater

Pia mater

Merkezî sinir sisteminin encephalon ve medulla spinalis bölümlerini dıştan saran ve meninx’in

bölümlerinden olan pia mater ile arachnoidea mater arasında spatium subarachnoidea ismi

verilen boşluk bulunur. Bu boşluk beyin omurilik sıvısı (BOS) ile doludur. Bu sıvı merkezî sinir

sistemi içerisinde bulunan ve ventrikül (sağ ve sol hemisferler içerisinde bulunan lateral ventrikül,

3. ve 4. ventriküller) olarak isimlendirilen boşluklarda üretilir. Daha sonra BOS 4. ventrikülde

bulunan delikler aracılığı ile merkezî sinir sistemini dış taraftan saran meninksin zarları arasında

bulunan subaraknoid boşluğa geçerek beynin etrafında su mantosu oluşturur. Ayrıca beyni

besleyen damarlar da bu sıvı içerisinde seyreder. Beyin omurilik sıvısının merkezî sinir sistemini dış

etkilerden koruma görevi de bulunur.

Merkezî sinir sisteminin ağırlığı erkeklerde 1100-1700 gram gelmektedir.

Erkek beyni ortalama olarak 1400 gram olarak kabul edilmektedir.

Merkezî sinir sisteminin ağırlığı kadınlarda ise 1050-1550 gramdır. Kadınlarda ortalama ağırlık ise

1300 gram kadardır.

MERKEZî SİNİR SİSTEMİNİN BÖLÜMLERİ

Medulla spinalis (Omurilik)

Medulla oblongata (Bulbus)

Pons

Mesencephalon

Cerebellum (Beyincik)

Diencephalon

Telencephalon

Medulla Spinalis (Omurilik)

Vertebralar (omurlar) üst üste gelerek omurga denilen iskelet bölümünü meydana getirirler.

Omurga içerisinde canalis vertebralis ismi verilen bir boşluk oluşur. Bu boşluk içerisinde merkezî

sinir sisteminin bir bölümü olan medulla spinalis (omurilik) bulunur.

Medulla spinalis’in sağ ve sol taraflarından toplam 31 çift spinal sinir çıkar.

Bunlar yukarıdan aşağıya doğru sırasıyla;

Servikal spinal sinirler (8 çift)

Torakal spinal sinirler (12 çift)

Lumbal spinal sinirler (5 çift)

Sakral spinal sinirler (5 çift)

Koksigeal spinal sinir (1 çift)

Bu sinirler iskelet kaslarına, düz kaslara ve damarların duvarlarında bulunan düz kaslara giderek

ilgili organların çalışmalarını sağlarlar.

Medulla spinalis’e iskelet kaslarından, iç organlardan ve damarların duvarlarından duyu lifleri de

gelir. Medulla spinalis’e gelen bu sensitif duyu lifleri ya bu bölümde ya da beynin diğer

bölümlerine taşınır.

Medulla spinalis’in kesiti

Substantia gricea (Gri cevher): Medulla spinalis’in iç tarafında bulunur. Gri cevher nöronlar ve

nöroglia hücrelerinden meydana gelmiştir.

Substantia alba (Beyaz cevher): Medulla spinalis’in gri cevherini dış taraftan saran yapıya verilen

isimdir. Dış taraftan saran beyaz cevher, medulla spinalis’in dış yüzünde bulunan oluk (sulcus) ve

yarıklar (fissur) ile funiculus olarak adlandırılan bölümlere ayrılır. Funiculus olarak adlandırılan bu

beyaz cevher bölümünü fasciculus ve tractus ismi verilen sensitif duyuları veya motor emirleri

taşıyan lifler oluşmaktadır.

Funiculuslar

Funiculus anterior

Funiculus lateralis

Funiculus posterior (Bu bölüm fasciculus gracilis ve fasciculus cuneatus olarak iki bölüme ayrılır.)

Medulla Oblongata (Bulbus)

Sinir sisteminin pons ile medulla spinalis arasında kalan bölümüne medulla oblongata (bulbus)

denir. Medulla oblongata’nın üstünde pons, alt tarafında ise medulla spinalis (omurilik) bulunur.

Beyin sapının en alt bölümünü oluşturur.

Bulbus denilen beyin bölümü arka tarafta cerebellum (beyincik) ismi verilen beyincikle bağlantısı

vardır. Hareketlerimizin düzenli ve amaca uygun yapılmasına katkısı vardır.

Bu beyin bölümünde 8, 9, 10, 11 ve 12. kafa çiftlerine ait nükleuslar (çekirdekler) bulunur.

Bulbus’un solunum ve dolaşım ile ilgili önemli fonksiyonları da bulunmaktadır.

Meulla spinalis’i üst merkezlere bağlayan önemli yollar da bulbus’tan geçer.

Pons (Köprü)

Beynin bu bölümünün üst tarafında mesencephalon, alt bölümünde ise bulbus bulunur. Arka

tarafta cerebellum ile bağlantısı bulunmaktadır. 5, 6, 7 ve 8.

kafa çiftlerine ait nucleuslar (çekirdekler) bulunmaktadır. Bu sinirlerin uyarı aldıkları veya

impulslarını gönderdikleri vücut bölgeleriyle ilgili görevleri bulunmaktadır. Beynin bu bölümünde

birçok fonksiyon gören nucleuslar da bulunmaktadır.

Mesencephalon

Beyin sapının en üst tarafında yer alan bölümdür. Mesencephalon’un arka tarafta cerebellum ile

bağlantısı bulunmaktadır. Bu bağlantı sayesinde vücut hareketlerimiz üzerinde etkili fonksiyon

görmektedir. Bu beyin bölümünde 3 ve 4. Kafa çiftlerine ait nucleuslar (çekirdekler)

bulunmaktadır. Mesencephalon’da birçok fonksiyon gören bölüme özgü nucleuslar da

bulunmaktadır.

Cerebellum (Beyincik)

Beyincik, pons ve bulbus bölümlerinin arka tarafında bulunur. Bu beyin bölümünün en önemli

görevi hareketlerimizin koordinasyonunu sağlamaktır. Yani dengemizi sağlamaktır.

Diencephalon (Arabeyin)

Mesencephalon ile beyin hemisferleri arasında yer alır. Beyin içerisinde bulunan ve beyin omurilik

sıvısını (BOS) üreten dört adet boşluk vardır.

Diencephalon’a ait oluşumlar üçüncü ventrikülün meydana gelmesini sağlarlar.

Diencephalon bölümleri

Thalamus

Hypothalamus

Subthalamus

Epithalamus

Hypothalamus (Hipotalamus)

Merkezî sinir sisteminin en önemli bölümlerinden biridir. Üçüncü ventrikülün ön bölgesinde ve sağ

- sol tarafında simetrik olarak bulunur.

Bu bölüm insana ait birçok fonksiyonu yerine getirir.

Bu fonksiyonlar:

Endokrin sistemin (hormon salgılayan sistem) üzerine etkisi vardır.

Nörosekresyon fonksiyonu vardır. Özellikle oxytocin ve vasopressin üzerine etkilidir.

Otonom sinir sistemini (irademiz dışında çalışan sistem) düzenler.

Vücut ısısının regülasyonu görevi vardır.

Sıvı ve katı gıda alımı regülasyonu görevi vardır.

Biyolojik saat (uyku veya uyanıklığı) görevi vardır.

Üreme ve seksüel fonksiyonları vardır.

Ruhi durumlar üzerine etkili görevleri vardır.

Telencephalon

Telencephalon iki hemisferden (yarım küre) meydana gelir. Hemisferlerin dış tarafında gri cevher,

iç tarafında ise beyaz cevher bulunur. Hemisferlerin en üst tarafında bulunan kortikal bölümünde

merkezler bulunur.

Brodmann isimli araştırmacı farklı fonksiyon gören bu merkezleri rakamlar ile numaralandırmıştır.

Her bir hemisferde üç yüz vardır.

Hemisfer yüzleri

Facies superolateralis

Facies medialis

Facies inferior

Telencephalon’da bulunan beyin lobları

Lobus frontalis

Lobus parietalis

Lobus occipitalis ,Lobus temporalis ,Lobus limbicus

Beyin Lobları ve Üzerlerinde Bulunan Kortikal Merkezler

Lobus frontalis

Bu lob beyinde ön tarafta bulunur (Şekil 8). Genel olarak vücuttaki motor aktiviteden sorumlu

kortikal merkezler bulunur. Örneğin iskelet kaslarını çalıştıran emirler bu lobdan çıkar. Brodmann

frontal lobda bulunan merkezleri 4, 6, 8, 4445, 9-10, 11-12 rakamları ile numaralandırmıştır.

Lobus parietalis

Bu lob beyinin üst tarafında bulunur (Şekil 98). Parietal lob korteksi vücuttaki sensitif (dokunma,

basınç, ağrı ve ısı gibi) duyuların sonlandığı merkezler bulunur. Brodmann parietal lobda bulunan

merkezleri 3-1-2, 5-7, 43 rakamları ile numaralandırmıştır.

Lobus occipitalis

Bu lob beyinde arka tarafta yer alır (Şekil 10). Görme merkezinin bulunduğu lobdur. Ayrıca

renklerin ayırt edilmesi merkezi de bu lobda bulunur. Brodmann occipital lobda bulunan

merkezleri 17, 18, 19 rakamlar ile numaralandırmıştır.

Lobus temporalis

Temporal lob, beynin lateral ve alt tarafında lokalizedir (Şekil 11). İşitme ile ilgili merkez bu lobda

bulunur. Brodmann temporal lobda bulunan merkezleri 4142, 22 rakamları ile numaralandırmıştır.

Lobus limbicus

Beynin medial ve alt yüzlerinde görülür. Beyin hemisferlerinde bulunan kortikal merkezleri

birbirlerine bağlayan liflerin oluşturduğu corpus callosum’u çevreleyen beyin bölümleri tarafından

oluşturulur. Lobus limbicus’un ruhi durumlar ile ilgili (nefret, sevgi, öfke, aşk gibi) fonksiyonları

vardır.

ANATOMİ 10 ÜNİTE DEĞERLENDİRME SORULARI

1. Aşağıdakilerden hangisi merkezî sinir sisteminin bölümü değildir?

a) Medulla spinalis (Omurilik)

b) Medulla oblongata (Bulbus)

c) Pons

d) Mesencephalon

e) Spinal sinir

2. Aşağıdaki fonksiyonlardan hangisi genel olarak frontal loba aittir?

a) Motor fonksiyon

b) Sensitif (duyu) fonksiyonu

c) İşitme fonksiyonu

d) Görme fonksiyonu

e) Ruhi durum fonksiyonu

3. Aşağıdakilerden hangisi diencephalon bölümü değildir?

a) Thalamus b) Epithalamus c) Subthalamus d) Medulla spinalis e) Hypothalamus

4. Aşağıdakilerden hangisi telencephalon’da bulunmayan lobdur?

a) Lobus frontalis b) Lobus parietalis c) Lobus occipitalis d) Lobus temporalis e)

Cornu anterior

5. Cerebelluma ait fonksiyon aşağıdakilerden hangisidir?

a) Motor fonksiyon

b) Denge fonksiyonu

c) İşitme fonksiyonu

d) Görme fonksiyonu

e) Ruhi durum fonksiyonu

6. Merkezî sinir sisteminde hangi nöron tipi çok bulunur?

a) Unipolar nöron

b) Multipolar nöron

c) Bipolar nöron

d) Unipolar-bipolar nöron

e) Bipolar-multipolar nöron

7. Hangi lob telencephalonun medial ve alt yüzünde bulunur?

a) Lobus frontalis

b) Lobus parietalis

c) Lobus occipitalis

d) Lobus temporalis

e) Lobus limbicus

8. Aşağıdaki fonksiyonlardan hangisi temporal loba aittir?

a) Motor fonksiyon

b) Sensitif (duyu) fonksiyonu

c) İşitme fonksiyonu

d) Görme fonksiyonu

e) Ruhi durum fonksiyonu

9. Aşağıdaki fonksiyonlardan hangisi occipital loba aittir?

a) Motor fonksiyon

b) Sensitif (duyu) fonksiyonu

c) İşitme fonksiyonu

d) Görme fonksiyonu

e) Ruhi durum fonksiyonu

10. Medulla spinalis’ten kaç çift spinal sinir çıkar?

a) 21 b) 31 c) 3 d) 5 e) 12

Cevap Anahtarı 1.E, 2.A, 3.D, 4.E, 5.B, 6.B, 7.E, 8.C, 9.D, 10.B

ANATOMİ- ÜNİTE -11

Sinir Sisteminin Bölümleri

Merkezî sinir sistemi (Santral sinir sistemi)

Periferik sinir sistemi

Periferik sinir sistemini oluşturan bölümler

Spinal sinirler

Kafa çiftleri

Ganglionlar

SPİNAL SİNİRLER (NERVİ SPİNALES)

Medulla spinalis’ten (omurilik) çıkan 31 çift sinirin adıdır. Spinal sinirler, columna vertebralis bölümleri gibi

isimlendirilmiştir.

Bu bölümler:

Cervical spinal sinirler (8 çift)

Thoracal spinal sinir (12 çift)

Lumbal spinal sinir (5 çift)

Sacral spinal sinir (5 çift)

Coccygeal spinal sinir (1 çift)

TOPLAM 31 ÇİFTTİR

Canalis vertebralis içerisinde yer alan medulla spinalis’ten çıkan spinal sinirler foramen intervertebrale adı verilen

deliklerden dışarı çıkarak organlara giderler. Spinal sinirler içinde, organlarda oluşan uyarıları merkezi sinir

sistemine taşıyan sinir lifleri ile merkezî sinir sisteminden çıkan emirleri organlara taşıyan lifler bulunmaktadır.

Foramen intervertebrale’den çıkan spinal sinir kısa bir seyir sonunda ramus dorsalis (posterior) ve ramus ventralis

(anterior) denilen iki bölüme ayrılır. Böylece vücudumuzun hem arka hem de ön tarafında bulunan oluşumlarını

inerve ederler

KAFA ÇİFTLERİ (CRANIAL NERVES)

Periferik sinirlerin bu bölümü kafa iskeletinde bulunan deliklerden (foramen) dışarı çıkan ve çeşitli organlara

giderek onlarda uyarı yapan sinirlerdir. Bu sinirlerin bazıları organlarda oluşan duyuları da merkezî sinir sistemine

taşımaktadır.

Kafa çiftleri 12 çifttir.

Bunlar:

Nervus olfactorius

Nervus opticus

Nervus oculomotorius

Nervus trochlearis

Nervus trigeminus

Nervus abducens

Nervus facialis

Nervus vestibulocochlearis

Nervus glossopharyngeus

Nervus vagus

Nervus accessorius

Nervus hypoglossus

Nervus Olfactorius (I. Kafa Çifti)

Bu sinir burun boşluğu mukozasının üst tarafında bulunur. Koku siniri olarak bilinir. Burun boşluğunda ulaşan

kokuları alır ve beyinde bulunan koku kortikal merkezine ulaştırır (Şekil 3).

Nervus Opticus (II. Kafa Çifti)

Göz organımızdan başlayan ve beynimizin görme merkezinde sonlanan kafa çiftidir. Görme siniri olarak da bilinir.

Görme ve görmeye bağlı bazı beyin fonksiyonlarını yerine getirir. Örnek: Üzerimize gelen bir köpeği gördüğümüz

zaman kaçmamız. Kaçmak için kaslarımızı kullanırız. İşte göz siniri beyindeki bu kasları çalıştıracak merkezler ile

bağlantı kurarak bu fonksiyonun yerine gelmesini sağlar. Göz üç tabakadan meydana gelmiştir.

Gözün tabakaları

Tunica eksterna: Gözün dış tabakasıdır. Bu tabakanın cornea ve sclera bölümleri vardır.

Tunica media: Gözün orta tabakasıdır. Bu tabakanın coroid, corpus ciliaris ve iris bölümleri vardır.

Tunica interna: Gözün iç tabakasıdır. Bu tabakanın en önemli bölümü retinadır. Görmemizi sağlayan hücreler bu

bölümde bulunur.

Gördüğümüz bir objeden gelen ışınlar, gözümüzün nasal ve temponal tarafları tarafından algılanır. Bu bölgelerin

hücreleri tarafından alınan görüntüler gözün arka tarafından n. opticus olarak çıkar. N. opticus beyin boşluğuna

girer ve nasal taraf sinir lifleri çapraz yaparak karşı tarafa geçer. Bu çapraz yerine chiasma opticum denir.

Temporal taraftan gelen lifler ise çapraz yapmadan kendi tarafında ilerler. Çapraz yapan lifler ve çapraz

yapmayan lifler birleşerek tractus opticus’u oluşturur. Tractus opticus beyinde corpus geniculatum laterale ile

sinaps yapar. Corpus geniculatum laterale’den çıkan lifler radiatio optica yoluyla occipital lobda bulunan görme

merkezine ulaşarak görmemizi sağlarlar

Nervus Oculomotorius (III. Kafa Çifti)

Gözün irade ile çalışan kaslarının bir bölümünü inerve eder. Bu kafa çiftine ait nucleuslar beynin mesencephalon

bölümünde bulunur.

Nucleus nervi oculomotorius: Somatomotor olan bu nucleus gözün isteğe bağlı olarak çalışan ve şekilde

işaretlenen kasları çalıştırır (Şekil 5). Bu kaslar aşağıda verilmiştir.

Musculus rectus superior Musculus rectus inferior

Musculus rectus medialis

Musculus obliquus inferior

Nucleus visceralis (Edinger-Westphal): Bu kafa çiftinin parasempatik nucleusudur. Bu nucleustan çıkan sinir

lifleri ganglion ciliarede sinaps yapar. Ganglion ciliare’den çıkan lifler gözün arka tarafından olmak üzere gözün

orta tabakasına girer. Orta tabakada corpus ciliaris içerisindeki düz kası (musculus ciliaris) uyararak

akomodasyonu sağlar.

Ayrıca aynı sinir gözün renkli tabakası içerisinde bulunan m. sphincter pupilla kasını kasarak pupillayı daraltır

(miyozis) (Şekil 6).

Nervus Trochlearis (IV. Kafa Çifti)

Bu kafa çiftine ait nucleuslar beynin mesencephalon bölümünde bulunur. Nucleus nervi trochlearis adıyla bilinen

nöron topluluğudur. Gözü dışa ve aşağıya baktıran kası (musculus obliquus superior) inerve eder (Şekil 7).

Nervus Trigeminus (V. Kafa Çifti)

Bu kafa çiftine ait nucleuslar beynin pons ismi verilen bölümünde bulunur.

Bu nucleuslar;

Nucleus motorius nervi trigemini: Çiğneme ve diğer bazı kasları inerve eder.

Nucleus proprius nervi trigemini: Yüz bölgesinden gelen dokunma ve basınç duyularını alan II. nörondur. Bu

yolun I. nöronu ganglion semilunare (ganlion trigemini)’dedir (Şekil 8).

Nucleus mesencephalicus nervi trigemini: Baş bölgesi pozisyon duyusunu alan nucleusudur.

Nucleus spinalis nervi trigemini: Yüz bölgesi ve dişlerden gelen ağrı ve ısı duyularını alır.

Nervus Abducens (VI. Kafa Çifti)

Bu kafa çiftine ait nucleus nervi abducens gözün lateral kasını (musculus rectus lateralis) inerve ettirir

Nervus Facialis (VII. Kafa Çifti)

Bu kafa çiftine ait nucleuslar beynin pons bölümünde bulunur.

Bu nucleuslar:

Nucleus nervi facialis: Yüz kaslarını ve bazı kasları çalıştırır (Şekil 10).

Nucleus salivatorius superior: Glandula lacrimalis, glandula submandibularis ve glandula sublingualis isimli tükrük

bezlerini çalıştırır.

Nucleus tractus solitarius: Sinirin sensitif (ağrı, ısı, dokunma ve basınç) ve tat duyusunu alan nucleuslardır.

Nervus Vestibulocochlearis (VIII. Kafa Çifti)

Bu kafa çiftine ait nucleuslar beynin pons ve bulbus (medulla oblongata) bölümünde bulunur. Bu çekirdekler

aşağıda verilmiştir.

Nuclei cochleares: Nucleus cochlearis anterior ve nucleus cochlearis posterior çekirdekleri işitme ile ilgilidir

Nuclei vestibulares: Nucleus vestibularis superior, nucleus vestibularis inferior, nucleus vestibularis lateralis ve

nucleus vestibularis medialis çekirdekleri baş ve boyun bölgesinin dengesi ile ilgilidir (Şekil 12).

Nervus Glossopharyngeus (IX. Kafa Çifti)

Bu kafa çiftine ait nucleuslar beynin bulbus bölümünde bulunur (Şekil 13).

Nucleus ambuquus: Farinks bölgesinde bulunan kasları çalıştırır.

Nucleus salivatorius inferior: Glandula parotis isimli tükrük bezine salgı yaptırır.

Nucleus tractus solitarius: Sinirin duyu (ağrı, ısı, dokunma ve basınç) alan nücleusudur.

Nervus Vagus (X. Kafa Çifti)

Bu kafa çiftine ait nucleuslar beynin bulbus bölümünde bulunur (Şekil 14).

Nucleus ambiquus: Farinks bölgesi kaslarını inerve edir.

Nucleus dorsalis nervi vagi: Sinirin dağıldığı bölgelerde düz kasları çalıştırır ve salgı yapan bezlere ise salgıyı

artırıcı etki yapar. Yemek borusu, mide, ince bağırsaklar, kalın bağırsakların başlangıç bölümü, larinks, trakea,

akciğerler gibi organlarda dağılır.

Nucleus tractus solitarius: Sinirin duyu (ağrı, ısı, dokunma ve basınç) ve tat duyusu nücleusudur.

Nervus Accesorius (XI. Kafa Çifti)

Bu kafa çiftine ait nucleuslar beynin bulbus bölümünde bulunur (Şekil 15).

Nucleus ambiquus: Farinks bölgesi kaslarını inerve eder. Sinirin kranial bölümüdür.

Nucleus spinalis nervi accesorius: Sinirin spinal bölümüdür. Musculus sternocleidomastoideus ve musculus

trapezius kaslarını çalıştırır.

Nervus Hypoglossus (XII. Kafa Çifti)

Bu kafa çiftine ait nucleus beynin bulbus bölümünde bulunur. Dilimizi oluşturan ve dili çevre oluşumlara

tutunduran kasları çalıştırır. Nervus hypoglossus’a ait bulbus’ta bulunan çekirdeğine nucleus nervi hypoglossi

denir (Şekil 16).

OTONOM SİNİR SİSTEMİ

Otonom sinir sistemi irademiz dışında çalışan sinir sistemi bölümüdür. Otonom sinir sistemi

vücudu oluşturan ve irade dışı çalışan organlarda farklı etkiler gösterirler. Otonom sinir sistemi

iki bölümde incelenir.

Otonom Sinir Sisteminin Bölümleri

Sempatik bölüm

Parasempatik bölüm

Her iki bölümü kontrol eden merkez beynimizin hypothalamus olarak bilinen bölümünde

bulunur.

Sempatik bölüme ait nöronlar, medulla spinalis’in columna intermedio lateralis bölümünde

bulunur. Bu sütun Torakal 1. den-Lumbal 2. segmentine kadar uzanır. Bu segmentlerden çıkan

spinal sinirlerden sempatik lifler ayrılır ve Truncus sempaticus’u oluşturur. İnsan vücudunda

oluşan sempatik aktiviteler (örneğin kalbi hızlandırır) bu truncustan kaynak alır. Sempatik sistem

insan enerjisini harcamaya yönelik bir sistemdir.

Parasempatik bölüme ait nucleuslar beyin sapında 3,7,9ve 10. Kafa çiftlerinde ve medulla

spinalis’in S 2-4 segmentlerinde (Sacral 2, 3ve 4.) bulunur. Organlarda oluşacak parasempatik

etkiler (örneğin kalbi yavaşlatır) bu sinirlerden kaynak alır (Şekil 17). Parasempatik sistem insan

enerjisini biriktirmeye yönelik bir sistemdir.

ANATOMİ 11 ÜNİTE DEĞERLENDİRME SORULARI

1) Gözün lateral kasını inerve eden kaçıncı kafa çiftidir?

a) 5 b) 6 c) 7 d) 9 e)10

2) Spinal sinir kaç çifttir?

a) 30

b) 11

c) 31

d) 41

e) 25

3) Baş bölgesinden kaç çift kafa çifti çıkar?

a) 11

b) 12

c) 13

d) 14

e) 15

4) Aşağıdakilerden hangisi otonom sinir sistemine ait bir bölümdür?

a) Sempatik sinirler

b) Medulla spinalis

c) Bulbus

d) Pons

e) Telencephalon

5) Dördüncü kafa çifti gözün hangi kasını çalıştırır?

a) Musculus rectus lateralis

b) Musculus rectus superior

c) Musculus rectus inferior

d) Musculus obliquus superior

e) Musculus rectus medialis

6) Otonom sinir sistemi bölümü olan sempatik bölümün kalbe olan etkisi aşağıdakilerden hangisidir?

a) Kalbin çalışmasını hızlandırır.

b) Kalbin çalışmasını yavaşlatır.

c) Kalbin çalışmasına etkisi yoktur.

d) Kalbin çalışmasını hem hızlandırır hem de yavaşlatır.

e) Sempatik sinirler otonom sinir sistemi bölümü değildir.

7) İşitme siniri kaçıncı kafa çiftidir?

a) 10 b) 11 c) 8 d) 9 e) 12

8) Medulla spinalis’ten çıkan sinirlerine ne ad verilir?

a) Spinal sinir

b) Nervus opticus

c) Nervus olfactorius

d) Nervus trochlearis

e) Nervus vagus

9) Yüz kaslarını inerve eden kafa çifti aşağıdakilerden hangisidir?

a) 7 b) 8 c) 9 d) 10 e) 11

10) Aşağıdakilerden hangisi onuncu kafa çiftinin adıdır?

a) Nervus opticus

b) Nervus vagus

c) Nervus facialis

d) Nervus trochlearis

e) Nervus glossopha

Cevap Anahtarı 1. B, 2. C, 3. B, 4. A, 5. D, 6. A, 7. C, 8. A, 9. A, 10. B



ANATOMİ. ÜNİTE- 12

-Endokrin Bezlere Ait Özellikler:

Endokrin bezler kan damarı yönünden zengindir.

Herhangi bir salgı kanalları yoktur. Salgıladıkları hormonları direkt kana verirler.

Endokrin bezlerin salgıladıkları hormonlar sinir sistemi de dâhil olmak üzere vücuttaki bütün hücrelere

dolaşım sistemi vasıtasıyla aktarılmaktadır.

Endokrin bezlerin salgıladıkları hormonların etki gösterme süresi çok kısa sürede başlayabilir veya

aylar alabilir; etki süresi de buna göre kısa veya uzun olabilir. Kısaca her hormonun etkisinin başlaması

ve etki süresi kendine özgüdür.

Taşındıkları hücrelerde reseptörlere bağlanarak etkilerini gösterirler.

Dolaşım sistemi ile taşınan hormonlar sadece kendilerine özgü yani kendilerine duyarlı olan hücreler

üzerinde aktive edici veya durdurucu etki gösterirler.

Bazı hormonlar vücuttaki bütün hücreleri etkilerken (büyüme hormonu gibi), bazıları ise kendilerine

özgü hücreleri etkilerler (adrenal kortekse etki eden ACTH gibi).

Endokrin bezlerin her biri özel göreve sahip bir ya da birden fazla hormon salgılar.

Endokrin bezler boyut olarak anatomik yapıları diğer organlara göre daha küçüktürler. Ancak

fonksiyonları bu durumun aksine çok önemlidir.

Endokrin bezlerin az çalışması (hipofonksiyon) veya çok çalışması (hiperfonksiyon) sonucu salgıladıkları

hormon seviyelerinde azalma veya artma meydana gelir. Bunun sonucunda da bazı hastalıklar ortaya

çıkar.

Endokrin bezler kendi aralarında uyumlu çalışırlar. Aralarında anatomik bir bütünlük yoktur. Buna

rağmen fonksiyonel olarak düzenli bir ilişkileri vardır.

Hormonların Kimyasal Yapısı

Hormonlar kimyasal yapı bakımından üç ana gruba ayrılmaktadır:

Protein ve polipeptid yapıda olanlar (insülin, glukagon): Bu hormonlar salgı keselerinde depolanırlar ve

ihtiyaç duyulduğunda dolaşıma aktarılırlar.

Steroid yapıda olanlar (kortizol): Steroid yapıdaki hormonlar kolesterolden üretilirler ve depo

edilmezler.

Tirozin amino asidi yapısında olanlar (tiroksin): Bu hormonlar tirozinden üretilirler ve depo edilirler.

HYPOTHALAMUS (HİPOTALAMUS)

Diencephalon beyin yarıküreleri ile mesencephalon arasında, talamus’un altında bulunur. Hipotalamus

da diencephalon'un bir bölümüdür. Hipotalamus yaklaşık 4 gr ağırlığındadır. Beynin diğer bölümlerine

göre daha küçüktür, ancak fonksiyonu çok daha önem arz eder. Endokrin sistemin kontrolu

hipotalamus tarafından sağlanır. Bu kontrolü otonom sinir sistemi vasıtasıyla sağlar. Hipotalamus da

hipofiz bezini etkilemek suretiyle hormonal mekanizma üzerinde denetim yapar. Hipofiz bezi

hipotalamus’un alt tarafında yer alır ve ince bir sap ile hipotalamus’a bağlıdır.

Hipotalamus’un Görevleri

Vücut ısısının ayarlanması

Sempatik ve parasempatik etkileri

Sıvı ve gıda alınmasının kontrolü

Endokrin sistemin kontrolü

Seksüel davranışlar

Ruhsal davranışların ortaya çıkması Biyolojik ritim.

ENDOKRİN SİSTEM ORGANLARI

İç salgı bezleri, endokrin bezler (glandulae endocrinae) olarak isimlendirilir. Endokrin bezlerin

meydana getirdiği sisteme de Endokrin Sistem (Systema Endocrinae) adı verilir.

Endokrin sistem organlarının salgılarına hormon denir. Endokrin bezlerin salgıladığı hormonlar kan

yolu ile organlara ulaşır. Her hormonun vücutta meydana getirdiği etkiler farklıdır. Hormonun

etkilediği organa ya da hücreye hedef organ (target organ) denir. Hormon, hedef organdaki hücreler

üzerinde uyarıcı veya inhibe edici etki gösterir.

Endokrin Sistem (Systema Endocrinae)

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 2

Endokrin bezlerin salgıladıkları hormonlar aracılığıyla birbirleri üzerinde de düzenli bir etkileşimleri

vardır. Merkezî sinir sistemi, insan vücudunu sinirler ve hormonlar vasıtasıyla kontrol eder.

Hormonların etkisi, sinirlere göre daha yavaştır.

Endokrin sistemi meydana getiren endokrin organlar aşağıda sıralanmıştır:

Glandulae hypophysis (pituiaria) (Hipofiz bezi)

Glandulae pinealis (Epifiz bezi)

Glandulae thyroidea (Tiroid bezi)

Glandulea parathyroidea (Paratiroid bezler)

Thymus (Timüs)

Glandulae suprarenalis (Böbreküstü bezi)

Pancreas (Pankreas)

Testis

Ovarium (Ovaryum)

GLANDULAE HYPOPHYSIS (GLANDULAE PITUITARIA)

Hipofiz bezi olarak bilinen bezdir. Beynin alt tarafında yer alır. Hipotalamus ile doğrudan bağlantısı

bulunmaktadır. Ağırlığı yaklaşık 500 mg kadardır.

Merkezî sinir sistemi, hipotalamus ve hipofiz vasıtasıyla hormonların salgılanmasını ayarlar.

Hipotalamus da hipofiz'den hormon salgılanmasını kontrol eder.

Hipofizin salgıladığı hormonlar ya hedef organa direkt olarak etki eder veya endokrin organların

hormon salgılamasını denetler. Kısaca diğer bezler üzerinde de etkisi vardır.

Hipofiz bezi iki bölümden meydana gelir. Bunlar;

Adenohypophysis (adenohipofiz)

Neurohypophysis (nörohipofiz)

Adenohypophysis (Adenohipofiz)

Hipofiz'in ön bölümüne adenohipofiz denir. Adenohipfizden; ACTH (Adrenokortikotropik hormon), TSH

(Tiroid stimüle edici hormon), FSH (Follikül stimüle edici hormon), LH (Lüteinize edici hormon), GH

(Growth hormon=Büyüme hormonu), Prolactin (Süt salgılatıcı hormon), MSH (Melanosit stimule edici

hormon) hormonları salgılanır.

Bu hormonların fonksiyonları aşağıda verilmiştir:

ACTH (Adrenokortikotropik hormon): ACTH, böbreküstü bezinin kortex bölümünden steroid

hormonların salgılanmasını uyarır.

TSH (Tiroid stimüle edici hormon): Tirotropin de denir. TSH, tiroid bezinden tiroid hormonlarının

salgılanmasını uyarır.

FSH (Follikül stimüle edici hormon): FSH, erkeklerde sperm üretiminde, kadınlarda ise ovarium

folliküllerinin matürasyonunda ve östrojen salgılanmasında görev alır.

LH (Luteinize edici hormon): LH, kadınlarda corpus luteumdan progesteron salgılanmasında

fonksiyonu vardır.

GH (Growth hormon=Büyüme hormonu): Büyüme hormonuna somatotropin (STH) de denir. Growth

hormon, büyüme ve gelişmede fonksiyonu vardır.

Prolactin (Süt salgılatıcı hormon): Prolaktin hormonunun görevi, kadınlarda hem memelerin

büyümesini hem de memelerden süt salgılanmasını sağlamaktır.

MSH (Melanosit stimule edici hormon): Deri üzerindeki pigment hücreleri olan melanositlere etki

ederek derinin normal pigmentasyonunu sağlar.

Neurohypophysis (Nörohipofiz)

Hipofiz'in arka bölümüne nörohipofiz denir. Nörohipofiz hipotalamus’ta salgılanan hormonların depo

edildiği bölümdür. Bu hormonlar;

Oksitosin: Uterus düz kasları üzerine etkilidir.

Endokrin Sistem (Systema Endocrinae)

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 3

Vazopressin (ADH): Vücutta suyun tutulumunu sağlar. İdrar miktarını azaltır. Antidiüretik hormon

(ADH) da denir.

GLANDULAE PINEALIS (EPİFİZ BEZİ)

Epifiz bezi, beynin arka tarafında ve orta bölümünde bulunur. Glandulae pinealis'in salgıları

Serotonin

Melatonin

Norepinefrin

Işık, bezin aktivitesini azaltır. Bezin aktivitesinin azalması, bezden melatonin salınmasını inhibe eder. Melatonin

salgısının inhibe olması, jet-lag ve work shift sendromu gibi uyku düzensizliklerinin ortaya çıkmasına neden

olmaktadır. Jet-lag, gece ve gündüz saatlerinin değiştiği uzun mesafeli uçak yolculuklarında görülür. Work shift

sendromu ise vardiyalı çalışan kişilerde çalışma saatlerinin değişmesine bağlı olarak ortaya çıkan uyku

bozukluklarıdır. Serotonin hormonu insana mutluluk ve zindelik verir.

GLANDULAE THYROIDEA (TİROİD BEZİ)

Tiroid bezi, boynun sağ ve sol iki yanında bulunur. Lobus dexter (sağ lob) ve lobus sinister (sol lob)

olmak üzere iki tane lobu vardır. Bezin isthmus denilen bölümü ise ön tarafta sağ ve sol lobları

birleştirir. Tiroid bezini dıştan saran bağ dokusuna capsula fibrosa denir. Capsula fibrosa bezin içine

uzantılar vererek tiroid bezini loblara ayırır. Trachea kıkırdaklarına tutunduğu için gıda maddelerinin

yutulması sırasında tiroid bezi yukarı aşağı hareket eder. Tiroid bezi damar yönünden zengin olduğu

için rengi kırmızı-kahverengidir. Tiroid bezinin ağırlığı yaklaşık olarak 25 gr kadardır.

Tiroid bezinin arka tarafında sağda ve solda olmak üzere iki tane üstte ve iki tane de altta toplam dört

adet paratiroid bezleri bulunur. Tiroid bezi ameliyatlarında bu paratiroid bezlerinin çıkarılmamasına

dikkat edilmesi gerekmektedir.

Tiroid bezinin salgıladığı hormonlar, hipofiz bezinden salgılanan TSH (Tiroid Stimule edici Hormon)

tarafından kontrol edilir.

Tiroid bezinin salgıladığı hormonlar

T3 (triiyodotironin)

T4 (tiroksin)

Thyrocalcitonin (kalsitonin)

Tiroid hormonlarından T3 ve T4, vücudun metabolik faaliyetlerini ve vücut ısısını düzenler. Ayrıca

çocukların fiziksel ve mental gelişimine de yardımcı olur.

Thyrocalcitonin (kalsitonin) ise kan kalsiyum seviyesini düşürür.

GLANDULAE PARATHYROIDEA (PARATİROİD BEZİ)

Paratiroid bezleri boynun ön tarafında bulunur. Tiroid bezinin loblarının arka kısmında, tiroid kapsülün

içinde, ikisi sağda ikisi de solda dört (4) tane bezden oluşur. 35-40 mg kadar ağırlığa sahiptir. Mercimek

tanesi büyüklüğünde, kahverengi-sarı görünümündedirler. Paratiroid bezleri saran bir kapsülü de

vardır. Paratiroid bezler, salgıladıkları parathormon sayesinde kanda kalsiyum ve fosfor

metabolizmasını düzenler. Parathormon, kemiklerdeki kalsiyumun kana geçmesini sağlar. Bezlerin

çıkarılması kan kalsiyum seviyesinin düşmesine ve kaslarda spazm oluşmasına sebep olur. Ayrıca

parathormon, böbreklerden fosfor emilimini azaltarak kan fosfor seviyesini düşürür. Tiroid bezinin

salgıladığı kalsitonin, parathormona zit yönde etki yapar.

Tiroid bezi ameliyatlarında bu paratiroid bezlerinin çıkarılmamasına dikkat edilmesi gerekmektedir.

Paratiroid bezinin korumak için tiroid bezinin arka parçası bırakılır. Paratiroid bezlerinin tümü ameliyat

esnasında çıkarılırsa kaslarda tetani denilen kasılmalar ortaya çıkar.

THYMUS (TİMÜS) Thymus, thorax boşluğunda sternumun hemen arkasında, kalbin ön ve üst tarafında

bulunur. Sağ ve sol iki lobdan meydana gelir. Endokrin bir bez olmasının yanı sıra primer lenfoid

organlardandır. Timosin hormonları salgılar. Bu hormonlar T lenfositleri ve bazı B lenfositlerinin

gelişmesinde görev alırlar.

GLANDULAE SUPRARENALIS (BÖBREKÜSTÜ BEZİ)

Endokrin Sistem (Systema Endocrinae)

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 4

Adrenal bez veya sürrenal bez olarak da adlandırılırlar. Her birinin ağırlığı 5 gr kadardır. Suprarenal bezler, sağ ve

sol böbreklerin üst kısımlarında yer alır. (Şekil 6). Dışta kortex, içte medulla olmak üzere iki bölümden meydana

gelir.

Glandula suprarenalis’in kortex bölümünden glukokortikoidler, mineralokortikoidler ve sex hormonları; medulla

bölümünden adrenalin ve noradrenalin salgılanır.

Böbreküstü bezinin kortex bölümünden salgılanan hormonlar ve etkileri

Böbreküstü bezinin kortex bölümünden salgılanan hormonlar ve etki yerleri aşağıda açıklanmıştır:

Glukokortikoidler (kortizol): Protein, yağ ve karbonhidrat metabolizması üzerine etkilidir. Kan şekeri seviyesini

düzenler, büyümeyi etkisi vardır.

Mineralokortikoidler (aldosteron): Mineralokortikoidlerin vücudun sıvı ve elektrolit dengesi üzerine etkileri

vardır. Aldosteron, kanda sodyum ve potasyum dengesini ayarlar.

Sex hormonları (östrojen ve testosteron): Seks hormonları erkekte ses kalınlaşması, kıllanma ve kaslar üzerine

etkilidir. Kadında ise cinsiyet içgüdüsünün meydana gelmesinde fonksiyonları vardır.

Böbreküstü bezinin medulla bölümünden salgılanan hormonlar ve etkileri

Böbreküstü bezinin medulla bölümünden salgılanan hormonlar ve etki yerleri aşağıda açıklanmıştır:

Adrenalin (epinefrin)

Noradrenalin (norepinefrin)

Medulla bölümünden salgılanan hormonlar insan vücudunda sempatik etki gösterirler. Korku, heyecan ve stres

gibi durumlar adrenalin ve noradrenalin salgılanmasını artırır.

PANCREAS (PANKREAS)

Midenin arka tarafında ve peritonun da arkasında (retroperitoneal) olarak yer alır. Pankreas 12-15 cm

uzunluğundadır. Bezin caput, collum, corpus ve cauda olmak üzere 4 bölümü vardır.

Pankreas hem iç (endokrin) hem de dış (ekzokrin) salgı yapan hücrelere sahiptir. Pankreasın endokrin salgıları

insülin ve glukagondur. İnsülin ve glukagon pankreasın Langerhans adacıkları denilen bölümünden salgılanır.

İnsülin salgısı kan şekerini düşürür. Glukagon ise kan şeker seviyesini yükseltir.

Pankreasın ekzokrin salgıları ise amilaz, lipaz ve tripsin’dir. Pankreas bu salgılarını ductus pancreaticus (Wirsung)

denilen kanal vasıtasıyla duodenum’a boşaltır. Amilaz, lipaz ve tripsin karbonhidratların, yağların ve proteinlerin

sindirilmesinde görev alırlar.

TESTİS

Scrotum içerisinde bulunurlar. Erkek cinsiyet hücresi olarak bilinen spermleri üretir.

Testisler, Leydig hücreleri ve Sertoli hücreleri vasıtasıyla hormon salgılar. Leydig hücreleri testosteron gibi

androjen hormonlar, Sertoli hücreleri inhibin hormonu salgılar. Testosteron erkek genital organlarının

gelişmesini sağlar.

OVARİUM (OVARYUM)

Sağ ve sol tarafta iki adettir. Ovaryumlar, dişi germ hücresi olan ovum’u üretir. Bu organ aynı zamanda dişi seks

hormonlarının üretimini de sağlar. Ovarium’lar, östrojen ve progesteron hormonu salgılar. Östrojen kadın

cinsiyet organlarının gelişimini sağlar. Progesteron gebelik döneminde uterus ve memelerin gelişmesini sağlar.

Endokrin Sistem (Systema Endocrinae)

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 5

ANATOMİ 12 ÜNİTE DEĞERLENDİRME SORULARI

1. Aşağıdakilerden hangisi hipertiroidi kelimesinin karşılığıdır?

a) Kortizol hormonu azlığı

b) Tiroid hormonu azlığı

c) Tiroid hormonu fazlalığı

d) Paratiroid hormonu azlığı

e) Paratiroid hormonu fazlalığı

2. Böbreküstü bezlerinin kortex kısmının salgılama yetersizliği sonucu derinin renginde koyulaşma, güçsüzlük ve kan basıncı düşüklüğü ile

seyreden hastalık aşağıdakilerden hangisidir?

a) Cushing hastalığı

b) Miksödem

c) Feokromositoma

d) Diabetes insipidus

e) Addison hastalığı

3. Aşağıdaki hormonların hangisinin yetersizliğinde diabedes insipidus hastalığı meydana gelir?

a) Antidiüretik hormon (ADH)

b) Adrenokorticotropik hormon (ACTH)

c) Aldosteron

d) Oksitosin

e) Vazopressin

4. İnsana mutluluk, canlılık ve zindelik hissi veren hormon aşağıdakilerden hangisidir?

a) Melatonin

b) Serotonin

c) Dopamin

d) Testesteron

e) Östrojen

5. Aşağıdaki hormonlardan hangisinin kalsiyum metabolizması üzerine etkisi vardır?

a) Adrenalin

b) Dopamin

c) Serotonin

d) Tiroksin

e) Parathormon

6. Thorax boşluğunda kalbin ön ve üst tarafında bulunan endokrin organ aşağıdakilerden hangisidir?

a) Hipofiz

b) Tiroid

c) Thymus

d) Paratiroid

e) Pancreas

7. Adrenalektomi aşağıdakilerden hangisidir?

a) Böbreküstü bezinin çıkarılması

b) Hipofiz bezinin çıkarılması

c) Tiroid bezinin çıkarılması

d) Paratiroid bezinin çıkarılması

e) Epifiz bezinin çıkarılması

8. Böbreküstü bezlerinin kortex tabakasından salınan, kanda sodyum ve potasyum dengesini ayarlayan hormon aşağıdakilerden hangisidir?

a) Melatonin

b) Androjen

c) Vasopressin

d) Aldosteron

e) Oksitosin

9. Aşağıdakiler hormonlardan hangisi vücutta suyun tutulmasına neden olur?

a) ACTH

b) Östrojen

c) Kalsitonin

d) Antidiüretik hormon

e) Gigantizm

10. Endokrin sistem organlarının salgılarına ne ad verilir?

a) Target organ

b) Hormon

c) Tiroid

d) Paratiroid

e) Thymus

Cevap Anahtarı :1.C, 2.E, 3.A, 4.B, 5.E, 6.C, 7.A, 8.D, 9.D, 10.B

ANATOMİ. 13 –ÜNİTE

GÖZ

Görme ve işitme duyuları çevreden gelen ve doğrudan temas gerektirmeyen duyulardır. Bu duyular

göz ve kulak vasıtasıyla sinir sistemine iletilir ve yine sinir sisteminde değerlendirilirler.

GÖRME ORGANI (ORGANUM VISUS)

Görme ile ilgili duyuların alınmasını sağlayan görme organına göz (organum visus) denir. İnsanlarda iki

tane göz bulunmaktadır. Yaklaşık olarak 7-10 gr ağırlığında, 2.5 cm çapındadır. Yukarıdan aşağıya

doğru basık ve küre şeklinde bir yapısı vardır.

Gözler, insanların dış dünyaya açılan pencereleridir. Görme organı ile dış ortamdan alınan duyular

santral sinir sistemindeki ilgili merkezlerde değerlendirilir ve uygun bir cevap oluşturulur.

GÖZ ANATOMİSİ

Görme ile ilgili bu yapılar orbita (göz çukuru) denilen boşluk içinde yer alır.

Orbitanın tepesi (apex orbita) arkada, tabanı (aditus orbita) ön taraftadır. Orbitanın paries superior,

paries inferior, paries medialis ve paries lateralis olmak üzere dört duvarı vardır. Bu duvarlar kemik

yapı ile çevrilmiştir. Orbita kenarlarını meydana getiren duvarların yapısına katılan kemiklerin isimleri

aşağıda verilmiştir.

Orbitanın Duvarları

Paries superior: Os frontale (alın kemiği), os sphenoidale (temel kemik).

Paries inferior: Maxilla (üst çene kemiği), os zygomaticum (elmacık kemiği), os palatinum

(damak kemiği).

Paries lateralis: Os frontale (alın kemiği), os sphenoidale (temel kemik), os zygomaticum

(elmacık kemiği).

Paries medialis: Maxilla (üst çene kemiği), os sphenoidale (temel kemik), os lacrimale

(gözyaşı kemiği) ve os ethmoidale (kalbur kemik).

Orbitanın tepesi (apex orbita): Burada görme sinirinin (nervus opticus) geçtiği kanal canalis

opticus bulunur.

Orbitanın tabanı (aditus orbitalis): Göz çukurunun dışa bakan açıklığına denir.

Görme ile ilgili yapılar üç bölümde incelenir.

• Göz küresi (bulbus oculi)

a) Tunica fibrosa bulbi (Tunica externa)

b) Tunica vasculosa bulbi (Tunica media)

c) Tunica nervosa bulbi (Tunica interna)

• Gözün ışığı kıran oluşumları

a) Cornea

b) Humor aquosus

c) Lens

d) Corpus vitreum

• Gözün yardımcı oluşumları

• Göz kasları (musculi bulbi)

• Gözyaşı sistemi (Apparatus lacrimalis)

• Tarsus

• Göz kapakları (Palpebrae)

• Kaşlar (Supercilium)

• Cilia (Kirpik)

• Conjunctiva

• Corpus adiposum orbitae

• Glandulae tarsales (Meibom bezleri)

Göz Küresi (Bulbus Oculi)

Orbita içinde bulunan görme organına bulbus oculi (göz küresi) denir. Göz küresinin üç ekseni vardır.

Bu üç eksene ait ortalama çapı 2.4 mm kadar olup ön tarafı diğer bölümlere göre daha çıkıntılıdır.

Bulbus oculi, üç tabakadan meydana gelmiştir.

• Tunica fibrosa bulbi (Tunica externa)

• Tunica vasculosa bulbi (Tunica media)

• Tunica nervosa bulbi (Tunica interna) (Şekil 1)

Tunica Fibrosa Bulbi

Göz küresinin en dış tabakasıdır. Cornea ve sclera olmak üzere iki bölümü bulunmaktadır.

Cornea

Göz küresinin dış tabakasının ön bölümünde yer alır. Tunica fibrosa bulbi'nin ön 1/6'lık bölümünü

oluşturur. Cornea’nın, tabakalı bir yapısı vardır. Saydam bir yapısı vardır. Kan ve lenf damarı yoktur.

Beslenmesi humor aquosus, gözyaşı ve çevrede bulunan dokulardan sağlanır. Cornea, sinir

bakımından çok zengindir. Dışarıdan gelen ışık cornea vasıtasıyla göze girer. Cornea, ışığı en çok kıran

göz bölümüdür.

Cornea’nın ön yüzüne facies anterior denir. Ön yüzü konveks olup hava ile temas eder. Arka

yüzüne facies posterior denir. Arka yüz çukur olup ön kameraya bakar.

Sclera (Sklera)

Tunica fibrosa bulbi'nin 5/6'lık arka kısmını meydana getirir. Sclera, genişleme kabiliyeti olmayan

sağlam bir yapıya sahiptir. Beyaz renklidir. Göz küresinin hem şeklini verir, hem de bütünlüğünün

korunmasını sağlar. Ayrıca göz kasları da sclera'ya tutunmaktadır.

Tunica vasculosa bulbi

Gözün orta tabakasını meydana getirmektedir. Damar bakımından zengindir. Tunica vasculosa

bulbi’nin; choroidea, corpus ciliare ve iris olamk üzere üç bölümü bulunmaktadır.

Choroidea (Koroid)

Orta tabakanın en arkada bulunan bölümüdür. Gözün tabakalarını besleyen damarların bir kısmı

burada bulunur.

Corpus ciliare (Korpus siliare)

Corpus ciliare, choroidea'nın ön tarafında yer alır. Bu bölümün yapısında

m. ciliaris ve processus ciliaris bulunur. Processus ciliaris tarafından salgılanan sıvıya humor aquosus

denir. Ayrıca corpus ciliaris'ten lensin çevresine tutunan lig. suspensorium lentis (fibrae zonulares)

denen bağlar vardır (Şekil 2).

M. ciliaris, kasıldığı zaman lig. suspensorium lentis'leri gevşetir ve göz merceğini (lens)

kalınlaştırır. Lensin kalınlaşması ise ışığın kırılmasını artırır ve gözün akomodasyonu (uyum) sağlanır.

Lens, farklı uzaklıklardaki cisimlere göre odak uzaklığını ayarlar.

Processus ciliaris, humor aquosus denen bir sıvı salgılar. Bu sıvı hem ışığın kırılmasını hem de

cornea'nın beslenmesine yardımcı olur. Humor aquosus sıvısı, sinus venosus sclera (Schlemm kanalı)

denilen kanalla gözün venöz dolaşımına boşalır.

İris

Orta tabakanın en ön bölümüdür. Gözün görünen renkli bölümüdür. Yapısında bağ dokusu ve düz

kaslar bulunur. Burada bulunan hücrelerde ne kadar fazla pigment (kahverengi göz rengi) bulunursa

gözün rengi o kadar koyulaşır.

İris ile cornea arasında bulunan boşluğa ön kamera (camera anterior), iris ile lens arasında

kalan bölüme ise arka kamera (camera posterior) denir (Şekil 3).

İris'in orta bölümünde yuvarlak bir açıklık bulunur. Bu delik pupilla olarak adlandırılmıştır. Processus

ciliaris'lerden salınan humor aquosus sıvısı arka kameradan pupilla aracılığı ile ön kameraya geçer.

İris'in yapısında m. sphincter pupilla ve m. dilalator pupilla denilen düz kaslar yer alır. M.

sphincter pupilla, pupilla'nın daralmasını (myosis), m. dilatator pupilla ise pupilla'nın genişlemesini

(mydriasis) sağlar.

Tunica Nervosa Bulbi

Göz küresinin en içte yer alan bölümüdür. İki tabakadan meydana gelmiştir.

• Stratum pigmentosum

• Stratum nervosum (retina)

Stratum pigmentosum

Retina'nın dış tarafında yer alır. Bu tabaka retina'yı geçen ışınları absorbe eder. Böylece objelerin net

görülmesi sağlanır.

Stratum nervosum (retina)

Gözün görme ile ilgili esas bölümü retina'dır. Retina'da görme ile ilgili duyuları alan özel hücreler

bulunur. Retina'nın ön bölümü iris ve corpus ciliae'nin iç yüzlerini örter. Bu bölüme pars caeca retina

denir ve görme duyusuna hassas özel hücreler bulunmaz. Retina'nın arka bölümüne ise pars optica

retina denir

Gözün Işığı Kıran Oluşumları

Bu yapılar önden arkaya doğru;

• Cornea

• Humor aquosus

• Lens

• Corpus vitreum

Cornea

Göz küresinin dış tabakasının ön bölümünde yer alır. Tunica fibrosa bulbi'nin ön 1/6'lık bölümünü

oluşturur. Cornea’nın, tabakalı bir yapısı vardır. Saydam bir yapısı vardır. Kan ve lenf damarı yoktur.

Beslenmesi humor aquosus, gözyaşı ve çevrede bulunan dokulardan sağlanır. Cornea, sinir

bakımından çok zengindir. Dışarıdan gelen ışık cornea vasıtasıyla göze girer. Cornea, ışığı en çok kıran

göz bölümüdür.

Cornea’nın ön yüzüne facies anterior denir. Ön yüzü konveks olup hava ile temas eder. Arka

yüzüne facies posterior denir. Arka yüz çukur olup ön kameraya bakar.

Humor aquosus (Humor aköz)

Corpus ciliare’nin ön tarafında processus ciliaris denilen yapı bulunur. Processus ciliaris tarafından

salgılanan sıvıya humor aquosus denir. Bu sıvı hem ışığın kırılmasını hem de cornea'nın beslenmesine

yardımcı olur. Humor aquosus sıvısı, sinus venosus sclera (Schlemm kanalı) denilen kanalla gözün

venöz dolaşımına boşalır.

Camera bulbi (Göz kameraları)

Göz küresinde ön taraftan arka tarafa doğru üç tane boşluk bulunur. İris ile cornea arasında

bulunan boşluğa ön kamera (camera anterior), iris ile lens arasında kalan bölüme ise arka kamera

(camera posterior) denir. Bir de göz küresinin arka 4/5’ini oluşturan camera vitrea bulbi denilen bir

boşluk vardır. Bu boşluk corpus vitreum denilen saydam jöle kıvamında bir sıvı ile doludur. Bu

bölümün ön tarafında lens, yanlarda ve arka tarafta retina ile komşudur.

İris'in orta bölümünde yuvarlak bir açıklık bulunur. Bu delik pupilla olarak adlandırılmıştır. Processus

ciliaris'lerden salınan humor aquosus sıvısı arka kameradan pupilla aracılığı ile ön kameraya geçer.

Corpus vitreum

Lens'in arka tarafında yer alan göz bölümünü dolduran jöle kıvamında şeffaf, renksiz bir yapıya

sahiptir. Corpus vitreum, gözün şeklinin korunmasında ve ışığın kırılmasına yardımcı olur. Ayrıca

gözün tabakalarının birbirlerine yakın mesafelerini koruyarak beslenmelerini en iyi şekilde sağlar.

İris’in arka tarafında, corpus vitreum’un ön tarafında bulunan mercek şeklindeki yapıya lens denir.

Gözün Yardımcı Oluşumları

Göz kasları (Musculi bulbi)

Kaslar, bulbus oculi'nin dış tarafında bulunur. İsteğimize bağlı olarak göz küresinin hareketini

sağlarlar. Göz kasları ve görevleri Tablo 1.’de verilmiştir.

Tablo 1. Göz kasları

Göz kasları Görevi Uyaran sinir

M. levator palpepra superioris Üst göz kapağını kaldırır. N. oculomotorius

M. rectus superior Gözü yukarı ve içe çevirir. N. oculomotorius

M. rectus inferior Gözü aşağı ve içe çevirir. N. oculomotorius

M. rectus lateralis Gözü dışa çevirir. N. abducens

M. rectus medialis Gözü içe çevirir. N. oculomotorius

M. obliquus superior Gözü aşağı ve dışa çevirir. N. trochlearis

M. obliquus inferior Gözü yukarı ve dışa çevirir. N. oculomotorius

Gözyaşı sistemi (Apparatus lacrimalis)

Bulbus oculi’nin nemli ve ıslak kalmasını sağlayan sisteme ve bu sistemin kanallarına gözyaşı sistemi

(apparatus lacrimalis) denir. Glandulae lacrimalis (gözyaşı bezi) gözyaşını salgılayan bezdir. Orbitanın

üst-dış tarafında os frontale üzerinde yerleşmiştir. Salgıladığı gözyaşı adı verilen sıvı ile cornea'nın

ıslak kalmasını ve oksijen almasını sağlar. Gözyaşı daha sonra, göz kapaklarının medial tarafında

punctum lacrimale'ler aracılığı ile emilerek saccus lacrimalis denilen gözyaşı kesesinde toplanır.

Saccus lacrimalis'te toplanan sıvı, ductus nasolacrimalis adı verilen kanal ile burun boşluğuna boşalır.

Tarsus

Üst ve alt göz kapaklarının iskeletini meydana getiren yapıya tarsus denir. Üst göz kapağının yapısında

bulunana tarsus superior, alt göz kapağının yapısında bulunana tarsus inferior denir. Tarsus'lar,

septum orbita denilen bir yapı vasıtası ile orbita'nın ön bölümünün üst ve alt kenarlarına tutunur.

Tarsus'un ön yüzü deri ve kaslarla, arka yüzü ise conjunctiva ile örtülüdür. Tarsus'un yapısında yağlı

bir sıvı salgılayan glandulae tarsales (Meibomius) denilen bezler bulunur.

Göz kapakları (Palpebrae)

Göz kapakları (palpebrae) gözü fazla ışıktan, kurumaktan, yabancı cisimlerden ve travmalardan korur.

Üst ve alt olmak üzere iki bölümden meydana gelmiştir. Üst göz kapağına palpebrae superior, alt göz

kapağına palpebrae inferior denir. Salgılanan sıvı göz kapaklarının hareketi ile cornea'yı lumbrike

eder.

Kaşlar (Supercilium)

Orbita üst kenarı boyunca yer alan kaşlar, alından gelen teri dış tarafa doğru yönlendirerek göze

akmasını önler.

Cilia (Kirpik) Göz kapaklarının kenarlarında yer alan kısa kalın kıllara cilia (kirpik) denir.

Göz kapaklarının ön kenarlarından çıkan kirpikler (cilia) yabancı maddelerin göze girmesine engel olur.

Conjunctiva Sclera’nın dışarıdan görünen bölümünü ve göz kapaklarının içe bakan yüzeyini örten

mukoza benzeri tabakaya conjunctiva denir.

Corpus adiposum orbita :Üst ve alt göz kapakları (palpebrae superior ve palpebra inferior) aracılığı ile gözün

kapatılması sağlanmış olur. Göz kapaklarının iç yüzünü örten conjunctiva, sclera'nın da dış taraftan görünen

bölümünü örter.

Görme Yolları

Göze giren ışık duyusu retina’dan kortikal görme merkezine duyular 4 nöron aracılığı ile ulaşır. Kortikal görme

merkezi lobus occipitalis’te bulunur.

1. nöron: Koni ve basil şeklindeki fotoreseptör nöronlar olup, pars optica retina'nın en derin katında

bulunurlar.

2. nöron: Retina'daki bipolar ganglion hücreleri olup koni ve basil hücrelerini multipolar ganglion

hücrelerine bağlarlar.

3. nöron: Multipolar ganglion hücreleridir. Pars optica retina'nın en dış katında bulunur ve orta katında

bulunan bipolar ganglion hücrelerini corpus geniculatum laterale'ye bağlarlar. Mültipolar ganglion

hücrelerinden çıkan aksonlar görme siniri olan ikinci kafa çifti nervus opticus’u oluştururlar. 4. nöron: Corpus

geniculatum laterale'den çıkıp kortikal görme merkezine uzanan nöronlardır.

Renkli Görme :Normal gündüz görme renkli görmedir. Renkli ve gündüz görmeyi koni hücreleri sağlar. Siyahbeyaz

görme, görmenin sınırlı bir şekli olup alışılmamış bir durumdur. Düşük ışık seviyelerinde renkli görme

olmaz. Bu durumda karanlıkta görmeyi sağlayan basil hücrelerinin duyarlılığı en yüksek seviyededir.

ANATOMİ 13 ÜNİTE DEĞERLENDİRME SORULARI

1. Aşağıdaki hangi bozukluğa sahip olan birey uzak nesneleri göremez?

a) Miyopi

b) Astigmatizm

c) Hiperopi

d) Presbiyopi

e) Akomodasyon

2. Aşağıdakilerden hangisi farklı uzaklıklardaki cisimlere göre odak uzaklığını ayarlar?

a) İris

b) Lens

c) Corpus ciliare

d) Cornea

e) Sclera

3. Aşağıdakilerden hangisi göze gelen ışığın en çok kırıldığı bölümdür? a) İris

b) Lens

c) Cornea

d) Corpus vitreum

e) Choroidea

4. Lens kapsülünün saydamlığını kaybederek bulanıklaşmasına ne ad verilir?

a) Şalazyon

b) Nistagmus

c) Miyopi

d) Katarakt

e) Strabismus

5. Aşağıdakilerden hangisi cornea nakli anlamına gelir?

a) Keratectomi

b) Enükleasyon

c) İridotomi

d) Tarsoplasti

e) Keratoplasti

6. Aşağıdaki göz kaslarından hangisi gözü sadece dışa çevirir?

a) M. rectus lateralis

b) M. rectus medialis

c) M. rectus superior

d) M. rectus inferior

e) M. levator palpebra superior

7. Aşağıdakilerden hangisi ışığı kıran oluşumlardan biri değildir?

a) Lens

b) İris

c) Cornea

d) Corpus vitreum

e) Humor aquosus

8. Aşağıdakilerden hangisi gözün en dış tabakasını oluşturan yapılardan biridir? a) Lens

b) İris

c) Sclera

d) Macula lutea

e) Retina

9. Aşağıdakilerden hangisi “kirpik” anlamında kulanılan terimdir?

a) Conjunctiva

b) Palpebrae

c) Tarsus

d) Cilia

e) Supercilium

10. M. levator palpebra superior’u aşağıdaki sinirlerden hangisi uyarır?

a) N. opticus

b) N. abducens

c) N. facialis

d) N. trochlearis

e) N. Oculomot

Cevap Anahtarı

1.A, 2.B, 3.C, 4.D, 5.E, 6.A, 7.B, 8.C, 9.D, 10

ANATOMİ, 14- ÜNİTE

GİRİŞ:

İnsanların ve hayvanların dış ortamdan gelen uyarıları göz, kulak, burun, dil ve deri gibi duyu organları

ile algılama kabiliyetine duyu denir. Duyu organları özel reseptörler (almaç) vasıtasıyla duyuların

alınmasını sağlar. Duyu organları ile algılanan duyular aşağıda sıralanmıştır.

• İşitme ve denge

• Görme

• Koklama

• Tat

• Dokunma

İnsan organizması çevresinde meydana gelen olayları bu beş duyu ile algılar. Dış ortamdan gelen

duyuların algılanması, değerlendirilmesi ve uygun bir reaksiyon göstermesi ise sinir sistemi aracılığıyla

olur.

Görme ve işitme duyuları çevreden gelen ve doğrudan temas gerektirmeyen duyulardır. Bu duyular

göz ve kulak vasıtasıyla sinir sistemine iletilir ve yine sinir sisteminde değerlendirilirler.

KULAK (AURİS) ANATOMİSİ [ORGANUM VESTIBULOCOCHLEARE]

Temporal kemik (şakak kemiği) içerisinde yer alan işitme ve denge ile ilgili organa kulak (auris) denir.

Kulağın aynı zamanda merkezî sinir sistemi ile bağlantısı vardır.

Kulak anatomisi üç bölümde incelenir.

• Dış kulak (auris externa)

• Orta kulak (auris media)

• İç kulak (auris interna)

Dış kulak ve orta kulak dışarıdan alınan ses dalgalarının iç kulağa aktarılmasında fonksiyonu

vardır. Yani sesin iç kulağa iletilmesini sağlar.

İç kulak ise dışarıdan gelen seslerin algılanmasında görev alır. Ayrıca iç kulakta vücudumuzun

uzaydaki uyumunu ve dengemizi sağlanmamızı sağlayan yapılar vardır. Böylece iç kulakta hem işitme

duyusu hem de denge duyusu ile ilgili yapılar bulunmaktadır.

DIŞ KULAK (AURİS EXTERNA)

Dış kulak (auris externa), sesin iletilmesi ile ilgili ilk bölümdür. Dışarıdan gelen ses dalgaları ilk olarak

bu bölümde kulak kepçesi vasıtasıyla dış kulak yoluna alınır.

İki bölümde incelenir.

• Kulak kepçesi (auricula)

• Dış kulak yolu (meatus acusticus externus)

Kulak Kepçesi (Auricula)

Kulak kepçesine auricula denir. Başın her iki yanında yer alır. Kulak kepçesi kıkırdak ve üzerini örten

deriden meydana gelmiştir. Dış ortamdan topladığı ses dalgalarını dış kulak yoluna iletir.

Kulak kepçesinin dış kenarına helix, helix’in iç tarafında ona paralel olarak bulunan diğer çıkıntıya

antihelix denir. Helix ile antihelix arasında kalan çukura ise scapha denir. Kulak kepçesinin alt bölümü

lobulus auricula (kulak memesi) olarak bilinir. Kulak memesinin üzeri deri ile kaplıdır. Ayrıca yağ ve

bağ dokusu içerir. Kulak memesinde kıkırdak bulunmaz.

Dış Kulak Yolu (Meatus Acusticus Externus)

Dış kulak yolu "S" harfi şeklindedir. Ortalama uzunluğu 25 mm’dir. Bu yolun sonunda membrana

tympanica (kulak zarı) bulunur. Kulak kepçesinin dış ortamdan topladığı ses dalgalarını kulak zarı

vasıtasıyla orta kulakta bulunan kemikçiklere iletir. Dış kulak yolunda ter bezleri ve yağ bezleri

bulunur.

ORTA KULAK (AURİS MEDİA)

Dış kulaktan sonra gelen bölüme orta kulak (auris media) denir. Orta kulak boşluğuna aynı zamanda

cavitas tympani de denir.

Orta kulak, temporal kemik içinde bulunur. Östaki borusu (tuba autidiva) vasıtasıyla farinks’in

nazofarinks denilen bölümü ile bağlantısı vardır.

Nazofarinks’te bulunan hava östaki borusu vasıtasıyla cavitas tympani içine geçer. Cavitas

tympani’nin hacmi yaklaşık 0.5 cm3’tür.

Cavitas tympani içerisinde bulunan yapılar

• Malleus (çekiç), incus (örs) ve stapes (üzengi) adı verilen kemikçikler

• Chorda tympani

• Tuba auditiva (Östaki borusu)

• M. tensor tympani ve m. stapedius

Cavitas tympani altı duvarı bulunan düzensiz bir boşluktur.

• Üst duvar (Paries tegmentalis)

• Alt duvar (Paries jugularis)

• Ön duvar (Paries caroticus)

• Arka duvar (Paries mastoideus)

• İç duvar (Paries labyrinthicus) • Dış duvar (Paries membranaceus)

Cavitas Tympani’nin Duvarları

Üst duvar (Paries tegmentalis)

Beynin temporal lobu ile orta kulak boşluğu arasındaki kemik bölümdür. Bu duvarda bazen ince

delikler bulunur. Bazen de hiçbir kemik yapı bulunmaz. Bu durumda orta kulakta oluşabilecek bir

enfeksiyon temporal lob apsesine sebep olabilir.

orta kulak ile nasopharynx (nazofarnks diye okunur) arasında bulunur ve bu iki yapıyı birleştirir.

Östaki borusu, nazofarinks ile cavitas typnai arasında hava alış verişini sağlar. Arka duvar (Paries

mastoideus)

Arka duvarda cellulae mastoidea denilen boşluklar yer alır. Bu duvarda vücudun en küçük kası olan

musculus stapedius bulunur. (Orta kulakta ossicula aditus denilen küçük kemikler bulunur. Malleus

(çekiç), incus (örs) ve stapes (üzengi) denilen bu küçük kemikler birbirine bağlıdır.

İç duvar (Paries labyrinthicus)

Orta kulağın iç duvarı aynı zamanda iç kulağın dış duvarını meydana getirir. Orta kulağın iç duvarının

orta bölümünde, orta kulağa doğru olan tümsek bir bölüm vardır. Burada bulunan kabarıklığa

promontorium denir. Promontorium, kulak zarının hemen karşısındadır. Bazen kulak zarı içeri

çökünce bu tümseğe değer.

Dış duvar (Paries membranaceus)

Dış duvar, kulak zarı (membrana tympani) ve kemik yapılardan oluşmuştur. Dış kulak ile orta kulak

boşluğunu birbirinden ayırır.

İÇ KULAK (AURIS INTERNA)

Kulağın, os temporale’nin pars petrosa denilen bölümü içerinde bulunan bölümüne iç kulak (auris

interna) denir. İşitme ve denge ile ilgili fonksiyonlar iç kulakta gerçekleşir. İşitme ve denge duyusuna

ait yapılar bu bölümde yer alır. Denge ve işitme duyusu ile ilgili özel hücreler burada bulunur.

İç Kulağın Bölümleri

Labyrinthus osseus (Kemik labirent)

Labyrinthus osseus üç bölümden meydana gelmiştir.

• Canalis semicirculares ossei (Yarım daire kanalları)

• Vestibulum

• Cochlea

Labyrinthus membranaceus (Zar labirent)

Labyrinthus membranaceus dört bölümden meydana gelmiştir.

• Ductus semicirculares membranaceus

• Utriculus

• Sacculus

• Ductus cochlearis

Labyrinthus Osseus (Kemik Labirent)

İç kulak girintili-çıkıntılı bir şekilde iç içe geçmiş iki labirentten oluşmuştur. Dış tarafta yer alan

labyrinthus osseus, iç tarafta yer alan ise labyrinthus membranaceus olarak adlandırılır

Labyrinthus osseus (kemik labirent) birbiri ile bağlantılı üç bölümden oluşmuştur. Bu bölümler

aşağıdaki gibidir;

• Canalis semicirculares ossei (Yarım daire kanalları)

• Vestibulum

• Cochlea

Canalis semicirculares ossei (Yarım daire kanalları)

Birbirleri ile dik açı oluşturacak konumda yerleşmiş üç tane yarım daire şeklindeki kanallardan

meydana gelmiştir. Bu kanalların her birine canalis semicircularis ossei (yarım daire kanalı) denir.

Canalis semicircularis ossei’nin üç bölümü vardır.

• Canalis semicircularis anterior (Ön yarım daire kanalı)

• Canalis semicircularis posterior (Arka yarım daire kanalı)

• Canalis semicircularis lateralis (Dış yarım daire kanalı)

Vestibulum (Dalız)

Labyrinthus osseus'un orta bölümüne vestibulum denilir. Oval şekilli küçük bir boşluktur. Yarım daire

kanalları ile cochlea (salyangoz) arasında yer alır. Vestibulum içerisinde utriculus ve sacculus denilen

zar labirent'e ait oluşumlar bulunur.

Cochlea (Salyangoz)

Vestibulum’un ön kısmında yer alan işitme ilgili iç kulak bölümüne cochlea (salyangoz) denir. Şekli ve

yapısı salyangoza benzer. Cochlea’nın üç bölümü vardır. Bu bölümler aşağıda verilmiştir.

• Modiolus

• Canalis spiralis cochlea

• Lamina spiralis ossea

Cochlea’nın iskeletini oluşturan kemik yapıya modiolus denir. Cochlea'dan yapılan bir kesitte scala

vestibuli, scala tympani ve ductus cochlearis denilen bölümler bulunur ,Cochlea içerisinde bulunan

işitme nöronları (ganglion spirale), reseptör organlardan aldıkları uyarıları beyinde bulunan işitme

merkezlerine iletilmesinde görevi vardır.

Labyrinthus Membranaceus (Zar Labirent)

İç kulakta kemik labirentin içinde yer alan, içerisinde endolenfa sıvısı bulunan zar yapıya labyrinthus

membranaceus (zar labirent) denir. Zar labirent birbiri ile bağlantılı kapalı tüp şeklinde borular

sisteminden oluşan dört bölümden meydana gelmiştir. Bu bölümler;

• Ductus semicirculares membranaceus

• Utriculus

• Sacculus

• Ductus cochlearis

Canales semicirculares içinde bulunurlar. Üç tane yarım daire şeklindeki kanaldan meydana

gelirler. Hareket hâlindeki denge ile ilgili fonksiyonları vardır.

Bu kanallar;

• Ductus semicircularis anterior

• Ductus semicircularis posterior

• Ductus semicircularis lateralis bölümlerinden oluşmuştur.

Ductus semicircularis’ler iç kulağın ortasındaki vestibulum bölümündeki utriculus’a açılırlar. Ductus

semicircularis’lerin vestibulum’e yakın uçları şişkindir. Bu şişkin yapılara ampulla denir. Bu kanalların

ampulla denilen bölümlerinde bulunan reseptörlerden (duyu hücrelerinden) alınan denge duyusu,

nervus ampullaris ve bunların katıldığı nervus vestibularis yoluyla beyinde bulunan merkezlere iletilir.

Utriculus

Vestibulum içinde bulunan kese şeklinde bir yapıdır. Ductus semicircularis’lerin hepsi buraya açılır.

Ductus utriculosaccularis denilen bir kanalla sacculus’a açılır. Utriculus’un statik denge ile ilgili

fonksiyonu vardır.

Corti organında duyu ve destek hücreleri yer alır. İşitme nöronu (ganglion spirale), corti organı'nda

bulunan duyu hücrelerinden aldığı impulsları nervus cochlearis aracılığı ile beyinde bulunan işitme

merkezlerine iletir.

İŞİTME VE DENGE YOLLARI

İşitme ve denge duyusu ile ilgili sinir sekizinci (8.) kafa çifti olan nervus vestibulocochlearis’tir. Bu

sinir iki bölümden meydana gelir. Nervus cochlearis bölümü işitme duyusu, nervus vestibularis

bölümü ise denge duyusu ile ilgilidir

İşitme Yolları

İç kulakta bulunan işitme ile ilgili yapı cochlea’dır. Buradan çıkan uyarılar aşağıdaki yollar

vasıtasıyla kortex’teki işitme merkezine ulaşır.

• Dış kulağa gelen ses dalgaları membrana tympanica’yı titreştirir.

• Membrana tympanica uyarıları kulak kemikçiklerine (ossicula aditus) iletir.

•Kulak, hem işitme hem de denge organıdır.

. Dış, orta ve iç kulak olmak üzere üç bölümden meydana gelir. Dış kulak, kulak kepçesi ve dış kulak

yolu vasıtasıyla dışarıdan gelen ses titreşimlerini kulak zarına aktarır. Orta kulağın yapısında dıştan içe

doğru sırasıyla malleus, incus, stapes adı verilen kemikçikler bulunur. Kulak zarına gelen ses dalgaları

zarı titreştirir. Bu titreşim kulak zarına tutunan malleus'a, oradan incus ve stapes ile iç kulaktaki oval

pencereye iletilir. Oval pensere ses titreşimlerinin iç kulaktaki cochlea’ya iletilmesini sağlar.

ANATOMİ 14 ÜNİTE DEĞERLENDİRME SORULARI

1. Aşağıdakilerden hangisi kulak zarına verilen isimdir?

a) Membrana tympani ünite başlığı altında yer

b) Meatus acusticus extern

c) Auricula olarak

d) Malleus

e) Cochlea

2. Aşağıdakilerden hangisi orta kulak ile iç kulak arasında bulunan oluşumdur?

a) Membrana tympani

b) Fenestra vestibuli

c) Östaki borusu

d) Meatus acusticus externus

e) Helicotrema

3. Aşağıdakilerden hangisi iç kulakta bulunan bir yapıdır?

a) Malleus

b) Promontorium

c) Cochlea

d) Auricula

e) Stapes

4. Helix ve antihelix aşağıdaki yapılardan hangisinde bulunur?

a) Membrana tympani

b) Cochlea

c) Vestibulum

d) Auricula

e) Malleus

5. Aşağıdakilerden hangisi miringotomi teriminin karşılığıdır?

a) Dengenin bozulması

b) Östaki borusunun tıkanması

c) Fenestra vestibuli’de delik açılması

d) Kulak memesinin delinmesi

e) Kulak zarında delik açılması

6. Aşağıdakilerden hangisi kulak kepçesine verilen isimdir?

a) Membrana tympani

b) Meatus acusticus externus

c) Auricula

d) Malleus

e) Cochlea

7. Aşağıdakilerden hangisi dış kulak ile orta kulak arasında bulunan oluşumdur? a) Auricula

b) Stapes

c) İncus

d) Cochlea

e) Membrana tympani

8. Aşağıdakilerden hangisi orta kulak boşluğu ile pharynx boşluğunu birleştiren yoldur?

a) Meatus acusticus externus

b) Tuba auditiva

c) Fenestra vestibuli

d) Scala tympani

e) Modiolus

9. Aşağıdakilerden hangisi kulak kiri anlamına gelmektedir?

a) Parakuzi

b) Vertigo

c) Tinnitus

d) Serumen (buşon)

e) Otore

10. Aşağıdakilerden hangisi denge ile ilgilidir?

a) Scala vestibuli

b) Scala tympani

c) Ductus cochlearis

d) Utriculus

e) Corti org

Cevap Anahtarı:1.A, 2.B, 3.C, 4.D, 5.E, 6.A, 7.E, 8.B, 9.D, 10.D__